نگاهی به جشن و آیین‌های بوشهر؛ از عید تلخک تا دعای باران

سلام نو ـ سرویس گردشگری: در تاریخ فرهنگ و تمدن ایرانی ، جشن‌ها و روزهای عید ، ریشه در تاریخ افسانه‌ای ایران باستان؛ یعنی دوره سلسله پیشدادی دارند . جشن ها و آیین های استان بوشهر به جشن های مذهبی ، ملی و محلی تقسیم می شوند و ریشه در سنت‌ها، تاریخ و مذهب مردم دارند.

سنن و آداب و رسومی که در استان بوشهر به طور معمول بکار می رود خاص و عام است. در گستره کشور ایران کمتر منطقه ای است که سنن و آداب و رسوم ملی میهنی خود را تا کنون به طور کامل حفظ کرده باشد. استان بوشهر نیز از این قاعده مستثنا نیست.

در ادامه با هم نگاهی به برخی از مهم‌ترین جشن و آیین‌های بوشهر داریم.

جشن‌های مذهبی؛ از میلاد رسوالله تا عید غدیر و قربان

جشن میلاد حضرت محمد(ص)، جشن میلاد حضرت فاطمه(س) (روز مادر)، جشن میلاد حضرت علی (ع)( روز پدر)، جشن‌های بزرگ نیمه شعبان، روز میلاد حضرت امام زمان (عج )، مراسم‌های آغاز ماه مبارک رمضان و آداب گرفتن روزه و عید قربان، جشن بزرگ غدیر خم و تعیین حضرت علی(ع) به جانشینی حضرت رسول الله(ص)، جشن بزرگ بعثت حضرت محمد (ص) و جشن میلاد دیگر امامان معصوم (ع) از جمله جشن‌های مذهبی مهم استان بوشهر به شمار می‌آیند.

عید تلخک؛ عیدی برای مرده‌ها

جشن بزرگ عید فطر در استان بوشهر؛ عید تلخک یا عید مرده‌ها نامیده می‌شود. در این روز کسانی که عزیز از دست رفته دارند؛ مراسم فاتحه خوانی برگزار می‌کنند و مردم برای تسلیت به دیدن آن‌ها می‌روند. سحرگاهان بعد از گفتن اذان صبح روز عید فطر، مردم به زیارت اهل قبور می‌روند و بر قبر مرده‌ های خود سفره می‌چینند و پس از بازگشت از قبرستان نماز عید خوانده می‌شود.

چهارشنبه سوری در بوشهر؛ از زار و لیواتا آتش بازی

امروزه همان مراسم چهارشنبه سوری که در کل کشور رایج است در این استان نیز برگزار می‌شود و آتش افروزی شب چهارشنبه سوری از آداب مردم این دیار است. بر اساس رسم آن‌ها شب چهارشنبه سوری نباید نفرینی صورت گیرد زیرا بر این باورند که در روزهای آخر سال؛ جمعا1999 قضا و بلا نازل می‌شود که فقط 999 تای آن در این شب است. در استان بوشهر عصر چهارشنبه سوری کوزه نو یا کهنه ای را به خانه یا زمین می‌زنند تا بشکند و معتقدند که قضا و بلاها را دور می‌ریزد.

مراسم زار (لیوا) که از آیین‌های شب چهارشنبه سوری است ریشه افریقایی دارد و گویا از طریق حبشه به این منطقه راه یافته است و برای فرد بیمار برگزار می‌شود. این رسم در شب چهارشنبه سوری برگزار می‌شود و در آن مردان و زنان لباس مخصوص می‌پوشند و عطر مخصوص این مراسم را نیز به خود می‌زنند و خود را برای مراسم آماده می‌کنند.

نوروز بوشهری با طعم شیرینی بیب گلی

در میان جشن ‌های ملی؛ جشن‌های عید نوروز مهم ترین و بزرگ ‌ترین جشن‌ها به شمار می‌آیند. نخستین جشن ایرانی به نام نوروز از زمان پادشاهی جمشید مرسوم شد و در زمان‌های بعد، جشن‌ها و آیین‌های دیگری چون تیرگان، مهرگان، سده و غیره در فرهنگ ایران پدید آمدند. اعیاد ملی، مذهبی و محلی در استان بوشهر نزد همه پاس داشته می‌شوند. اقلیت‌های مذهبی استان بوشهر نیز می‌توانند جشن‌های مذهبی خود را به راحتی به جای آورند.

درمیان جشن‌های ملی؛ آیین‌های ویژه عید نوروز مهم ترین جشن‌ها به شمار می‌آیند. مردم استان بوشهر بر اساس رسوم رایج، این عید ملی را با شکوه هر چه تمام تر برگزار می‌کنند و برای آن اعتبار و احترام زیادی قائل هستند.

این مراسم در میان مردم بوشهر؛ با یک شیوه ولی آداب مختلف انجام می‌شود. در عین حال همه مردم بوشهر آمدن نوروز را به فال نیک می‌گیرند و چند روز به تحویل سال نو مانده نوعی شیرینی تهیه می‌کنند که به شیرین بیب گلی معروف است. بیش تر مردم بوشهر علاوه بر پختن شیرینی بیب گلی و شیرینی قراپیچ، شیرینی‌های دیگری نیز از بازار تهیه می‌کنند و در تمام ایام جشن‌های نوروزی از مهمانان با انواع شیرینی‌ها پذیرایی می‌شود.

دو مراسم خاص طلب باران در بوشهر

آیین‌های طلب باران از جمله آیین‌های محلی بسیاری از مناطق کم آب ایران از جمله استان بوشهر است. در این سرزمین اگر بارش باران تا آذرماه با تأخیر روبه رو شد مردم دست به دعا برداشته و آیین‌ها و مناسکی را برای تسخیر این عنصر طبیعی انجام می‌دهند. برخی از این آیین‌ها به شرح زیر هستند:

مراسم گل‌گلین؛ باران خواستن به وسیله شعر و شادی

هنگام غروب مردم محله در یک کوچه جمع شده و یک نفررا به صورت مضحک و خنده‌دار در می‌آورند؛ لباس کهنه تهیه شده با گونی می‌پوشانند، شاخی روی سرش می‌گذارند، زنگوله ای در گردن او می‌اندازند واو در کوچه‌ها راه میافتد به این فرد گلی می‌گویند. مردم از پشت بام به روی گروه گلی آب می‌ریزند. گلی به درب خانه‌ها می‌رود و طلب هدیه‌ای می‌کند. صاحب خانه به گلی مواد غذایی از قبیل گندم، جو، حبوبات و یا پول می‌دهد. عده ای به ویژه کودکان نیز پشت سر گلی به راه می‌افتند و اشعاری می‌خوانند"نه او بی بارون بی بارون بی نه او بی (آب نبود)"

اگر صاحب ‌خانه به آن‌ها هدیه‌ای بدهد می‌گویند: "خونه گچی پر همه چی" اگر صاحب خانه به آن‌ها چیزی ندهد؛ می‌گویند: "خونه گدا هیچی ندا"

هنگام عبور از کوچه این اشعار را به منزله طلب باران خواهی می‌خوانند:

"گلی ما جهونن امشب

صبا بارون گلی ما خوشکل است

امشت تا فردا باران خواهد آمد

گلی اومده در خونتون سی محض جاجیم کهنه‌تون

گلی ما چه زشت بارون تپ درشت

گلی اومد درخونتون سی محض بوای بچه تون

گلی اومده رو خونه تون سی محض جاجیم کهنه تون"

از هدیه‌های جمع آورده شده، شله یا حلیم درست می‌کنند. یک دانه مهره یا ریگ در آش می‌اندازند. سپس آش را بین حضار تقسیم می‌کنند. در سهمیه آش هر کس ریگ دیده شد، او را کتک می‌زنند. در این موقع یک نفر ریش سفید و یا سید محل ضامن وی شده و او را نجات می‌دهد و می‌گوید من ضامن این فرد هستم تا چند روز دیگر باران خواهد آمد. اگر باران نیامد او را بزنید. فردی که مهره خورده را رو به سوی قبله دعا (یعنی امام زاده یا پیری که در سمت مغرب محله واقع است) می‌برند (در آبادی‌هایی که کنار ساحل هستند به سمت دریا که در جهت مغرب است می‌روند) مردم به دنبال آن فرد به راه می‌افتند و با هم دیگر می‌خوانند: "قبله دعا می‌شینیم سی او خدا می‌شینیم"

وقتی مردم به سوی پیر یا امام زاده حرکت می‌کنند اسم امام زاده را آورده و از وی طلب باران می‌نمایند.

مراسم تک تکو؛ طلب باران از پیر و امامزاده

از آیین‌های ویژه طلب باران است که ترتیب آن به شکل است. شب هنگام دو نفر در حالی که صورت خود را پوشانده‌اند تا شناخته نشوند؛ آردبیز یا الک را در دست گرفته و با ریگ به الک می‌کوبند که با صدای تک تک آن صاحب خانه به دم در آمده و به آن دو نفر قند یا چای می‌دهد. چیزهایی را که جمع شده است به سر پیر یا امام زاده می‌برند و چای درست کرده می‌خورند. این کار تا سه شب ادامه دارد؛ مردم معتقدند بعد از سه شب باران خواهد بارید.