جشن دیگان در سال ۱۴۰۲ چه روزی و چند شنبه است؟ + تاریخ دقیق و علت نامگذاری

به گزارش سلام نو واژه‌ی «دی» در کتاب اوستا به صورت Dathush یا Dadhva آمده است و در واقع نوعی صفت است.

این کلمه از مصدر کلمه Da به معنای دادن، ساختن و آفریدن است. بنابراین، در معنای دادار، آفریننده و پروردگار به کار می‌رود.

در آئین زرتشتی، زمانی که نام ماه و روز یکی می‌شد جشنی برگزار می‌کردند.

از آن‌جایی که نام روز هشتم، پانزدهم و بیست و سوم هر ماه دی نام دارد، این روزها در ماه دی ارج نهاده می‌شوند.

زرتشتیان برای این‌که این سه روز با هم اشتباه گرفته نشوند به هنگام تلفظ در دنباله‌ی کلمه‌ی دی، نام روز بعد از آن را نیز ذکر می‌کردند.

بدین ترتیب، نام روز هشتم به «دی بآذر»، روز پانزدهم به «دی بمهر» و روز بیست و سوم به «دی‌بدین» شهرت یافته بود.

زرتشتیان و به ویژه پارسیان، ماه دی را بسیار محترم می‌دانند و آن را »دی دادار جشن» می‌نامند. ابوریحان بیرونی نیز ماه دی را خورماه می‌نامید.

آشنایی با آثار ملموس و ناملموس فرهنگی ایران، گام مهمی برای حفظ و بازیابی هویت فرهنگی محسوب می‌شود.

از آن جهت که «دی» در دین زرتشتی یکی از نام‌های خداوند است، از جمله ماه‌های مقدس به شمار می‌رود و آن را «ماه خداوند» می‌نامند.

همچنین، نام سه روز از این ماه و سایر ماه‌ها از قبیل روز هشتم، پانزدهم و بیست‌وسوم، «روز دی» است. در ماه دی و روزهایی که با نام این ماه تداخل دارند، جشنی برگزار می‌شود که به نام «دیگان» مشهور است.

جشن دیگان چیست

ایرانیان قدیم، گذشته از جشن‌هایی که به مناسبت‌های گوناگون برگزار می‌کردند، همنام شدن روز و ماه را هم در هر ماه جشن می‌گرفتند.

همانند جشن دیگان در ماه‌های پیش، جشن‌ تیرگان و جشن مهرگان را نیز داشتیم. اما ماه دی تفاوتی اساسی با ماه‌های دیگر دارد.

از یک سو، «دی» نام هیچ یک از امشاسپندان یا ایزدان آیین زرتشت نیست، در حالی که دیگر ماه‌های سال و بیشتر روزهای ماه با نام این نیروهای مینوی نامگذاری شده‌اند که هنوز هم این نام‌ها در تقویم ایرانی باقی است.

از سوی دیگر، در هر ماه، سه روز به نام «دی» نامگذاری شده است و به این ترتیب، در ماه دی سه جشن دیگان داریم.

دی یا دتوشو به معنی دادار و آفریدگار است و در نام‌های اوستایی اغلب به جای واژه اهورامزدا به کار رفته است.

در گذشته ی ایران زمین، هریک از روزهای سال نماد خاصی داشتند و به نام های مختلفی هم نامگذاری میشدند.

به دنباله ی این قوانین باستانی، شروع زمستان و ماه دی برای ایرانیان از اهمیت بالایی برخوردار بوده که در این روزهای مختلفی را با توجه به آیین زرتشتی و صفات اهورامزدا، خدای یگانه اختصاص دادند.

در تقویم زرتشتی و در روزهای نهم، دهم و هفدهم دی مناسبت هاییست که به مناسبت جشن دیگان ، که همنام شدن روز و ماه است برگزار میشود.

جشن دیگان در روزهای دوم و نهم و هفدهم ماه دی در تقویم رسمی کشور از جشن‌هایی است که به مناسبت همنام شدن روز و ماه در تقویم ایرانیان برگزار می‌شد.

ایرانیان قدیم، گذشته از جشن‌هایی که به مناسبت‌های گوناگون برگزار می‌کردند، همنام شدن روز و ماه را هم در هر ماه جشن می‌گرفتند. همانند جشن دیگان در ماه‌های پیش، جشن‌ تیرگان و جشن مهرگان را نیز داشتیم. اما ماه دی تفاوتی اساسی با ماه‌های دیگر دارد.

دی از چنان اهمیتی برخوردار بوده که سه روز در هر ماه را به نام خود اختصاص داده است.

دی درحقیقت صفت خدای یگانه و بزرگ در آیین زرتشت، اهورامزدا است. دی از صورت پهلوی «دَی» و اوستایی «دَذوَه» به معنی آفریننده است.

در سراسر ادبیات زرتشتی، اهورامزدا با صفت دادار یا آفریننده نامیده شده، زرتشت هم در گاهان او را «آفریننده زندگی» می‌خواند.

سردترین ماه سال به نام خدای بزرگ نامگذاری شده بود تا در گذراندن سرمای سخت یاری‌بخش مردمان باشد. در کتاب پهلوی (بندهشن) نیز آمده که در این ماه، زمستان به بیشترین سردی به ایرانویچ رسد.

ماه سی روزه زرتشتی به چهار بخش تقسیم می‌شد که در آغاز نخستین بخش نام اهورامزدا و در آغاز سه بخش دیگر نام «دی»، صفت اهورامزدا قرار داشته است و این چیزی شبیه به تقسیم ماه به هفته سامی است.

به این ترتیب، هر بخش ماه به نام خدا آغاز می‌شده است: اول ماه به نام هُرمزد، هشتم و پانزدهم و بیست و سوم ماه به نام دی.

هر یک از این چهار روز معرف آغاز هفته‌ای تازه در ماه است و برای آن که دی‌ها با هم اشتباه نشوند، هر یک از آن‌ها را با نام روز بعد همراه می‌کنند و بدین گونه، روز هشتم را دی به آذر روز، روز پانزدهم را دی به مهر روز سومین جشن دیگان و روز بیست و سوم را دی به دین روز چهارمین جشن دیگان می‌گویند.

جشن دیگان در ستایش و نیایش خدای بزرگ برگزار می‌شد. یعنی سه جشن نیایشی در سردترین ماه سال وجود دارد.

علت نام گذاری جشن دیگان

از سال ۱۷۳۸ قبل از میلاد یعنی در حدود ۳۷۴۶ سال پیش، یکم دی ماه را با نام " روز خور " یا " دی گان " می شناسند؛ روزی که خورشید دوباره بعد از بلندترین شب سال طلوع می کند و باز به دنیا زندگی می بخشد.

اگر بخواهیم نام دی را تفسیر کنیم به اینگونه است که : "دی" از مصدر "دا" به معنای آفریدن ، ساختن و همچنین بخشیدن است که در اوستا و پارسی باستانی این چنین معنی شده.

"دی" یعنی خالق و آفریننده که منظور از آن اهورامزدا، خدای بزرگ در ادیان زرتشتی میباشد، به همین دلیل دی ماه برای زرتشتیان باستان از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و در گذشته کنار هم جمع شده و اهورامزدا را به شکرانه این ماه و بزرگی ویگانگی اش میستایند تا خداوند، اهالی ایران زمین را در این ماه سرد یاری و حفاظت کند.

جالب است بدانید که دی یکی از صفات برجسته خداوند بوده است و از اولین روزی که وارد ماه دی میشویم جشنی به این مناسبت میگیرند.

از آنجایی که ایرانیان باستان همیشه ترسی از شب ، ترس از ظلمت وهمچنین ترس از بلندترین شب سال و اینکه شاید هیچگاه طلوع خورشید را نبینند ، درشبانگاه شب را به اسم شب یلدا در کنار بزرگان جشن میگیرند و در صبحگاه نیز روز یکم دی ماه را "روز خور" یا دی گان مینامند و آن روز را نیز تعطیل میکردند.

آداب و رسوم جشن دیگان

جشن دیگان با عناوین دیگری از قبیل بتیکان و دیبگان نیز شهرت دارد. در این روز، زرتشتیان از خمیر یا گِل، تندیسی از آدم درست می‌کردند و در راهروی خانه‌ی خود قرار می‌دادند و روز بعد آن را می‌سوزاندند.

این رسم فقط در میان مردم عادی متداول بود. ابوریحان بیرونی در کتاب خود چنین می نویسد:

»این رسم به دلیل آن‌که نشانی از شرک و ضلال دارد، در زمان ما (زمان ابوریحان بیرونی) نیز متروک گردیده است»

علاوه بر آن، در جشن دیگان، سوسن دود می‌کردند و اعتقاد داشتند که با این کار تمام سالِ آن‌ها به فراغت و شادمانی می‌گذرد و از تَنگ‌دستی در امان می‌مانند.

همچنین، به عقیده‌ی آن‌ها هر کس در روز جشن سیب می‌خورد و گل نرگس استشمام می‌کرد، در تمام سال گزندی به او نمی‌رسید.

امروزه، این رسوم به شکل دیگری در میان زرتشتیان معمول شده است. بدین گونه که آن‌ها در روز جشن به نام یکی از مقدسان آشی به نام «اُماج» می‌پزند.

سپس، مجسمه‌ای از خمیر درست می‌کنند و آن را داخل آش می‌اندازند. در نهایت، آن‌ها این مجسمه را به آب روان می‌اندازند تا بیماری‌ها و مصائب را از آن‌ها دور کند.

در ماه دی سه جشن نیایشی است که در ستایش اهورامزدا صورت میگیرد. علت اختلاف روزها در به این صورت است که همه ماه های زرتشتی سی روزهستند و این در حالی هست که در تقویم رسمی کشور شش ماه و سی و یک روز داریم.این چهار روز در دی ماه هورمزد و سی دی نامیده شده اند، یکی برنام ، یکی برگاه و دیگری بردین پایه گذاری شده اندو از گذشته تا به امروز بر همین پایه بوده اند.

تاریخ دقیق جشن دیگان

۲۳ دی ماه برابر است با چهارمین جشن دیگان که نیاکان ما در ماه دی برگزار می کرده اند.

در گاهشماری زرتشتی چهارمین جشن دیگان ، بیست و سوم دی ماه است اما در گاهشماری امروز ایران چهارمین جشن دیگان روز ۱۷ دی ماه است زیرا در گاهشمار گذشته ماه ها همه ۳۰ روزه بوده اند اما در گاهشمار جدید شش ماه نخست سال ۳۱ روزه هستند.

در هر ماه، زرتشتیان وقتی نام روز و ماه یکی می شدند، این روزها را جشن می گرفتند و شادی می کردند. نیاکان ما در هر ماه یک جشن ماهیانه داشتند اما در ماه دی ، چهار جشن دیگان برگزار می شد زیرا نام چهار روز از ماه ، با نام آفریدگار نامگذاری شده است.

چهار جشن اصلی که در دی ماه برگزار می شود و جشن های ستایش آفریدگار هستند.

جشن دیگان یکم نخستین روز از هر ماه است که به نام اورمزد یا اهورامزدا نامگذاری شده و برابر با یکم دی ماه است. دومین جشن دیگان دی به آذر نام دارد و در گاهشماری زرتشتی ، هشتم دی ماه است.

سومین جشن دیگان ، دی به مهر نام داردو در گاهشماری زرتشتی ، پانزدهم دی ماه است. در هر ماه سه روز با نام «دی» شناخته می شود. برای باز شناختن هر یک از این سه روز ، نام روز پس از آن به واژه دی داده می شود مثلا فردای روز دی بآذر روز آذر است.

دی به دین نام جشن دیگان چهارم است که به معنای آفریننده وجدان می باشد و در گاهشماری زرتشتی ، بیست و سوم دی ماه است که در گاهشماری امروز ایران به روز ۱۷ دی ماه می افتد. بین هر «دی روز»، ۷ روز فاصله بوده و به همین خاطر بسیاری فکر می کنند که گاهشمار زرتشتی «روزهای هفته» داشته است.

جشن های ماهانه با آداب و تشریفات فراوان برگزار می شد و در این روزها مردم به نیایش همگانی و استراحت می پرداختند. همه جشن های ماهانه به خصوص جشن دیگان چهارم با سرور و شادی و نیایش اهورامزدا همراه بود.

در این جشن مردم پس از نیایش همگانی ، جشن را آغاز کرده و خوراکی هایی تهیه می کردند و در کنار هم روز را می گذراندند. امروزه زرتشتیان در برخی از شهرها و روستاها ، یکی از روزهای دی در ماه دی یا همه آن را جشن می گیرند.

• ۱ دی روز میلاد خورشید؛ جشن خرم روز، نخستین جشن دیگان
• ۸ دی دی به آذر روز، دومین جشن دیگان
• ۱۵ دی دی به مهر روز، سومین جشن دیگان
• ۲۳ دی دی به دین روز، چهارمین جشن دیگان

نکات جالب جشن دیگان

جشن دیگان در روزهای دوم و نهم و هفدهم ماه دی در تقویم رسمی کشور از جشن‌هایی است که به مناسبت همنام شدن روز و ماه در تقویم ایرانیان برگزار می‌شد.

ایرانیان قدیم، گذشته از جشن‌هایی که به مناسبت‌های گوناگون برگزار می‌کردند، همنام شدن روز و ماه را هم در هر ماه جشن می‌گرفتند. همانند جشن دیگان در ماه‌های پیش، جشن‌ تیرگان و جشن مهرگان را نیز داشتیم. اما ماه دی تفاوتی اساسی با ماه‌های دیگر دارد.

از یک سو، «دی» نام هیچ یک از امشاسپندان یا ایزدان آیین زرتشت نیست، در حالی که دیگر ماه‌های سال و بیشتر روزهای ماه با نام این نیروهای مینوی نامگذاری شده‌اند که هنوز هم این نام‌ها در تقویم ایرانی باقی است.

از سوی دیگر، در هر ماه، سه روز به نام «دی» نامگذاری شده است و به این ترتیب، در ماه دی سه جشن دیگان داریم.

دی از چنان اهمیتی برخوردار بوده که سه روز در هر ماه را به نام خود اختصاص داده است.

دی درحقیقت صفت خدای یگانه و بزرگ در آیین زرتشت، اهورامزدا است.

دی از صورت پهلوی «دَی» و اوستایی «دَذوَه» به معنی آفریننده است. در سراسر ادبیات زرتشتی، اهورامزدا با صفت دادار یا آفریننده نامیده شده، زرتشت هم در گاهان او را «آفریننده زندگی» می‌خواند.

با این توضیح، سردترین ماه سال به نام خدای بزرگ نامگذاری شده بود تا در گذراندن سرمای سخت یاری‌ بخش مردمان باشد. در کتاب پهلوی (بندهشن) نیز آمده که در این ماه، زمستان به بیشترین سردی به ایرانویچ رسد.

ماه سی روزه زرتشتی به چهار بخش می‌شده است که در آغاز نخستین بخش نام اهورامزدا و در آغاز سه بخش دیگر نام «دی»، صفت اهورامزدا قرار داشته است و این چیزی شبیه به تقسیم ماه به هفته سامی است.

به این ترتیب، هر بخش ماه به نام خدا آغاز می‌شده است: اول ماه به نام هُرمزد، هشتم و پانزدهم و بیست و سوم ماه به نام دی.

هر یک از این چهار روز معرف آغاز هفته‌ای تازه در ماه است و برای آن که دی‌ها با هم اشتباه نشوند، هر یک از آنها را با نام روز بعد همراه می‌کنند و بدین گونه، روز هشتم را دی به آذر روز، روز پانزدهم را دی به مهر روز سومین جشن دیگان و روز بیست و سوم را دی به دین روز چهارمین جشن دیگان می‌گویند.

در ماه دی، در هر سه این روزها جشن دیگان در ستایش و نیایش خدای بزرگ برگزار می شد، سه جشن نیایشی در سردترین ماه سال.

مطابق تقویم رسمی کشور، این سه جشن دیگان به روزهای دوم و نهم و هفدهم دی ماه موکول می‌شود. علت آن که همه ماه‌های زرتشتی سی روزه هستند، در حالی که در تقویم رسمی کشور، شش ماه، سی و یک روزه داریم.

این شش روز اختلاف سبب شده که هشتم دی زرتشتی با دوم دی تقویم رسمی مطابق شود و به همین ترتیب بنا بر کتاب پهلوی بُندهشن (= آغاز آفرینش) این چهار روز ماه که به نام هورمزد و سه دی است،‌ یکی بر نام، یکی بر گاه، یکی بر دین و یکی بر زمان دلالت می‌کنند که همیشه بوده‌اند.

همچنین در همین کتاب آمده است که هر گلی از آنِ یکی از آنان است: «مورد و یاسمن هرمزد را خویش است، با درنگ دی به آذر را، کاردَک دی به مهر را، شنبلید دی به دین را.»
اما بسیاری از دانشمندان از این که «دی» نخستین ماه سال نبوده است، اظهار شگفتی کرده‌اند. به نظر بسیاری از آنان، از جمله مارکوارت، دانشمند آلمانی، در اصل چنین نبوده و انتظار می‌رود که اهورامزدا جای برجسته‌ای را در سال تقبّل کند، یا در آغاز (چنان که در مورد روزهای ماه چنین است) یا در وسط.