سلام نو _ سرویس گردشگری: کاروانسرای سعدالسلطنه، این سازه تاریخی با نام‌های دیگری همچون سرای سعدالسلطنه، سرای سعدیه و بازارچه سعدالسلطنه نیز شناخته می‌شود. علاوه بر این، گفته شده است که کاروانسرا در محل میدان چوگان در دوره صفویه (میدان سعادت) ساخته شده بود و از همین رو به آن سرای سعادت نیز می‌گفتند. با این توصیف در ادامه به چهره مهمی که این سرا به نام او ثبت شده است می‌پردازیم.
آشنایی با سرای سعدالسلطنه
سرای سعدالسلطنه با ۲۶۰۰۰ متر مربع زیر بنا به دستور باقرخان سعدالسلطنه، حاکم قزوین در زمان ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. بنایی بسیار زیبا که به معنای واقعی یکی از جذاب‌ترین مجموعه‌های تجاری در بازارهای سنتی ایران است که استاد مهدی چگینی و استاد حسن خنجری دو معمار بزرگ و برجسته ساخت آن را به عهده گرفتند. این مجموعه بی‌نظیر نشان و یادگاری از معماری قاجاریه است.
سرای سعدالسلطنه از بخش‌های مختلفی مانند چهارسوق، راسته، کاروانسرا، سرا، بازار و سایر بخش‌ها تشکیل شده است که بخش‌هایی از آن تخریب و یا متروک و بی‌استفاده مانده است. چند سالی است پروژه تعمیرات این بخش از بازار آغاز شده و پیگیری می‌شود تا هویت اصیل این بخش را به آن بازگرداند.
این مجموعه ورودی‌های متعددی دارد که چند مورد آن از خیابان‌های اطراف است و تعدادی دیگر به بخش‌های مختلف بازار قزوین متصل می‌شود. ورودی‌ها اکثر دارای هشتی‌هایی با معماری زیبا هستند. در بخش جنوبی این مجموعه، چهارسوق زیبای آن واقع شده که گنبد مرتفع آن چشمان شما را به خود خیره خواهد کرد. اطراف این گنبد نیم طاق‌هایی با اشکال هندسی منظم از جنس آجر ساخته شده‌اند. پیرامون چهارسوق، ۱۶ حجره با ارتفاعی ۱ متری از زمین با درب‌های چوبی منبت‌کاری شده، وجود دارند.
در جنوب غرب این مجموعه، حیاط بار انداز قرار دارد که محل مخصوص تخلیه بار شترها در گذشته بود، به همین دلیل آن‌را حیاط شترخان نیز می‌نامند. در بخش جنوبی حیاط انبار کالا قرار دارد، فضایی آجری و سرپوشیده با ۱۰۰ ستون که زیبایی و نمایی خاص را به نمایش می‌گذارد. بزرگی این انبار کالا به دلیل آینده‌بینی سازندگان آن از تجارت شهر قزوین در آن زمان بود.
به معنای واقعی سرای سعدالسلطنه یک موزه معماری است که انواع قوس‌ها، انواع طاق‌ها، سازه‌ها و فضاهای باز و بسته دارد و همگی از آجر ساخته شده‌اند.
طبق گفته مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین مقرر شده تا سعدالسلطنه که یکی از آثار تاریخی این استان است، ثبت جهانی شود و از این به بعد رویدادهای ملی و فرهنگی و همچنین مراسم‌های فصلی نیز در سعدالسلطنه برگزار گردد. ثبت ملی: این مجموعه در ۱۱ مرداد سال ۱۳۵۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
معماری حیرت‌انگیز کاروانسرای سعدالسلطنه
کاروانسرای سعدالسلطنه از بناهای تو در تو تشکیل شده است. در سرتاسر حیاط آن حجره هایی دیده می شود که تزییات بسیار خاصی دارند و قسمت هایی از بازار از هم می گذرند. این بنا دارای چندین ورودی، چندین حیاط وسیع، حجره های متعدد، هشتی های باشکوه دالان های طویل و تزیینات آجرتراشی شده است.
این کاروانسرا همانطور که در بالا گفته شد، در دوران گذشته نقش تجارتی داشته و از آن به عنوان مرکزی برای فعالیت های تجاری و بازرگانی استفاده می شده است. اما بعد از تغییراتی که در روسیه اتفاق افتاد، موقعیت مهم تجاری اش را از دست داد. شاید مهم ترین قسمت کاروانسرا را بتوان چهار سوق آن دانست که بر بالای آن گنبد بزرگ کاشیکاری شده ای قرار دارد.
البته سقف این گنبد نورگیری ندارد و چهار طرف آن را چهار نیم گنبد نورگیر دار فرا گفته است که باعث می شود تا فضا بزرگ تر از آنچه که هست، نشان داده شود.
همانطور که گفته شد، کاروانسرای سعدالسلطنه دارای ۷ حیاط است که بزرگ ترین آن، ۳۰۷۳ متر مربع وسعت دارد و البته حدود ۱۵۰۰ متر آن فضای باز است و بقیه ی آن ترکیبی از فضاهای نیمه باز و بسته است. یکی دیگر از حیاط های این بنا، نگار السلطنه نام دارد که دو حجره و دو انبار بسیار بزرگ در آن قرار دارد. حیاط دیگر این بنا با نام سعدیه یک گرمابه و ۱۰ حجره دارد.
سعدالسلطنه؛ چهره‌ای تأثیرگذار در قزوین
باقر خان سعدالسلطنه اصفهانی یکی از رجال عصر قاجار و پسردایی علی اصغر خان اتابک بود که حدود ۱۰ سال و طی دو مرحله در اواخر دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به‌عنوان حاکم شهر قزوین انتخاب شد و در این مدت اقدامات عمرانی متعددی انجام داد. مرمت آثار تاریخی قزوین مانند چهلستون، مسجد جامع و امامزاده حسین (ع) از جمله تلاش‌های ارزنده سعدالسلطنه هستند.
یکی دیگر از فعالیت‌های مهم او، ساخت مجموعه عظیم سعدالسلطنه است که به‌عنوان بزرگ‌ترین کاروانسرای درون شهری خاورمیانه شناخته می‌شود.
سعدالسلطنه در حکومتداری شیوهای جالبی داشت؛ به‌طوری که بعضی شبها به‌صورت ناشناس در شهر رفت‌وآمد می‌کرد و عملکرد شبگردها و گزمهها را از نزدیک زیر نظر میگرفت. علاوه بر این، او خبرچینهای متعددی داشت که اخبار تمامی طبقات شهر، از اشرار و اوباش تا اعیان و اشراف را به اطلاع وی میرساندند. وی فردی بیسواد، اما باهوش، فعال، کاردان، لایق و ثروت‌اندوز بود که دستی در کارهای خیر داشت و در تنظیم قیمتها، جلوگیری از سرقت و شرارت و برقراری امنیت متبحر بود.
باقر خان سعدالسلطنه در روزگار مشروطیت مورد تبعید قرار گرفت که در اثر مقاومت و درگیری پیش‌آمده، وی زخمی شد و در راه تهران فوت کرد. او در شمال صحن جدید آرامگاه حضرت معصومه در قم به خاک سپرده شد.
نظر شما