سلام نو _ سرویس گردشگری: عمارت و باغ اکبریه، یکی از بناهای تاریخی شهر بیرجند است. این بنا در دوره قاجاریه و توسط شوکت الملک در دو طبقه ساخته شده‌است. این باغ در انتهای خیابان معلم در روستای اکبریه دربیرجند مرکز استان خراسان جنوبی می باشد، واقع شده است.
این باغ با گسترش شهری بیرجند اکنون در داخل شهر قرار گرفته است. این بنا شامل تالار آیینه، گنبد کلاه فرنگی، تزئینات مقرنس لانه زنبوری و رسمی بندی که صرفاً جهت پذیرایی از نمایندگان سیاسی داخلی و خارجی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است.
این باغ در نشست سی و پنجم یونسکو در سال ۲۰۱۱ میلادی به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و در ۲۰ خردادماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
قدمت باغ اکبریه بیرجند
قدیمی ترین ساختمان مجوعه توسط حشمت الدوله پدر ابراهیم شوکت الملک (که او نیز پدر اسدالله علم می باشد) ساخته شد. با گسترش بیرجند، استفاده از ارگ بهارستان که به عنوان اولین ارگ حکومتی در بیرجند شناخته می شد، مقبولیتش را در نزد حاکمان منطقه از دست داد؛ چرا که با رشد محلات و این ارگ در کنار محل زندگی عموم مردک قرار گرفت و باعث مواجه شدند حاکمان با دو مشکل بزرگ شد، اول این که حراست و حفاظت از آن مجموعه سخت تر از گذشته انجام می شد و دیگر اینکه بر خلاف میل حاکمان، روابط و رفت و آمدهای آنان کاملا توسط مردم قابل مشاهده بود.
این مسایل موجب شد تا در اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه، علی اکبر خان خزیمه، دستور احداث بنایی باشکوه باغ اکبریه را در مجاورت قنات و دامنه کوه باقران به دهد.
وی از خاندان خزیمه علم بود که تبارشان به خازم بن خزیمه، سردار عرب و فاتح خراسان می رسید. او فرزندی به نام ابراهیم شوکت الملک داشت که از زمین داران بزرگ آن روزگار به شمار می آمد و حاکمیت منطقه بیرجند، جنوب خراسان و سیستان نیز بر عهده وی بود.
ساخت آن از اواخر دوران زندیه آغاز شد و تا اوایل دوران قاجاریه (۱۳۰۰ تا ۱۳۶۴ هجری قمری) ادامه یافت. این عمارت در انتهای شرقی باغ قرار دارد و شامل دو طبقه می باشد. طبقه همکف که دارای دو دالان و راهرو نسبتا طویل است و ارتباط میان سه بخش مهم مجموعه، یعنی باغ اصلی، باغ جنوبی و اصطبل را برقرار می کند.
پس از آن شوکت الملک ساختمان تشریفات را در باغ احداث کرد. آن ها از این باغ به عنوان محلی برای سکونت، پذیرایی و انجام امور دیوانی استفاده می کردند به طوری که در لهجه محلی به کلاته سرکار امیر (به معنای قلعه امیر شهر) شهرت یافته بود. به گفته علم آن ها چندین بار از رضاشاه و پسرش در این مجموعه پذیرایی کردند.
معماری جالب باغ اکبریه بیرجند
ساحت این باغ به ۴۵ هزار متر مربع می‌رسد و شامل یک تالار آینه، گنبد کلاه فرنگی، تزیینات مغناطیسی لانه زنبوری و طرح رسمی است. پنجره های ارسی باشکوه، گچ بری های زیبا و درختان بلند بلوط در دو طرف ورودی هر بیننده ای را متحیر می کند.
در هر دو طرف خیابان اصلی درختان بلند کاج وجود دارد که بر زیبایی هر چه بیشتر این باغ افزوده است. وجود یک حیاط پشتی در قسمت جنوبی باغ یکی از اصلی ترین ویژگی های باغ اکبریه است.
این حیاط دارای شاه نشینی به شکل مستطیل است که همانند این شاه نشین را در مقیاس بزرگتر می توان در پارک ائل گلی تبریز و باغ فرح آباد اصفهان دید. همچنین استخر بزرگ مربعی شکل موجود در باغ، فضای عمده ای از باغ را به خود اختصاص داده است.
به دلایل زیادی باغ اکبریه در فهرست میراث جهانی قرار گرفته است. از جمله این موارد می توان به شیب دار بودن باغ، خطوط مستقیم مورد استفاده در طراحی باغ، قرار گرفتن ساختمان در بالاترین قسمت باغ و بسیاری از درختان انار، توت و درختان خرما اشاره کرد.
امروزه از بخش های مختلف مجموعه به عنوان کتابخانه، موزه باستان شناسی و مردم شناسی، چایخانه سنتی و همچنین دانشکده هنر در بیرجند استفاده می شود. طبیعت زیبا و بی نظیر این باغ برای سپری کردن لحظاتی به یاد ماندنی زبانزد خاص و عام بوده و آرامشی وصف نشدنی را به ارمغان می آورد.
درختان موجود در این باغ شامل کاج، انار و توت استو گوشههایی از باغ گل‌های تاج خروس به چشم میخورد. از جبهه جنوبی این باغ ورودی به روستای اکبریه تعبیه شده است. هم اکنون بخش‌های مختلف این باغ و عمارت مورد استفاده اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان خراسان جنوبی است.
بخش احداث شده در اوایل دوره قاجار، به‌عنوان کتابخانه و دانشکده هنر دانشگاه بیرجند فعال است. از بخش مرکزی که در دوره قاجار احداث شده به عنوان موزه باستان‌شناسی و مردم‌شناسی استفاده می‌شود.
در موزه حیات وحش این مجموعه، نمونه‌های شاخص، کمیاب و نادری از پوشش جانوری منطقه جنوب خراسان به ویژه شهرستان بیرجند، به معرض نمایش گذاشته شده است و کمیاب‌ترین گونه‌های پرندگان جنوب خراسان در این مجموعه قرار گرفته‌اند.
همچنین در موزه باستان‌شناسی و مردم‌شناسی باغ اکبریه که در طبقه همکف واقع شده است، بخشی از معیشت، آداب و رسوم، مشاغل و حرفه منطقه جنوب خراسان به نمایش گذاشته شده است.
نظر شما