سلام نو _ سرویس گردشگری: ارگ کریم خان شیراز یکی از بناهای تاریخی دوران زندیه است که به دستور کریم خان زند در سال ۱۱۰۸ قمری ساخته شد.
این ارگ در شهر شیراز و در خیابان کریم خان زند قرار گرفته است و سالانه گردشگران زیادی را جذب می کند.
همانطور که گفته شد معماری این بنا به سال ۱۱۰۸ قمری می رسد که در هر دوره، کابردهای خاص خود را داشته است.
برای مثال در دوران زندیان محل زندگی پادشاه بود در صورتی که در زمان پهلوی به زندان تبدیل شد.
تاریخچه ارگ کریم خان
کریم خان پس از تکیه زدن بر تخت سلطنت، شیراز را به‌عنوان پایتخت پادشاهی‌اش برگزید و به مرور زمان سازه‌های متعددی را در آن بنا نهاد.
وی طرح جالبی از ساخت‌وساز را در سر داشت؛ این طرح آمیزه‌ای از معماری خاص صفوی و یادمان‌های به‌جای‌مانده از تخت جمشید بود که چهره شیراز را دگرگون می‌کرد.
ارگ کریم خان یکی از همین بناها بود که بین سال‌های ۱۱۴۵ تا ۱۱۴۶ خورشیدی ساخته شد تا محل استقرار حکومت باشد.
کریم خان بهترین معماران آن دوران را به کار گماشت تا شاهکاری را برای او خلق کنند. مصالح این بنا از بهترین نوع و از داخل و خارج کشور تهیه شدند و ساخت بنا در کمترین زمان ممکن به پایان رسید.
با از هم پاشیدن سلسله زندیه و روی کار آمدن قاجارها، این بنا به محل زندگی فرمانروایان محلی تبدیل شد.
عبدالحسین میرزا فرمانفرما، شاهزاده قاجاری، در دوره حکمرانی‌اش بر فارس دستور داد تا مینیاتورهای نقاشی شده در این بنا را مرمت کنند و چهره این ارگ را سروسامان دهند.
هر کدام از فرمانروایان، با اعمال سلیقه شخصی خود، دخل‌وتصرف‌هایی در بنا ایجاد کردند که از جمله آن‌ها ایجاد عمارت‌هایی در حیاط بود که چهره نامناسبی به ارگ داد.
آن‌ها نقاشی‌های دوران زندیه را نیز پوشاندند و تزیینات دیگری را ایجاد کردند. برای انجام این‌کار سطح دیوار را با تیشه تراشیدند چرا که گچ به‌راحتی روی لایه‌های قبلی گچ قرار نمی‌گرفت.
در زمان سلطنت سلسله پهلوی و در سال ۱۳۱۰ به دنبال ساخت مرکز شهربانی، ارگ به‌عنوان زندان مورد استفاده قرار گرفت و متحمل آسیب‌هایی جدی شد.
در سال ۱۳۵۰ مسئولیت این ارگ را برعهده اداره فرهنگ و هنر وقت گذاشتند و ارگ کریم خان تحویل دفتر فنی حفاظت آثار باستانی شد.
امروزه نیز این بنای عظیم زیر نظر سازمان میراث فرهنگی جمهوری اسلامی ایران اداره می‌شود.
هوشنگ اسفندیاری، سرپرست کارگاه مرمت ارگ کریم خان، پژوهشی را در رابطه با بنای ارگ کریم خان زند انجام داده و به نکاتی درباره معماری و توصیف محوطه و نقوش و تزیینات این بنا دست یافته است.
امروزه قسمت‌هایی از این بنای ارزشمند توسط گروه‌های کارشناس مرمت احیا شده‌اند اما هنوز هم جای قسمت‌هایی از طرح‌ها و نقاشی‌ها و مقرنس‌های سقف‌ها در این اثر خالی است و روزبه‌روز بر شدت آسیب افزوده می‌شود.
ارگ کریم خان چند سال قدمت دارد
ارگ کریمخانی یا زندان کریم خان از جاذبه‌های دیدنی شهر شعر و ادب است. این بنای باشکوه و زیبا را کریمخان زند معروف به وکیل الرعایا در در سال ۱۱۸۰ هجری قمری بنا کرد.
وی بعد از به قدرت رسیدن و انتخاب شیراز برای مقر فرمانروایی خود، تصمیم گرفت به مانند میدان نقش جهان اصفهان، میدانی وسیع در شمال شیراز قدیم بسازد.
این میدان در گذشته توپخانه نام داشت که در ضلع شمال آن دیوانخانه کریمخان، در ضلع شرقی میدان بازار وکیل و چندین کاروان‌سرا، در جنوب میدان حمام و مسجد وکیل، در جنوب غربی آن باغ و در غرب میدان ارگ و اندرونی قرار داشت.
ارگ کریمخان در طی زمان کاربری‌های گوناگونی به خود دیده است. روزگاری این ارگ مکان زندگی و سلطنت کریمخان محسوب می‌شد.
بعد از فتح شیراز توسط آقا محمد خان قاجار، به‌دلیل خصومت و دشمنی که با کریمخان داشت؛ دستور تخریب برخی از بناهای کریمخانی را صادر کرد و به‌دنبال این تصمیم تعدادی از بناهای عصر زندیه از جمله حصار شهر تخریب شدند.
خوشبختانه بنای ارگ از تخریب محفوظ ماند و از آن به‌عنوان دارالحکومه امرایی استفاده شد که از طرف حکومت مرکزی به امیری و استانداری فارس برگزیده شده بودند.
در دوره قاجار فرمانروایان و حاکمان، بنا بر به سلیقه‌های شخصی، دخل‌وتصرف‌هایی زیادی در ارگ کریمخان داشتند؛ از جمله اینکه در حیاط مرکزی دست به ایجاد یک سلسله عمارت زدند که با معماری ارگ سازگاری نداشت.
آن‌ها همچنین روی نقاشی‌های دوران زندیه را پوشاندند و تزییناتی دیگر مطابق با سلیقه خود ایجاد کردند. از آنجایی که گچ به‌راحتی روی لایه‌های قبلی گچ قرار نمی‌گرفت، سطح دیوار را با تیشه خراشیدند و تخریب زیادی در بنا ایجاد کردند.
ارگ کریمخانی در دوره پهلوی سرنوشت دیگری را تجربه کرد و در سال ۱۳۱۰ با ساخت مرکز شهربانی به زندان شهربانی تغییر کاربری داد؛ به همین علت آسیب زیادی به آن وارد شده است.
جهت اسکان زندانیان، تالارها را دو طبقه کردند و هرکدام به چهار تا ۶ سلول تبدیل شدند. سطح نقاشی‌های عصر قاجاریه را با گچ پوشاندند و بنا به نیاز گرمازایی و روشن کردن آتش، سطح اتاق‌ها با لایه‌ای از دوده پوشیده شد.
در مقابل ارسی‌ها نیز دیواری به ضخامت ۵۰ سانتی‌متر کشیدند.
نظر شما