سلام نو _ سرویس گردشگری: برج رادکان از جذاب‌ترین جاذبه‌های گردشگری خراسان رضوی است که اگر از علاقه‌مندان به نجوم و تاریخ علم ایران باشید، بازدید از آن حسابی شما را سر کیف می‌آورد. بیشتر بازدیدکنندگان میل رادکان، مسافرانی هستند که در قالب تور گردشگری به چناران سفر می‌کنند. همچنین اگر از مسافران همیشگی شهر مشهد هستید، می‌توانید در مسیر جاده مشهد چناران از این بنای تاریخی دیدن کنید. دیگر شما مشتاقان به بناهای تاریخی ایران را منتظر نمی‌گذارم. برویم تا با یکی از یادگاری‌هایی که ساخت آن را به خواجه نصیرالدین طوسی نسبت می‌دهند، آشنا شویم.
برج رادکان چناران؛ جالب و تماشایی
میل رادکان در فاصله ۷۴ کیلومتری شمال مشهد و ۲۶ کیلومتری شمال غربی چناران واقع شده‌است. برج رادکان به ارتفاع ۲۵ متر، با بدنه استوانه‌ای و گنبد مخروطی شکل، اثری تاریخی مربوط به قرن هفتم هجری است. نمای خارجی بنا تا ارتفاع سه متری به صورت ۱۲ ضلعی و پس از آن تا زیر گنبد دارای ۳۶ ترک یا نیم استوانه بوده و داخل آن هشت ضلعی است.
میل رادکان چناران بر دشت میان توس و رادکان سایه افکنده و همتای دیگر آن نیز در کردکوی وجود دارد که به رادکان غربی مشهور است. همین موضوع باعث شده برخی نام رادکان را با راه و مسیر هم پیوند بدانند چنان‌که «راد» و «رد» در زبان پهلوی به معنای نظم و ترتیب و «رده» آمده و برج رادکان در مسیر راه و جاده درست همین کار را می‌کند که از نامش پیداست.
بلندای این برج ۳۵ متر، قطر داخلی‌اش ۱۴ متر و قطر خارجی آن ۲۰ متر می‌باشد. منظر بیرونی بنا تا ارتفاع ۵/۲ متری به شکل ۱۲ ضلعی و از آن جا تا زیر گنبد به صورت ۳۶ ترک نیم ستونی ساخته شده‌است. برج رادکان دارای گنبد مخروطی شکل است که ساختمان آن احتمالاً در سال ۶۰۷ قمری به پایان رسیده‌است. تاریخ احداث برج رادکان را ماکس افن برشم آلمانی سال ۶۰۰ و اندی و هرتسفلد سال ۶۸۰ ذکر کرده‌اند. هرتسفلد برج را مقبره یکی از حکام مغول می‌داند که برخی وی را امیر ارغون مغول می‌دانند. گدار مستشرق فرانسوی آن را آرامگاه یک زن و مطلع الشمس آن را از آثار دیلمی‌ها می‌داند.
علاوه بر راهنمایی مسافران و مقبره به دلیل وجود منفذهایی به تعداد بروج دوازده‌گانه برخی برای این برج کارکرد تقویم و ستاره‌شناسی نیز قایلند. برج رادکان، در روزگار اوج خود، تنها تعیین‌کننده فصل، سال و نوروز در جهان بوده‌است برج رادکان، که تصور می‌شد آرامگاه یکی از ایلخانیان است تنها برجی است که توانایی تعیین چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز را دارد. این برج اثر ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و دانشمند بزرگ ایرانی، خواجه نصیرالدین توسی است.
کاربری برج رادکان، اثری از خواجه نصیر
خواجه نصیرالدین توسی فیلسوف، فقیه، ستاره شناس، ریاضی‌دان و منجم، پزشک و معمار ایرانی سده هفتم است. وی احیا کننده فلسفه مشایی پس از ابن سینا بود. از کارهای مهم خواجه ساخت رصدخانه معروف مراغه است که در آن کتابخانه‌ای چهل‌هزار جلدی دایر کرد. خواجه را می‌توان عامل انتقال تمدن و دانش‌های ایران پیش از مغول دانست. خواجه یکی از گسترش‌دهندگان علم مثلثات است. در قرن شانزدهم میلادی کتابهای مثلثات او به زبان فرانسه ترجمه شد. خواجه را می‌توان یکی از سرشناس‌ترین شخصیت‌های تاریخ فکری اسلامی دانست.
وی در زمان حمله مغول به ایران در پیش ناصرالدین، محتشم قهستان به کارهای علمی مشغول شد. در همین زمان توانست کتاب اخلاق ناصری را بنویسد. وی در دوران هلاکو سمت وزیر و مشاور را بر عهده داشت. خواجه در هجدهم ذی‌الحجه سال ۶۷۲ هجری قمری وفات یافت و در کاظمین دفن شد.
برخی معتقدند برج رادکان در روزگار خود برای استفاده نجومی ساخته شده است. برخی نیز معتقدند که برج مقبره بوده است. به‌دلیل شباهت این برج به آرامگاه‌های عصر دیلمیان، برخی چنین تصوری کرده‌اند. گفته شده است این برج دارای ۱۲ روزنه بوده است و در عصر خود تنها وسیله برای تعیین چهار فصل، سال کبیسه و نوروز محسوب می‌شد.
این در حالی است که اگر کمی اطلاعات تاریخی داشته باشیم، متوجه می‌شویم تقویم جلالی که امروزه آن را به کار می‌بریم، در عصر سلجوقیان، یعنی چندین قرن پیش از مغول توسط خیام ابداع شد و مورد استفاده قرار گرفت. در دوره ایلخانان مغول، مباحث تقویمی و نجوم تقریبا فراگیر شده و به آن حد از پیشرفت رسیده بود که این برج نمی‌توانست تنها وسیله تعیین چهارفصل یا کبیسه باشد.
بلکه می‌توان گفت این برج شاید یکی از ابزارهای نجومی آن عصر بوده است. پژوهشگری با نام منوچهر آرین اولین کسی بود که نگاهی عمیق‌تر به برج رادکان انداخت. وی با نگاهی به نوشته‌های حافظ ابرو که اشاره کرده بود نور ماه در موقع حلول خود هربار از یکی از دوازده دریچه این برج نمایانده می‌شود، به این نتیجه رسید برج را بررسی کند.
وی بر این عقیده است که درهای برج در راستای طلوع یلدایی (آغاز زمستان) و غروب آغاز تابستان در پهنه برج ساخته شده‌اند. این پژوهشگر برج را تنها وسیله‌ای دانسته است که می‌توانستند از طریق آن چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز را معین کرد. وی مشاهدات و تحقیقات خود را در کتابی به نام «نگاهی دیگر به برج‌ها» منتشر کرد و در اختیار دیگران قرار داد. اینکه آنچه نویسنده این کتاب گفته صحیح است یا خیر، نیاز به تحلیل گفته‌های وی دارد. نظریه طراحی برج رادکان چناران بر پایه دانسته‌های نجومی، بر اساس گفته حافظ ابرو شکل گرفته است. اما گویا نویسنده این کتاب بر اساس نظریات خود نتیجه‌گیری کرده است.
داده‌های تاریخی نشان می‌دهد در دوره ایلخانان به‌ویژه عصر خواجه نظام‌الملک نجوم آن‌قدر پیشرفت کرده بود که نیاز به چنین سازه‌ای به‌طور خاص، تنها برای کاربرد نجومی نبوده است. رصدخانه مراغه خود نشانی بر این امر است که به‌راحتی می‌توانست تمام حرکات آسمانی و وقایع نجومی را رصد کند.
نظر شما