مشارکت زنان در سیاست به چه قیمتی؟

* حمید ناطقیان - عضو تحریریه

رسیدن به دموکراسی و دستیابی به توسعه پایدار بدون مشارکت زنان قابل تصور نیست. گزاره ای که صحت آن در دهه های اخیر بیش از پیش مشخص شده است. جنبش های اجتماعی در دو قرن اخیر با آگاهی بخشیدن به جامعه جهانی نشان داده اند که با تبعیض علیه نیمی از جامعه نمی توان انتظار استقرار جامعه دموکراتیک و تحقق جامعه مدنی مورد انتظار را داشت.

امروزه سهم زنان در عرصه های سیاسی یکی از چالش های مهم در جوامع پیشرفته است. با نگاهی گذرا به کشورهای اروپایی می توان دریافت که زنان مناصب زیادی را در هسته مرکزی قدرت در این کشورها در اختیار گرفته اند. در میان کشورهای اروپایی ترکیه وضعیت نامناسبی در به کارگیری زنان در پست های مهم دولتی دارد. حضور زنان ترکیه در پارلمان این کشور حدود 14.9 درصد است. این در حالی است که این عدد در کشور ما بعد از پیشرفت زیادی که در این حوزه داشته ایم به کمتر از 6 درصد می رسد.

عرصه انتخابات معمولا فرصت مناسبی برای طرح مطالبات گوناگون است. در کشور ما در سال‌های اخیر زنان به عنوان یکی از گروه های تاثیرگذار اجتماعی تلاش کردند تا با بهره برداری صحیح از فضای انتخاباتی فضا را به سمت شنیده شدن مطالبات خود سوق داده و تلاش کردند تا راه تحقق برخی از شعارها و خواسته های جنبش زنان را هموار کنند. کمپین هایی نظیر تغییر چهره مردانه مجلس و اختصاص سهمیه سی درصدی به زنان از جمله این تلاش ها در ایام انتخاباتی بوده است.

ساز و کاری با عنوان « تبعیض مثبت » از جمله مکانیزم هایی است که بیشترین تاثیر را در تغییر وضعیت گروه های اقلیتی داشته است. با توجه به موقعیت خاص زنان در کشور ما و نگاهی به سیر تاریخی حضور زنان در جامعه و از آنجایی که در یک دهه اخیر تفاوت های محسوسی را در رشد جایگاه اجتماعی بسیاری از زنان شاهد بودیم برخی به این باور رسیده اند که شاید تبعیض مثبت بتواند به عنوان یک کاتالیزگر عمل کرده و شکاف جنسیتی بین زنان و مردان را به حداقل برساند.  سهمیه سی درصدی زنان در لیست های انتخاباتی از جمله مصادیق تبعیض مثبت است.

زنان به دلایل تاریخی در دهه های گذشته در تمامی کشورها به ویژه ایران از جایگاه اجتماعی بالایی به نسبت مردان برخوردار نبوده اند. از این رو بسیاری از زنان اعتماد به نفس حضور و مشارکت فعالانه در عرصه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را نداشته اند.

در حوزه اشتغال وضعیت زنان نسبت به مردان شکننده است. این شکنندگی به طریق اولی در عرصه های مهم سیاست اعم از عرصه های مدیریتی و اجرایی نمود عینی دارد. در حالی که فرهنگ دمکراتیکی در بین مدیران ما وجود ندارد، علی رغم سخنان پرطمطراق عملا دغدغه ای برای انتصاب زنان توانمند وجود ندارد. برای بسیاری تلاش برای تغییر سهم سه درصدی مشارکت سیاسی از رهگذر عملیاتی شدن تبعیض مثبت و طرح هایی چون اختصاص سهمیه سی درصدی به زنان در انتخابات گوناگون است.

اگرچه ممکن است تبعیض مثبت در برخی موارد بتواند مثمر ثمر باشد اما افزایش مشارکت سیاسی زنان راهکاری غیر از تبعیض مثبت دارد. باید به این پرسش پاسخ اساسی داد که چگونه می توان فرصتی برای ظهور و بروز استعدادهای زنان ساخت؟ متاسفانه به خاطر نبودن فضای دموکراتیک در کشور ما آن طور که باید و شاید فرصتی برای ظهور و بروز استعدادهای زنان داده نشده است. با این حال نگارنده معتقد است به جای اینکه الزاماتی چون حضور سی درصدی زنان در عرصه های انتخاباتی به عنوان راهکار برای شکوفا شدن استعدادهای مغفول مانده زنان مطرح شود، بهتر است توانمندسازی زنان به عنوان پیش نیاز مشارکت موثر زنان در دستور کار قرار بگیرد. بدون شک این امر مستلزم نهادسازی برای ترویج فرهنگ دموکراسی و تقویت جامعه مدنی است.

تجربه متاخر در همسایه غربی ایران نشان داده که سرمایه گذاری برای توانمندسازی زنان در یک دوره نه چندان طولانی می تواند خروجی قابل تاملی داشته باشد. در کشور جنگ زده عراق آزادی نسبی فضای سیاسی بعد از دوران انقلاب عبدالکریم قاسم از یک سو و فعالیت های گسترده سیاسی و اجتماعی از سویی دیگر باعث شد تا هم اکنون عراق به لحاظ تعداد نمایندگان زن در بین کشورهای عربی رتبه نخست را داشته باشد و 25 درصد پارلمان این کشور در دست زنان باشد.

در اصل چهارم اعلامیه جهانی دموکراسی مصوب سال 1376 توسط اتحادیه بین المجالس آمده است: "دستیابی به دموکراسی، مشارکت واقعی زنان و مردان را در انجام امور جامعه از پیش مفروض می گیرد، جامعه ای که در آن مردان و زنان در حالت برابر و مکمل کار می کنند و از تفاوت هایشان غنای متقابل کسب می کنند... "  تردیدی نیست که نمی توان استقرار دموکراسی را در حالی که تبعیض میان زنان و مردان جامعه وجود دارد تصور کرد. با این حال برای مقابله با تبعیض بهتر است به جای آنکه به هر قیمتی  جناح های سیاسی خود را ملزم به انتخاب سی درصدی از بین زنان کنند، سرمایه گذاری در پروسه توانمندسازی فکری و اجتماعی شهروندان صورت بگیرد. در این صورت شاهد مشارکت آگاهانه زنان توانمند در عرصه های سیاسی خواهیم بود.