سلام نو ـ سرویس گردشگری: گلپایگان یکی از شهرهای قدیمی استان اصفهان محسوب می‌شود. این شهر دارای قدمت بسیار زیادی است. گلپایگان در دوره ساسانی، ورتپاتکان و بعد از اسلام، جرفاذقان نامیده می‌شد. مسجد جامع گلپایگان یکی از جاذبه‌های تاریخی این شهر است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
آشنایی با مسجد جامع گلپایگان
مسجد جامع گلپایگان یکی از مساجد بسیار زیبا و بزرگ دوران سلجوقی در ایران و در استان اصفهان است که ویژگی‌های بسیار منحصربه فردی دارد. مسجد در مرکز بافت قدیم شهر قرار گرفته و از غرب به بازار گلپایگان، از شمال به امامزادۀ سیدالسادات، از فرزندان امام موسی کاظم (ع)، از شرق به خیابان مسجد جامع و از جنوب به کوچۀ مسجد جامع می‌رسد. گلپایگان از شهرهای باستانی استان اصفهان است که در زمان ساسانی ورتپاتکان و پس از اسلام جرفاذقان نامیده می‌شد و در دوره‌های بعد به گلپایگان تغییر نام داد.
این مسجد در اصل بر روی یک آتشکدۀ ساسانی بنا شده در زمان حکومت ابوشجاع محمدبن ملکشاه سلجوقی (حکومت ۴۹۸-۵۱۲ هجری قمری) ساخته شد.
تاریخ ساخت بنا و نام حاکم در کتیبه‌ای بر پایۀ گنبد مسجد که روی شبستان اصلی واقع شده، ذکر شده است. این گنبد آجری زیبا ۲۲ متر ارتفاع دارد و با طرح هشت ضلعی منتظم ساخته شده است. معمار این بنا فردی قزوینی به نام ابوعمربن محمد قزوینی بوده که نامش در بالای محراب مسجد در زیر کتیبۀ دور گنبد در دو سطر ذکر شده است.
کتیبه‌های متعددی که در مسجد جامع گلپایگان وجود دارد حاکی از مراحل مختلف تکمیل، بازسازی، تعمیر، و افزودن بناهایی به مسجد در گذر زمان است. از جمله در زمان صفویان در تاریخ ۱۰۵۷ هـ.ق. مقارن با حکومت شاه عباس دوم مجموعه موقوفانی به مسجد جامع گلپایگان اضافه شد.
در زمان قاجار و پس از آن نیز موقوفات متعددی به مسجد و به بناهای مجارو آن افزوده شد. کل بنای مسجد در سال ۱۳۱۰ هـ.ش. به دست هیئتی به سرپرستی آندره گدار فرانسوی تعمیر شد. این مسجد را بنای رفیع، محکم و عالی با کتیبه‌هایی به خط کوفی توصیف کرده‌اند که در تاریخ ۹ مرداد ۱۳۱۲ خورشیدی به شماره ۱۹۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مسجد دو ورودی شمالی و جنوبی دارد. بنا حدود دو تا دو و نیم متر نسبت به بناهای اطراف ارتفاع دارد.
نقشۀ مسجد مستطیل شکل است و بنای اصلی در آن در قسمت غرب واقع شده است. طول مسجد حدود ۱۰۰ و عرض آن ۵۲ متر و در عریض‌ترین قسمت ۶۲ متر است. صحن مسجد بدون احتساب هشتی‌ها، حجره‌ها و رواق‌ها ۱۶۰۰ مترمربع است.
شبستان در قسمت شرق صحن ساخته شده است. این شبستان در زمانی که آیت‌الله آقامیرزا ابوالقاسم محمدی امام جماعت مسجد بوده نوسازی شده است. به‌گونه‌ای که تاریخ روی کاشی‌های سردر این شبستان ۱۲۹۸ هـ ق.را نشان می‌دهد. یک حوض بزرگ و البته کم‌عمق برای وضو گرفتن نمازگزاران در مرکز صحن تعبیه شده که زیبایی دوچندانی به مسجد سلجوقی بخشیده است.
در اطراف صحن مسجد جامع گلپایگان حجره‌ها و اتاق‌های متعددی وجود دارد که به همراه شبستان شرقی در زمان قاجار و به دستور یکی از همسران فتحعلی‌شاه ساخته شده است.
وی دو پسر به نام‌های حیدرقلی میرزا و شاهقلی میرزا مشهور به رضاقلی داشت که وقتی امیر گلپایگان شد مادرش نیز نزد او آمد و دستور داد این بخش از مسجد را بنا کنند. در کتیبه‌ای که در قالب شعر داخل هشتی ورودی جنوبی مسجد واقع شده، به این داستان اشاره شده است.
کتیبه های مسجد جامع گلپایگان
کتیبه‌های مسجد جامع گلپایگان از دوره سلجوقی به‌جای مانده‌اند و از ویژگی‌های حائز اهمیت مسجد به شمار می‌روند.
زیر گنبد کتیبه‌ای جای گرفته است که آیه ۱۸ سوره توبه را می‌توان روی آن مشاهده کرد. در ادامه به «ابوشجاع محمد بن ملک شاه قسیم» اشاره می‌شود. همچنین نام «محمد بن ابراهیم بنا» در این کتیبه به چشم می‌خورد که گویا در معماری مسجد نقش داشته است. در گوشه‌های بالای گنبد نیز ابیاتی حک شده‌اند که خلفای راشدین را می‌ستایند.
علاوه بر گنبد، محراب هم میزبان کتیبه‌های متعددی است. در حاشیه بالای محراب، آیه‌ای از سوره شورا دیده می‌شود. پیرامون محراب را نیز آیات ۲۸۵ و ۲۸۶ سوره بقره و آیات اولیه سوره مومنون زینت بخشیده‌اند.
از مهم‌ترین بخش‌های مسجد، گنبدخانه آن محسوب می‌شود که مربوط به دوره سلجوقی است. گنبدخانه طرحی زیبا با آجرکاری نفیس دارد که در آن، نقش‌های اسلیمی و هندسی همراه با مقداری گچ‌بری در لابلای آجرها دیده می شود.
آجرکاری‌های گنبدخانه سلجوقی بی‌نظیر هستند و مقرنس‌هایی با شکل مربع دارند. ارتفاع گنبد ۲۲ متر و ابعاد گنبد از داخل ۱۲ در ۱۲ متر است. دوپوش گنبد مسجد جامع گلپایگان مانند دوپوش گنبد مسجد جامع یزد و اغلب گنبدهای قرن هفتم به بعد، گسسته است.
مسجد جامع گلپایگان به‌طور کامل از آجر ساخته شده و فقط پی آن از سنگ است. در برخی قسمت‌ها که بعدها اضافه شده‌اند، کاشی‌کاری‌هایی زیبا به چشم می‌خورد. مسجد گلپایگان دارای صحن و شبستان وسیع و گنبد بزرگ آجری است و از خصوصیات آن می‌توان به وجود کتیبه‌های آجری متعدد و تزیینات فراوان دوره سلجوقی اشاره کرد.
یک حوض آب بزرگ و کم‌عمق نیز در وسط صحن مسجد قرار دارد که علاوه بر فراهم‌آوری مکانی برای وضوگیری نمازگزاران، بر زیبایی این مسجد افزوده است. صحن مسجد جامع گلپایگان بدون احتساب هشتی‌ها، حجره‌ها و رواق‌ها در حدود ۱,۶۰۰ مترمربع مساحت دارد.
بازدید از مسجد جامع گلپایگان تا پیش از غروب آفتاب و به‌غیر از اوقات شرعی امکان‌پذیر است.
نمازهای جماعت پنج‌گانه در مسجد جامع گلپایگان برگزار می‌شود.
در بازدید از مسجد جامع گلپایگان نیازمند به پوشش اسلامی خواهید بود.
هنگام بازدید از مسجد جامع گلپایگان، آداب و احترام لازم برای حضور در اماکن مذهبی را در نظر داشته باشید.
بازدید از مسجد جامع گلپایگان رایگان است.
نظر شما