در روز جشن آذرگان چه کار کنیم؟

به گزارش سلام نو جشن آذرگان یکی از جشن های باستانی در ایران است که توسط پیروان آیین زرتشت برگزار می شود.

هر چند امروزه نمی توان ادعا کرد که این جشن با همان شور و هیجان باستانی خود اجرا می گردد، با این حال همچنان در شهرهایی از ایران و بخصوص شهرهایی که آتش گاه ها از خطرات طبیعی و حمله دشمنان در امان مانده اند برگزار می شود.

جشن آذرگان یکی از صدها جشن باستانی ایران است، با این حال ارزش و اهمیت آن بسیار زیاد بوده و زرتشتیان بسیار زیادی در سراسر ایران این روز را به جشن و پایکوبی و افروختن آتش می پردازند.

برگزاری این جشن نه تنها در میان پیروان زرتشت بلکه در میان افرادی که ارزش خاصی برای تاریخ ایران قائل هستند حائز اهمیت است.

جشن آذرگان چیست

جشن آذرگان یا آذر جشن! هر دو یک جشن ویژه در آذر ماه هستند.

این جشن در روز نهم از ماه آذر برگزار می شود، اما نه به تقویم شمسی، بلکه به تقویم زرتشتی؛ اگر بخواهیم زمان دقیق برگزاری این جشن را به تقویم شمسی بیان کنیم باید بگوییم این جشن همزمان با سوم آذر ماه برگزار می گردد.

این روز در تقویم زرتشتی شش روز جلوتر است و با عنوان نهم آذر شناخته می شود.

نهم آذر ماه در تقویم زرتشتیان آذر نام دارد. بله! درست متوجه شدید. یک روز از یک ماه با نام همان ماه برابر شده است.

در ایران باستان تمام روزهای سال نام ویژه ای داشته اند و جالب است بدانید که روز نهم برج نهم از یک سال زرتشتی نیز آذر نام داشته و این روز به علت اهمیت بسیار زیاد آتش در ایران باستان، بدین نام ملقب شده است.

حتما در خلال این مباحث متوجه شده اید که آذر به معنای آتش است و جشن آذرگان یا آذر جشن نیز اشاره به جشن آتش دارد.

آتُر، آتش و آذر همگی واژگانی هستند که در طول تاریخ برای گرامیداشت این روز بکار رفته اند. امروزه و در فرهنگ فارسی و تقویم شمسی از نام آذر به جای واژه آتش استفاده می شود.

آذر جشن چه روزی است

جشن آذرگان در بدر نهمین روز از ماه آذر برگزار می‌شود؛ بر اساس گاه‌شمار زرتشتی، آذر روز از آذرماه فرصتی برای برپایی جشن روشنی و نور بوده است.

جشن آذرگان از جشن‌های دوازده‌گانه سال است که در ستایش ایزد آذر (ایزد همه آتش‌ها) در این روز از سال برگزار می‌شود.

زرتشت امر کرده که مردم در این روز آتشکده‌ها را زیارت کنند و به مشورت درباره کارهای جهان مشغول باشند.

در نگاه ایرانیان باستان،‌ آتش، اولین و مهم‌ترین عنصر حیات به شمار می‌آمد و آب در درجه دوم اهمیت قرار داشت.

در آیین زرتشتیان آتش نماد پاکی و راستی اهورایی است؛ آتش در هر حالی رو به بالا می‌سوزد و نور و روشنایی به هر آنچه در اطرافش است می‌بخشد.

ایزد آذر نگهبان آتش بود؛ ایرانیان جشن‌هایی موسوم به جشن آتش داشتند که آذرگان یکی از آن‌ها بود.

در روز جشن آذرگان مردم به آتشکده‌ها رفته و پس از نیایش به درگاه اهورامزدا و جشن و شادی،‌ بخشی از آتش مقدس را به نشانه تبرک با خود به خانه می‌آوردند و تا پایان فصل سرما از آن مراقبت می‌کردند تا خاموش نشود.

در یسنا، هات ۶۲، ستایش‌های بسیار زیادی در مورد آذر وجود دارد؛ برازنده نیایش، گشایش‌بخش و پناه‌بخش از ویژگی‌های آذر اهورایی شمرده می‌شوند و از آذر اهورایی شادکامی، زندگی دراز، آسایش همگانی، کامروایی و روشنایی را طلب می‌کنند.

نتیجه افروختن نور ایمان اهورایی، آسایش آسان و فراوان، فرزانگی، افزونی، شیوایی زبان و هوشیاری روان، خرد بزرگ، نیک و بی‌زیان، دلیری، استواری، هوشیاری و بیداری، فرزندان برومند و کاردان،نیک کردار، آزادی‌بخش و جوانمرد خواهد بود.

آذر در اوستا «آتَر/ آتَرش» و در پهلوی «آتُر / آتَخش» و در فارسی امروز «آذر / آتش» نام دارد.

در تاریخ و فرهنگ ایرانی آتش نسبت به سایر عناصر آفرینش از تقدس و جایگاه خاصی برخوردار است، چراکه با برافروختن آن گرما و جانی در کالبد دیگر پدیده‌های هستی جاری می‌شود و نوری ایجاد می‌کند که تاریکی را از بین می‌برد.

همین نور، نشانی از آذر اهورایی است که جان و دل یاران و همراهان اهورامزدا را روشن می‌کند.

از این جهت آتش «سوی پرستش» اهورا مزداست و آتش‌پرستان در طول تاریخ تا به امروز از آتش، این عنصر مقدس در آتشکده‌ها نگهداری می‌کنند.

برگزاری جشن آذرگان، اقدام دیگری است که در جهت پرستش آتش نزد ایرانیان انجام می‌شود و ویژه آتش و ستایش آذر اهورایی است.

این مراسم بزرگداشت، همین جشن آذرگان است که در ۹ آذر ماه برگزار می‌شود.

دلیل نامگذاری جشن آذرگان

در گاه‌شمار ایرانی یا همان تقویم ایرانی در هر ماه به فرخندگی هم‌نامی روز و ماه، یک جشن باستانی برگزار می‌شد.

در ماه آذر هم این جشن در نهم این ماه با نام جشن آذرگان و به نام ایزد آذر و بزرگداشت جایگاه آن در اندیشه ایرانیان برگزار می‌شود.

آذر نهمین روز از هر ماه در گاه‌شماری اوستایی است و ماه نهم هر سال، با آگاهی از سی‌ویک روزه بودن ماه‌های کنونی در نیمسال نخست بهار و تابستان، جشن آذرگان برابر با سوم آذرماه در گاه‌شمار نوین بوده است.

در واقع روز نهم از هر ماه " آذر" یا " اَتر "(Atar) نام دارد.

آذر ایزد نگاهبان آتش و فروزه اهورامزدا و آتش‌ها است و به همین جهت ارزش و تقدس خاصی به نسبت سایر عناصر آفرینش دارد؛ جشن آذرگان هم یکی از جشن‌هایی است که در گرامیداشت آتش و ایزد آن برگزار می‌شود.

از آن جهت که جشن آذرگان یکی از مراسم و آیین‌هایی با اهمیت ایرانیان باستان بوده است نباید تعجب کرد که بزرگان زیادی در طول تاریخ در مورد این روز مقدس سخنانی گفته باشند. در ادامه به چند مورد از این سخنان اشاره خواهیم کرد:

• ابوریحان بیرونی در «آثارالباقیه»: روز نهم آذر، عیدی است که به مناسبت توافق دو نام «آذرجشن» می‌گویند و در این روز آتش افروخته می‌شود؛ آذرجشن، روز جشن آتش، به نام فرشته‌ای که به همه آتش‌ها موکل است نامیده شده است. زرتشت امر کرده در این روز آتشکده‌ها را زیارت کنند و در کارهای جهان مشورت نمایند.
• مسعود سعد سلمان، شاعر پارسی‌گوی: ای ماه، رسید ماه آذر / برخیز و بده می چو آذر آذر بفروز و خانه خوش کن / ز آذر صنما به ماه آذر
• دانشمند آلمانی شفتلویتز (Sheftelwitz): در کتاب خود «آیین قدیم ایران و یهودیت» نوشتار بسیار مفیدی در این‌باره دارد و نشان می‌دهد که چگونه همه ملل جهان از هر نژاد آتش را می‌ستایند و از متمدن‌ترین کشورها در اروپا تا وحشی‌ترین قبایل آفریقایی در ستودن این عنصر درخشان با یکدیگر شریک‌اند.
• در نزد هندوان: آگنی (Agni)، اسم آتش و نام پروردگار آن است و در «ریگ ودا» هندوان و اوستای ایرانیان اسم پیشوای دینی هر دو دسته از آریایی‌ها، «اَترهون»(Athravan) است که به مانک آذربان و آن کسی که از برای پاسبانی آتش گماشته می‌شود، گویند.
• در وستالیس (Westalis): در رم قدیم دختری پاک‌دامن و دانا از خاندانی شریف مسئول نگهبانی و زنده نگه‌داشتن آتش مقدس در معبد «وستا» بوده است. در مدت خدمت ۳۰ ساله‌اش، می‌بایست پاکی، پرهیزگاری و تقدس را پیشه می‌کرد و نمی‌گذاشت آتش مقدسی که آن را پشتیبان دولت رم می‌دانستند، خاموش گردد.

آداب و رسوم زیبای جشن آذرگان

در این روز همه لباس‌های زیبا به تن می‌کنند و به آتشکده می‌روند. ابتدا موبد بخش‌هایی از اوستا را می‌خواند و سپس همگی دعا می‌خوانند و خدای یکتا را نیایش می‌کنند.

نیایشی که در این روز خوانده می‌شود، آتش نیایش نامیده می‌شود. در خرده اوستا پنج نیایش وجود دارد و آتش نیایش پنجمین آن‌هاست.

سپس از آتش مقدس یک اخگر برمی‌دارند و آن را به خانه می‌برند و سعی می‌کنند تا آخر زمستان آن را روشن نگه دارند و از آن مراقبت کنند.

زیرا این آتش گرمابخش و روشنی بخش آن‌ها در سرمای زمستان است. سپس همگی سر سفره‌هایی می‌نشینند که از قبل چیده‌اند.

چیدمان این سفره مانند سفره‌ی هفت‌سین دارای آیین خاصی‌ست. در آن میوه‌ها و خوراکی‌هایی می‌گذارند که هر کدام نماد چیزی هستند.

مردم بر سر این سفره‌ها پذیرایی می‌شوند و بعد از آن در خانه‌ها و پشت‌بام‌ آتش روشن می‌کنند.

همان‌طور که ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه گفته است در این روز آتشکده‌ها را زیارت می‌کنند و در کارهای جهان مشورت می‌نمایند.

این نشان‌دهنده‌ اهمیت اجتماعی بودن جشن آذرگان است که تنها هدف، جشن پایکوبی و خوش‌گذرانی نیست، بلکه هدف‌های اجتماعی دارد که باعث می‌شود افراد خود را برای سختی‌های زمستان آماده کنند و اگر کسی مشکلی دارد بتواند در این جشن با کمک دیگران راه حلی برای مشکل خود پیدا کند.

زرتشتی ها عقیده دارند که آذرگان فرزند اهورامزدا است. به همین علت آن ها در مقابل آتش به ستایش مشغول می شوند تا ایزد خود را بستایند.

افروختن آتش مهم ترین رسمی است که در این روز از سال اجرا می شود.

آن ها با فاصله از آتش به پایکوبی می پردازند و این پایکوبی را بندگی در مقابل ایزد خود قلمداد می کنند.

در نهم آذر ماه پیروان آیین زرتشت با شیرینی ها و خوراکی های خوشمزه از یکدیگر پذیرایی کرده و با یکدیگر در امورات خود مشورت می کنند.

آن ها عقیده دارند که مشورت کردن در این روز بسیار خوش یمن است و به همین علت بسیاری از تصمیمات مهم خود را به این روز موکول می کنند.

زرتشتیان چند روز مانده به جشن آذرگان خانه های خود را تمیز کرده و در روز جشن نیز لباس های نو و تمیزی به تن می کنند.

آن ها عقیده دارند که بهتر است در این روز از لباس هایی با رنگ سفید استفاده کنند و موها و ناخن های خود را می آرایند.

زنان از دیرباز در این روز صورت خود را آرایش کرده و مردان نیز به آذین بندی آتش کده ها مشغول می شدند.

در پایان مراسم هر کدام از خانواده ها مشعلی از آتشِ برافروخته در آتشکده را به خانه خود می بردند و خانه خود را با آن متبرک می کردند.

آن ها تا پایان زمستان و اتمام سرما از آن شعله مراقبت می کردند و اجازه نمی دادند خاموش شود.

خاموش شدن شعله در طول زمستان را بدیمن دانسته و به همین علت تا پایان سرما آن را حفظ می کردند.

چگونگی برگزاری جشن آذرگان

مردم ایرانِ باستان همواره جشن‌های خود را با آداب‌ و رسوم خاصی برگزار می‌کردند. در زمان برگزاری جشن آذرگان، مردم اعمال زیر را انجام می‌دادند:

• افروختن آتش در خانه‌ها به دلیل آغاز زمستان و نزدیکی سرما
• رفتن به آتشکده‌ها، نیایش و اهدای نذورات
• فراهم‌آوری اخگری (جرقه، بارقه، شراره) از آتش مقدس به موجب رسمی کهن و افروختن آتش با آن در منازل
• تلاوتِ نیایش‌ها و ادعیه و همچنین آفرینگان‌خوانی
• نظافت، پاکیزگی و کوتاه کردن مو و ناخن
• قربانی، نذر و اهدای آن به مردم
• رقص، پایکوبی و نشاط فراوان در کنار شعله‌ها و زبانه‌های آتش
• نیایش، تقدیم سرودها و جملاتی مقدس به آتش
• تمیز کردن و تزیین آتشدان‌ها و آتشکده‌ها و تجهیز آن‌ها با هیزم‌های تمیز و معطر
• استفاده از آتش ویژه‌ی جشن، جهت تهیه آذوقه و بهترین خوراکی‌ها
• مشورت کردن در امور مختلف با یکدیگر

نیاکان این سرزمین در زمان جشن آذرگان، اسپند و کندر و چوب‌های خوش سوز و خوش‌بو را بر آتش می‌گذاشتند.

سپس به مناسبت شروع فصل سرما و چنانچه ذکر شد، هریک از حاضران در جشن از این آتش فروزان در آتشگاه،‌ اخگری را به خانه خود می‌برد.

این آتش را بسیار فرخنده و نیک فرجام می‌دانستند و تا پایان فصل زمستان در خانه روشن نگه داشته و اجازه خاموشی به آن نمی‌دادند؛ چراکه این شعله را مقدس شمرده و این امر را خوش یمن و نیک و متبرک می‌دانستند.

پیش‌کش نذور و هدایا به آتشکده‌ها چون چوب‌های خوش‌بویی که بر آتش می‌گذاشتند، از دیگر رسوم خاص آذر جشن بود.

مردم به نظافت و پاکیزگی خانه در این روز بسیار اعتقاد داشتند و کارهایی چون پوشیدن لباس سفید، چیدن ناخن و تراشیدن موی سر را نیک می‌دانستند.

علاوه بر آن معتقد بودند که مشاوره و رایزنی درباره مسائل مختلف و مشکلات به وجود آمده،‌ در این روز به‌خصوص به نتیجه مطلوب می‌رسد.

امروزه متاسفانه آذرگان نیز چون دیگر جشن‌های متنوع ایرانی، به فراموشی سپرده شده و تنها توسط گروهی از زرتشتیان در برخی شهرها از جمله تهران، کرمان، اصفهان، شیراز و یزد برگزار می‌شود.

هموطنان زرتشتی به معابد و آتشکده‌ها رفته و با خواندن بخش‌هایی از اوستا توسط موبد،‌ این روز را گرامی می‌دارند.

محل برگزاری جشن آذرگان

می‌توان گفت در تمام آتشکده‌هایی که از گذشته تا به امروز در هر شهری به‌جامانده، جشن‌ها و مراسم‌هایی که ریشه در تاریخ ما دارند، مانند جشن آذرگان همچنان برگزار می‌شود.

از جمله آتشکده‌هایی که این جشن در آن‌ها برگزار می‌شود می‌توان به آتشکده ورهرام در یزد، زیارتگاه شاه مهرایزد در شمال شهر کرمان، آتشکده آتشگاه در غرب شهر اصفهان، آتشکده تخت رستم در نزدیکی تهران، آتشکده نیاسر (چهارتاقی نیاسر) در نیاسر جاده کاشان و آتشکده آناهیتا یا قلعه دختر در کرمان اشاره داشت.

برخی از آتشکده‌هایی که همچنان به برگزاری جشن آذرگان می‌پردازند از این قرارند:

• زیارتگاه شاه مهرایزد در کرمان: این مکان در شمال شهر کرمان واقع شده و به باغچه بوداغ آباد نیز شهرت دارد.
• آتشکده آناهیتا (قلعه دختر) در کرمان: آتشکده آناهیتا در خیابان انقلاب شهر کرمان و کنار پارک انقلاب قرار گرفته است.
• آتشکده ورهرام (بهرام) در یزد: این آتشکده در خیابان آیت‌الله کاشانی شهر یزد، کوچه آتشکده قرار دارد و در فصل زمستان از ساعت سه بعدازظهر تا غروب آفتاب باز است.
• آتشکده نیاسر (چهارتاقی نیاسر): آتشکده نیاسر چنانچه از نامش پیدا است در روستای نیاسر، مکانی در جاده کاشان به دلیجان قرار دارد.
• آتشکده تخت رستم در نزدیکی تهران: این آتشکده روی کوه تخت رستم در ۲۰ کیلومتری غرب شهریار و در بخش جوفین در نزدیکی روستای قجر قرار گرفته است.
• آتشکده آتشگاه در اصفهان: آتشگاه در غرب شهر اصفهان و در مسیر اصفهان به نجف‌آباد واقع شده است. جایی در نزدیکی منارجنبان و بر فراز تپه‌ای سنگی و کم ارتفاع، می‌توان به تماشای این آتشکده رفت.

اگر شما نیز می خواهید در این جشن باستانی و ایرانی شرکت کنید می توانید در این تاریخ به یکی از شهرهای ذیل مسافرت کنید:

• شهر یزد: محل آتشکده ورهرام یا همان آتشکده بهرام که در خیابان آیت الله کاشانی قرار دارد.
• کرمان : در زیارتگاه شاه مهرایزد که در شمال کرمان است و به باغچه بوداغ آباد نیز معروف است. همچنین در کرمان می توانید به آتشکده آناهیتا یا قلعه دختر بروید و این جشن را از نزدیک ببینید. این آتشکده در کنار پارک معروف انقلاب است.
• اصفهان: مراسم برگزاری آذر جشن در مسیر اصفهان به سمت نجف آباد نیز برگزار می شود. آتشکده ای که در این منطقه قرار دارد با عنوان آتشگاه شناخته می شود و در نزدیکی منارجنبان و بر فراز تپه ای سنگی و کم ارتفاع قرار دارد.
• تهران: ساده ترین راه بازدید از این جشن برای شمالی ها و ساکنین غرب و شمال غرب کشور سفر به تهران است. آتشکده تخت رستم در ۲۰ کیلومتری غرب شهریار و در بخش جوفین در نزدیکی روستای قجر روی کوه تخت رستم قرار داشته و محل برگزاری آذر جشن در نهم آذر است.
• نیاسر: آتشکده نیاسر یا چهارتاقی نیاسر که در نیاسر جاده کاشان به دلیجان و در محل قرار گیری روستای نیاسر واقع شده است یک پیشنهاد دیگر برای شرکت در جشن آذرگان خواهد بود.