معماری شگفت‌انگیز مسجد سردار در ارومیه

سلام نو _ سرویس گردشگری: مسجد سردار ارومیه خیابات امام ارومیه واقع شده است و قدمت آن به دوره قاجاریه می رسد که با الگوی مساجد شبستانی و با پوشش طاق آجری اجرا شده است . بانی این مسجد عبدالصمد خان پدر آقاخان و جد عظیم سردار می باشد که شخص اخیر در سال ۱۳۳۰ ه.ق آنجا را مرمت نموده و در سال ۱۳۳۱ ه.ق ساعتی بزرگی از کشور فرانسه خریداری و در بالای ورودی مسجد نصب کرد .

بازدید از معماری شگفت‌انگیز مسجد سردار

مسجد سردار توسط عبدالصمد خان، جد اعظم عظیم السلطنه سردار در دوره قاجار ساخته شده است. سردار در سال ۱۳۳۰ هجری قمری آن را مرمت و در سال ۱۳۳۱ هجری قمری نیز ساعت بزرگی بالای سردر آن نصب کرد. به همین خاطر این بنا به مسجد ساعت یا ساعتلو نیز معروف است.

مسجد سردار از دو بخش شبستان بزرگ و شبستان کوچک تشکیل شده است که از یکدیگر مجزا هستند. همه مصالح به کار رفته در مسجد، از دیوارهای اطراف تا قسمت‌های طاق و پوشش سقف به‌غیر از ۱۲ ستون شبستان، آجرهایی در ابعاد ۵*۲۲*۲۰ سانتی‌متر دارند که با ملات گچ و خاک کار شده‌اند.

شبستان بزرگ

شبستان بزرگ مستطیلی شکل و به طول ۲۲ متر و عرض ۱۸ متر است که بخش اصلی و مهم مسجد را تشکیل می‌دهد. ۱۲ ستون سنگی هشت ضلعی در گوشه جنوب شرقی شبستان وجود دارد که از حالت مستطیلی خارج شده‌اند. سرستون‌های آن‌ها به سبک مقرنس تراش‌کاری شده و باعث زیبایی هرچه بیشتر مسجد شده است.

قسمت پایین دیوارهای شبستان بزرگ مانند ازاره اکثر مساجد قدیمی تا ارتفاع یک متر کاشی‌کاری شده است که این کاشی‌ها سبز رنگ و در ابعاد ۲۰ در ۲۰ هستند. کاشی‌های هفت رنگ شامل نقش‌های گل و بوته با رنگ‌های زرد و صورتی، آبی، سبز و سفید می‌شوند که دورتادور مسجد به چشم می‌خورند؛ ولی بقیه قسمت‌های دیوار در چهار طرف تزیینی ندارد. طاق‌های سقف شبستان به رنگ سبز هستند و فضاهای داخلی سقف به‌تازگی مجددا سفیدکاری شده‌اند.

دو ضلع شمالی و جنوبی بنا نور شبستان را تامین می‌کنند. تیغه باریکی، طاق را به دو بخش مساوی تقسیم کرده که در هر بخش پنجره‌ای نصب شده است. پنجره‌های شبستان قبلا از چوب ساخته شده بود و بالای آن‌ها نورگیرهای کوچکی قرار داشت؛ اما بعدها پنجره‌های آهنی جایگزین آن‌ها شد که در نتیجه نورگیرها بسته شدند. طاق‌های ضلع جنوبی نیز دارای نورگیرهای کوچک دایره‌ای شکل هستند.

شبستان کوچک

شبستان کوچک در انتهای شبستان بزرگ ساخته شده و با یک ورودی به داخل شبستان اصلی متصل شده است. این بخش به شبستان بزرگ شباهت دارد؛ ولی فاقد تزیین است. در ضلع جنوب شبستان، محراب آجری ساده‌ای وجود دارد.

در انتهای شبستان (قسمت غربی) که متصل به شبستان کوچک است، با تخته‌کوبی، حدود یک فرش‌انداز را به‌صورت بالکن چوبی جهت استفاده‌ بانوان درآورده‌اند که بیشتر قسمت‌های آن مزین به نقاشی و نوشته است.

در سال‌های اخیر ضمن دستکاری دیگر قسمت‌های مسجد، روی ستون‌ها و سرستون‌ها را با رنگ روغن نقاشی کرده‌اند که خوشبختانه هیچ‌گونه آسیبی به آن‌ها وارد نشده است.

تزئینات باشکوه مسجد سردار

به استثنای ۱۲ ستون شبستان، تمام مصالح به کار رفته در بنا، ‌ از دیوارهای طرفین تا قسمت‌های طاق و پوشش سقف. همه از آجرهایی به ابعاد ۵×۲۲×۲۰ سانتی‌متر است که با ملاط گچ و خاک ساخته شده است. در انتهای شبستان (قسمت غربی) که متصل به شبستان کوچک است با تخته‌کوبی حدود یک فرش‌انداز را به صورت بالکن چوبی جهت استفادهٔ بانوان در آورده‌اند که بیشتر قسمت‌های این بالکن چوبی را با نقاشی و نوشته تزئین کرده‌اند.

قسمت پایین دیوارهای شبستان بزرگ، مانند ازارهٔ اکثر مساجد قدیمی، تا ارتفاع یک متر با کاشی‌های سبز رنگ به ابعاد ۲۰×۲۰ سانتی‌متر پوشانیده شده است. بالای ازارهٔ مذکور، دور تا دور مسجد را یک حاشیهٔ باریک به اندازهٔ عرض یک کاشی با کاشی‌های هفت رنگ، شامل نقوش گل و بوته با رنگ‌های زرد و صورتی، آبی، سبز و سفید پوشش داده‌اند.

بقیهٔ‌ دیوار در چهار طرف فاقد هر گونه اندود و تزئین است. طاق‌های سقف شبستان را با رنگ سبز رنگ‌آمیزی کرده‌اند و فرم چیدن آجر رواق‌ها نیز با مهارت انجام گرفته است. البته در سال‌های اخیر تمام فضاهای داخلی سقف مجدداً سفیدکاری شده است.

تزئینات ستون ها

تزئین چشمگیر و جالب این مسجد به شکل تراش ستون‌های سنگی شبستان بزرگ و سر ستون‌های مربع آنها که به شیوهٔ قطاربندی نزدیک به مقرنس‌ تراش داده شده‌اند، مربوط می‌شوند. در سال‌های اخیر، ضمن دستکاری دیگر قسمت‌های مسجد، روی ستون‌ها و سرستون‌ها را با رنگ روغن نقاشی کرده‌اند که خوشبختانه هیچگونه آسیبی بدان‌ها نرسیده است. نور شبستان بزرگ از دو ضلع شمالی و جنوبی ساختمان تأمین می‌گردد.

پنجره‌های اصلی در ضلع شمالی تعبیه شده‌اند و طاق به وسیلهٔ یک تیغهٔ باریک به دو قسمت تقسیم شده است که در هر قسمت یک پنجره نصب کرده‌اند. پنجره‌های شبستان در اصل چوبی بوده است و در بالای آن نورگیرهای کوچک (روزن)‌ وجود داشته. ولی اخیراً پنجره‌ها را تعویض کرده‌اند و به جای آنها پنجره‌های آهنی نصب کرده‌اند که در نتیجه روزن‌ها بسته شده است. در بالای طاق‌های ضلع جنوبی، نورگیرهای مدور کوچکی نیز تعبیه شده است.

مسجد سردار ارومیه در خیابان امام خمینی (ره) و امتداد راسته غلام خان واقع شده است و در میان جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی قرار دارد.

آدرس: استان آذربایجان غربی، ارومیه، خیابان امام خمینی (ره)، راسته غلام خان