سلام نو _ سرویس گردشگری: حمام قجر یکی از بزرگ‌ترین حمام‌های تاریخی ایران و از جاهای دیدنی قزوین محسوب می‌شود که در دوره صفوی ساخته شد. این حمام که در ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، امروزه به‌عنوان موزه مردم‌شناسی قزوین فعالیت می‌کند. به این ترتیب، علاوه بر تماشای معماری و تزیینات بنایی تاریخی می‌توانید با فرهنگ و آداب و رسوم مردم قزوین آشنا شوید.
آشنایی با موزه مردم‌شناسی و حمام جذاب قجر در قزوین
موزه ی مردم شناسی قزوین به سال ۱۳۷۹ خورشیدی با خرید و مرمت حمام قجر افتتاح شد. این حمام-موزه در بافت قدیمی شهر در خیابان عبید زاکانی قرار دارد. از آغاز دوران اسلامی تا قرن هشتم هجری قمری به نمونه ای پا بر جا از حمام های عمومی در ایران باقی نمانده است اما از دوره ی صفوی و به ویژه دوره ی قاجار حمام های عمومی بسیاری در سراسر ایران هنوز پابرجاست. یکی از شهرهایی که تعداد زیادی حمام عمومی قدیمی در آن وجود دارد قزوین است. از حمام های پیش از دوره ی صفویه در این شهر می توان به حمام قجر اشاره کرد.
این حمام در تاریخ ۱۰۵۷ هجری قمری به دستور شاه عباس دوم صفوی در قزوین احداث شد در ابتدا نام آن حمام شاهی بود و تاریخ ساخت آن در شعری اینگونه وصف شده است "ساخت از لطف شاه حمامی/ به لطافت قبول هر مقبل؛ چون یکی از درون برون آید/ ’صحت عافیت’ بود تاریخ" (صحت عافیت مطابق با حروف ابجد برابر است با سال ۱۰۵۷ قمری).
مساحت حمام قجر ۱۰۴۵ متر مربع است و همانند اکثر حمام های قدیمی ایران از سه بخش اصلی سربنیه یا رختکن، میاندر و گرمخانه تشکیل شده است و دارای قسمت زنانه و مردانه ی جداگانه بوده است. تزیینات حمام عبارتند از کاشی کاری، رسمی بندی (مجموعه ای باریک از طاق های موربی که همدیگر را قطع کرده و از تقاطع آنها جهت زدن طاق در معماری سنتی استفاده می شده است) و یزدی بندی در سقف ها است که اکثر آنها پوشش گنبدی شکل دارند که ضمن تهویه هوا خاصیت نورگیر را نیز دارد. موزه ی مردم شناسی قجر دارای سه بخش اصلی اقوام، آداب و رسوم و مشاغل است.
بخش اقوام در قسمت سربنیه حمام تعبیه شده که اقوام مختلفی چون تات (اقوام ایرانی تبار در نوار شمالی ایران)، مراغی ( یکی از گویش های زبان تاتی که در قزوین و منطقه ی الموت مرسوم است)، کرد، لر و ترک به نمایش درآمده است.
چند بخش جذاب‌تر در حمام قجر قزوین
مساحت حمام قجر حدود ۱,۰۴۵ متر مربع است و شامل دو قسمت جداگانه زنانه و مردانه می‌شود؛ به این ترتیب، زنان و مردان می‌توانستند در یک بازه زمانی از حمام استفاده کنند. حمام قجر قزوین مانند همه حمام‌های ایرانی از سه بخش اصلی سربینه، میاندر و گرمخانه تشکیل شده است. اصول معماری این حمام‌ها بر اساس طب سنتی طراحی شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که از سربینه تا گرمخانه، دما و رطوبت به‌تدریج افزایش می‌یابد.
در اصلی حمام رو به جنوب باز می‌شود و با راه‌پله مارپیچی به سربینه می‌رسد. در دیگری نیز از سمت غرب به حمام راه داشته که احتمالا مخصوص بانوان بوده است.
سربینه: سربینه بزرگ گرمابه که حوض زیبایی در وسط آن قرار دارد، فضایی سرد و خشک دارد و در معماری ایرانی این فضا معمولا به‌شکل هشت‌ضلعی ساخته می‌شود.
سربینه حمام قجر قزوین نیز نقشه‌ای هشت‌ضلعی دارد و از دو طاق جناغی در بخش شرقی و غربی تشکیل شده است. در اطراف حوض سکوهایی وجود دارد که در گذشته محل رختکن بود و در حال حاضر بخشی از اشیا موزه مردم‌شناسی در آن قرار گرفته‌اند. سربینه به‌عنوان مکانی برای تعویض لباس و آماده‌شدن برای استحمام استفاده می‌شد و توسط راهرویی که دارای طاق جناغی بسیار باریکی است، به گرمخانه راه می‌یافت. در گذشته سربینه علاوه بر رختکن، فضایی عمومی برای دادوستد و گپ‌وگفت بود.
میاندر: میاندر فضایی است که سربینه و گرمخانه را از هم جدا می‌کند. این تفکیک فضایی از طریق راهروها و هشتی‌های طولانی صورت می‌گیرد تا افراد هنگام خروج از حمام به‌طور ناگهانی از هوای گرم وارد هوای سرد نشوند.
گرمخانه: گرمخانه زنانه و مردانه به‌شکل چلیپا است و اتاقک‌هایی برای شست‌وشو در شرق و غرب آن وجود دارد. حمام قجر قزوین گرم‌خانه‌ای بزرگ شامل خزینه آب گرم، حوض آب سرد، اعیان‌نشین و آب‌انبار دارد. انتقال آب در حمام قجر از طریق لوله‌های سفالی یا اصطلاحا «تنپوشه‌های سفالی» انجام می‌شد.
ازاره گرمخانه تا ارتفاع ۱٫۵ متر کاشی‌کاری شده و رسمی‌بندی و یزدی‌بندی سقف‌ها به زیبایی این بخش از حمام افزوده‌اند. سنگ‌های بزرگ و یک تکه‌ای برای سکوها استفاده شده است که از ویژگی‌های این بنا محسوب می‌شود.
تزئینات
کاشی‌کاری بخشی جدانشدنی از معماری ایرانی است و در کنار طاق‌های رسمی‌بندی، یکی از تزیینات اصلی حمام قجر به حساب می‌آید. همچنین، کف این حمام با سنگ مرمر پوشیده شده است. این حمام گنبد آجری بزرگی دارد که در بخش مرکزی آن، فضایی به‌عنوان نورگیر به چشم می‌خورد. این نورگیر نور تمام بخش‌های حمام را تامین می‌کند. در گذشته حمام‌ها نسبت به سطح خیابان پایین‌تر ساخته می‌شدند و برای تامین نور و تهویه، جام‌خانه‌هایی در سقف آنها تعبیه می‌شد که علاوه بر کاربرد مفیدش، نمای زیبایی به حمام‌های ایرانی می‌داد.
نظر شما