سلام نو _ سرویس گردشگری: پل بند گرگر یکی از دروازه‌های ششگانه تاریخی شوشتر به شمار می رود که پیشینه ساخت آن به دوران ساسانیان باز می گردد. این بند ساخته شد تا مسیر آب را از رودخانه دست ساز و تاریخی گرگر منحرف کند و آب به سمت تونل های آسیاب های آبی به راه افتد.
پل بند گرگر
این بند با مسدود کردن رودخانه گرگر موجب بالا آمدن آب رودخانه و رسیدن آن به تونل های سه گانه مجموعه می شود. این تونل ها در 3 سطح متفاوت ساخته شده اند و حجم معینی از آب را برای به حرکت در آوردن پره‌های آسیاب منتقل می کردند. وظیفه هدایت آب از پشت پل بند گرگر به محوطه پایین دست بر عهده این تونل ها بوده و آب از طریق انشعابات فرعی برای تولید انرژی آسیاب ها و آبیاری باغ ها به کار می رفته است. این انشعابات فرعی در اصطلاح محلی نِیْر (Neir) نامیده می شوند که معادل نهر است و به تونل های کوچک اشاره دارد.
تونل بلیتی
عبور این کانال از زیر محله ای به نام بلیتی باعث شده تا چنین نامی را برای آن برگزینند. این تونل حدود 360 متر طول و حدود 5-7 متر عرض دارد و سطح آن بالاتر از بقیه تونل هاست. اختلاف سطح این تونل باعث شده تا به عنوان سر ریز پل بند گرگر کاربرد داشته باشد. عملکرد این تونل، گذراندن آب های سیلابی و آبرسانی به آسیاب های ضلع شرقی محوطه بوده است.
تعدادی کانال فرعی از تونل بلیتی منشعب می شوند که برخی از آنها جهت آبیاری زمین های پایین دست و آبرسانی به منازل به کار می رفتند و تعداد دیگر چرخِ آسیاب های ضلع شرقی را می گرداندند. بزرگترین خروجی و خروجی اصلی تونل بلیتی با نام توف دیدی شناخته می شود؛ چرا که این خروجی از سمت محوطه آبشارها قابل رویت نیست و فقط بخار حاصل از ریزش آب آن به چشم می خورد. دیدی در زبان محلی به معنای دود یا غبار به کار می رود. این خروجی فقط در سه ماه پر بارندگی یعنی ماه های آذر، دی و بهمن پر آب است و دیگر خروجی ها با نام های داراب خان و دو برادران در سایر ماه ها و در زمان پرآبی تونل دهانه شهر نیز آب دارند.
تونل دهانه شهر
سطح تونل دهانه شهر از سطح تونل بلیتی پایین تر است؛ اما بالاتر از کانال سه کوره قرار دارد. این کانال مسیر کوتاه تری نسبت به تونل بلیتی دارد و دارای طول تقریبی 150 متر و عرض 1.5 تا 2 متر است. خروجی این تونل در قسمت شمال شرقی پل بند واقع شده است و به ضلع شرقی محوطه منتهی می شود. تونل دهانه شهر، آب تعدادی از آسیاب های ضلع شرقی با نام های دهانه شهر و حاج مندل را تامین کرده و سرریز آن در کانال های خروجی حاج مندل و دهانه شهر جاری می شود. این تونل به دلیل سطح به نسبت پایین، تقریبا در تمام سال به جز ماه هایی که سطح آب خیلی پایین باشد دارای آب است.
تونل سه کوره
سه کوره، نام تونلی در شمال مجموعه آبشارهاست که سه ورودی دارد و به همین دلیل چنین نامی به خود گرفته است. این تونل در اغلب فصل ها زیر سطح آب قرار دارد و طول آن به حدود 100 متر می رسد. تامین آب آسیاب های ضلع غربی مجموعه بر عهده این تونل است.
تونل سه کوره در مسیر حرکت خود با یک تونل انحرافی در زیر پل بند گرگر، آب را به قسمت شمالی محوطه می رساند و موجب به کار افتادن آسیاب ها در این قسمت می شود.
قرار گرفتن ورودی این کانال در پایین سطح رودخانه، باعث شده تا در تمام ماه های سال آب در آن وجود داشته باشد. خروجی اصلی این تونل به لوفا شهرت دارد که جمع لوف است. لوف در زبان محلی به آبی که با شدت حرکت و تولید موج کند اتلاق می شود.
پل بند گرگر 800 متر پایین تر از بند میزان، واقع شده است. پیشینه ساخت این اثر را به دوره صفوی نسبت می دهند و نمونه برداری ها و آزمایش های انجام شده بر روی نمونه آجر این پل حکایت از قدمت 470 ساله آن دارند. البته ناگفته نماند که این بند در دوره های پیشین به صورت صخره های طبیعی بوده است.
پل بند گرگر در شرق ضلع شمالی مجموعه آبشارها قرار دارد. این اثر علاوه بر قرارگیری در فهرست میراث جهانی در تاریخ ۲۰ آذر ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۲۹۱۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.
در کتاب تذکره شوشتر، نوشته سید عبدالله جزایری درباره این بند چنین آمده است:
طهماسب سلطان ولد محمد سلطان مذکور سه سال حاکم بود و در ایام او بنای پل گرگر به اتمام رسید و قبل از آن مردم از روی بند میزان تردد می نمودند. و بانی پل ملا حسینی مردی درویش بی روزگار پریشان حال بود و چون این اراده کرد به هرکه اظهار نمود او را تمسخر و ملامت می کردند تا آنکه به طوف افتاده کمر عزیمت بر میان بست و توفیق الهی امداد نموده و به اتمام رسانید و ذکر خیر او به روزگار باقی ماند.و مبلغ ها از اخراجات فاضل ماند که ملا حسین طواحین (آسیاب ها) و دکاکین ساخت و املاک خرید. و تاریخ بنای پل را بدین وجه گفته اند «این پل از جهد حسینی شد تمام»
منبع: کارناوال
نظرات