سلام نو _ سرویس گردشگری: در حدود پنج کیلومتری جنوب شرقی داراب بنای شگفت انگیزی در دامنه کوه با طرح چلیپا وجود دارد که امروزه به مسجد سنگی شهرت دارد.
برخی معتقدند این مکان در ابتدا یکی از معابد مهم آیین مهر بوده که در زمان ساسانی به آتشکده تغییر داده شده است.
این بنا در سال ۶۵۲ ه.ق به مسجد تبدیل شد.
مسجد سنگی یا آتشکده آذرخش در ۱۵ آذر ۱۳۱۴ به شماره ۲۲۹ به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.
آشنایی با آتشکده آذرخش
در حدود پنج کیلومتری جنوب شرقی شهر داراب، در دامنه کوه پهنا ،بنای شگفت انگیزی با طرح چلیپا (صلیبی شکل) وجود دارد که امروزه به نام مسجد سنگی مشهور است.
برخی از محققان معتقدند که این بنا ابتدا یکی از معابد مهم مهرپرستان آریایی بوده که در دوران ساسانیان تبدیل به آتشکده گردیده است.
در دوران اتابکان فارس به سال (۶۵۲ ه.ق ) محرابی به این آتشگاه اضافه شد و از آن پس این بنا به مسجد تبدیل گردید.
مساحت بنا در حدود ۴۲۰ متر مربع و به طور کامل از کوه، تراشیده شده است.
بخشی از سقف بنا، باز است و در زیر آن حوض کم عمقی وجود دارد که راهروهایی با سقف مدور کوتاه پیرامون آن مشاهده میگردد.
مسجد سنگی یک بنای تاریخی عجیب است که به واسطه ویژگی های خاصش دارای شهرت جهانی است.
این مسجد در گذشته یکی از مهم ترین و اصلی ترین آتشکده های مردمان ایران زمین بوده است که یکی از آتش های مقدس جاویدان در آن نگهداری می شده است.
این آتشکده به واسطه آن که به طور کامل در دل کوه تراشیده شده بنایی بی مانند در کل جهان به شمار می آید. سقف مسجد سنگی یا آتشکده آذرخش باز می باشد.
علت این امر آن است که سازندگان آن قصد داشته اند، محیطی را ایجاد کنند تا دود آتش از آن خارج شود و هوای درون آتشکده تهویه شود.
پلن این بنای باستانی داراب در ابتدا، مربعی بوده و سپس از چهار طرف به شکل چلیپا ادامه و گسترش یافته و فرم چهارطاقی پیدا کرده است.
البته برخی از نشانه های موجود در این مکان، این فرضیه را ایجاد می کند که این بنا پیش از تبدیل شدن به آتشکده و سپس مسجد، مهراب مهرپرستان بوده است.
متاسفانه مانند سایر بناهای تاریخی این شهر، آتشکده آذرخش نیز با بی مهری مسئولان مواجه می باشد و تدبیر خاصی برای مرمت و حفاظت از آن اندیشیده نشده است.
معماری تماشایی آتشکده آذرخش
آتشکده آذرخش سازه‌ای شگفت‌انگیز است. این بنا مساحتی حدود ۴۲۰ متر مربع دارد و به‌طور کامل از کوه تراشیده شده است.
بخشی از سقف آتشکده باز است و در زیر آن حوضی کم‌عمق قرار دارد. معماری کلی بنا صلیبی‌شکل است.
رواقی با جرز، ستون و دهانه‌های طاق‌دار این آتشکده را احاطه می‌کند. پوشش چهار بازوی محوطه به‌صورت طاق گهواره‌ای ساخته شده و پوشش میانی به‌صورت مربع بریده شده است.
طولانی‌ترین قسمت بنا طول شرقی‌ـ‌غربی آن است که از در ورودی شروع می‌شود. ورودی‌های آن در سمت جنوب شرقی قرار دارند و فاصله آن از ابتدای درگاه ورودی تا انتهای شمال غربی ۲۰ متر است.
طول دو طرف دیگر مسجد در بخش جنوب غرب و شمال شرق حدودا ۱۸ متر است. به‌نظر می‌رسد که ساخت این بنا با کندن کوه از بالای نورگیر شروع شده، به‌صورت چاه با پلان مربع‌شکل به پایین رفته است و دیواره‌های چاه و ایوان‌های مسجد از چهار طرف کنده شدند.
در قسمت ورودی بنا یک هشتی وجود دارد. در کنار مسجد، اتاقی با سقفی طاقی‌شکل قرار دارد که هشت متر طول، سه متر عرض و حدود دو متر ارتفاع دارد و به نظر می‌رسد جایگان نگهبان بوده است.
وجود محراب مقرنس‌کاری‌شده با خطوط کوفی، به‌ویژه قطع شدن راهروها در دو طرف محراب و قرار گرفتن آن در سمت قبله و کتیبه‌های کوفی، از دلایل اسلامی بودن بنا محسوب می‌شوند.
این مکان نمونه ای منحصر به فرد در ایران است. طولانی ترین قسمت آن، طول شرقی-غربی آن است که از در ورودی شروع می شود.
ورودی های آن در سمت جنوب شرقی قرار گرفته و فاصله آن از ابتدای درگاه ورودی تا انتهای شمال غربی، تقریباً بیست متر است.
این مسجد در مرکز دارای حوض سنگی است که به موازات نور گیر سقف در صخره نقرگردیده است.
اضلاع نورگیر با طول و عرض حوض یکسان است و نور بنا را تأمین می کند. در قسمت ورودی یک هشتی وجود دارد.
دور تا دور مسجد را رواقی همراه با جزرهایی به طور متوسط به قطر ۸۵ سانتیمتر احاطه کرده است که در سمت راست محراب مسدود می شوند.
سقف ها و جزرها، به جز در راهروهای گردشی اطراف، همگی بیضی شکل نزدیک به جناقی دارند و همانند طاق آهنگ می باشند.
(پوشش طاق آهنگ از قدیمی ترین انواع پوشش منحنی در ایران است. در هفت تپه کوره ای موجود است با طاق آهنگ که در حدود دو هزار سال قبل از میلاد اجرا شده است و همچنین سردابه ای در چغازنبیل مربوط به ۱۲۵۰ قبل از میلاد با طاق آهنگ اجرا شده است. البته طاق آهنگ جهت پوشش دهانه هایی که عرض طولانی دارند استفاده می گردد.)
نظرات