سلام نو _ سرویس گردشگری: شهر شیراز با سه چیز در دنیا شهرت دارد: آثار باستانی، اشعار ناب شعرای پارسی و شراب. فضای شعری شاعران ایرانی پیوند عجیبی با باغ و گل و بلبل و سرمستی از عطرهای دلاویز درختان دارد. بنابراین می توان یقین داشت که باغ ها و شاعران قلب تپنده شیراز هستند.
باغ نارنجستان قوام که با عنوان خانه قوام نیز شناخته می شود در دوران قاجار به منظور آنکه محل اقامتی برای حاکم شیراز باشد، بنا نهاده شده است. تکمیل عمارت باغ قوام توسط چند نسل از این خاندان صورت گرفته است.
از آنجایی که که این باغ سرتاسر پوشیده و مملو از درختان نارنج است امروزه با نام باغ نارنجستان در میان مردم شهرت یافته است.
باغ و عمارت نارنجستان قوام که امروزه با عنوان موزه نارنجستان در اختیار دانشگاه دولتی شیراز است، تا پیش از سال ۱۳۵۸ خورشیدی، محل تحقیقات موسسه آسیایی دانشگاهی پهلوی تحت نظارت و سرپرستی پروفسور پوپ بوده است.
در سال ۱۲۵۲ احمد قوام ملقب به قوام السلطنه به عنوان حاکم فارس منسوب گردید. وی در محل سکونت خود این بنای تاریخی باشکوه را احداث نمود که امروزه به باغ نرانجستان قوام معروف است.
سیر تاریخی خانه قوام شیراز
آن‌گونه که از اسناد تاریخی بر می‌آید، در زمان حکومت زندیه، حاج ابراهیم خان کلانتر اعتماد الدوله شیرازی، از بزرگان شیراز در آن دوره، به لطفعلی خان زند خیانت کرد. این‌کار باعث شد آغا محمدخان قاجار به سادگی بر جنوب ایران مسلط شود و با برانداختن حکومت زندها، حوزه نفوذ و سلطنت خود را گسترده‌تر کند.
به پاس این خدمت ارزشمند، آغا محمدخان، حکومت شیراز را به کلانتر سپرد و او نیز اقوام خود را در ولایت‌های مختلف فارس ساکن کرد و برای هر یک منصبی در حکومت در نظر گرفت.
او در زمان فتحعلی شاه نیز در منصب خود بود تا اینکه پس از مدتی اطرافیان شاه دست به کودتا زدند و موجبات بدبینی ایشان نسبت به حاج ابراهیم خان را فراهم کردند.
فتحعلی شاه تحت تاثیر اطرافیان خود دستور قتل حاج ابراهیم خان کلانتر و همه افراد خانواده‌اش را داد. کلانتر پسری به نام علی اکبر داشت که به دلیل داشتن بیماری سل کشته نشد و بعدها نیز بیماری او به طرز معجزه‌آسایی بهبود یافت.
در سفر فتحعلی‌شاه به شیراز، علی اکبر با او دیدار می‌کند و ماجرای براندازی حکومت زندها و قتل عام کردن خانواده‌اش را به او یادآور می‌شود.
شاه که از کردار خود تا حدودی پشیمان بود به او لقب قوام‌الملک را داد و به این ترتیب وی با نام کامل "علی اکبر خان قوام الملک‌اول" والی شیراز شد.
پس از مرگ قوام‌الملک اول، پسرش، علی محمد خان قوام‌الملک دوم، ساخت بنایی به نام خانه قوام‌الملک را در شهر آغاز کرد؛ اما عمرش به پایان ساخت آن کفاف نداد و پسر او، محمد رضا خان قوام‌الملک سوم، در حدود سال ۱۲۶۱ خورشیدی ادامه راه را رفت.
محمد رضا خان در آن دوره با حسین قلی خان نظام‌السلطنه، والی فارس، دعواهای خونینی داشت. او از محمد تقی میرزا کن الدوله برادر ناصرالدین‌شاه چوب خورد و مدت‌ها در تهران و دیگر شهرها در حال تبعید و سرگردانی به سر برد.
اندرونیِ قوام یا خانه قوام اثری از این دوران نه چندان خوش است که در گذشته حمام گچینه و سه خانه در اطرافش نیز وجود داشت ولی امروزه همه آن‌ها جدا شده‌اند.
در آن روزها ساختمان نارنجستان با مساحت حدود ۹۴۰ متر مربع شامل دو قسمت شمالی و جنوبی بود و در زمینی به مساحت ۳۵۰۰ متر قرار داشت. در حدود ۲۵۶۰ متر محوطه‌سازی برای این باغ صورت گرفت.
معماری جالب خانه قوام شیراز
تمامی هنرهای اصیل ایرانی در معماری باغ نارنجستان قوام به کارگرفته شده اند تا یکی از حیرت انگیزترین آثار معماری جهان ساحته شود.
بسیاری از هنرهای اصیل ایرانی در این بنا در اعلا ترین حد خود جلوه گر می شوند. از این روست که می توان باغ نارنجستان قوام را جلوه گاه تمام عیار هنرهای ایرانی دانست.
اصل تقارن یکی از مهم ترین اصولی است که به کارگیری آن را در جای جای عمارت نارنجستان قوام شیراز می توان دید.
حالت هماهنگ موزون قرارگیری اتاق ها و بناها و نیز تزئینات معماری از جمله مواردی است که با اندکی دقت و حتی با نگاهی کاملا غیرتخصصی در بازدید از این بنا می توان دریافت.
حتی اتاق هایی که در دو سوی راه پله ها قرار گرفته اند، نیز با حالتی متقارن طراحی شده اند. اساسا تقارن در معماری سنتی ایرانی بر کالبد تمامی بناها حاکم است و به نوعی می توان آن را اصل انتظام دهنده فضاها دانست.
البته تجانس و هم نشینی عناصر موجود یکی دیگر از اصولی است که در معماری باغ نارنجستان قوام و سایر آثار معماری برجای مانده ایرانی به شدت رعایت می شود.
در رابطه با معنی تقارن در معماری ایرانی باید این توضیح را ارائه داد که تقارن در معماری ایرانی به معنای قرار گیری در بخش از بنا به حالت یکسان در نسبت با یک محور یا عنصر میانی است.
در باغچه ها، حیاط ها، ایوان ها و اتاق های فضای مرکزی و تالارهای باغ نارنجستان قوام رعایت اصل تقارن را به خوبی می توان مشاهده کرد.
بالای ایوان عمارت اصلی خانه قوام سه هلالی دیده می شود که در نسبت متقارنی با یک دیگر طراحی و ساخته شده اند. با وجود آنکه باغ نارنجستان قوام در دوران قاجاریه ساخته شده است اما بسیاری از عناصر معماری دوران زندیه را می توان در آن دید.
اصل طرح بنای عمارت خانه قوام و نیز ایوان دو ستونی آن طبق متد معماری زندیه است.
یکی از نکات جالب توجه در رابطه با معماری باغ نارنجستان قوام آن است که تمامی بیست اتاق موجود در این بنا به غیر آخرین اتاق در ضلع شرقی همگی به هم راه دارند. شاید علت این امر، وجود خطرات جانی و مالی برای ساکنین و اهالی خانه به خاطر شرایط سیاسی بوده است.
نظر شما