سلام نو - سرویس گردشگری: معبد مهر مراغه، نیایشگاه زیرزمینی و محل پرستش خورشید و برگزاری آیین مهرپرستی بوده که در جنوب روستای ورجوی مراغه به‌صورت زیرزمینی و صخره‌ای بنا شده است. این معبد که جزو جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی محسوب میشود، در تاریخ ۱۹ دی ۱۳۵۶ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۵۵۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و باید آن را در ردیف یکی از نخستین سکونتگاه‌ها و معابد بشر پیش از تاریخ قرار داد.
معبد مهر مراغه با قدمتی بیش از سه هزار سال، میراثی ارزشمند از پیشینه تاریخ و تمدن کهن خطه آذربایجان است و جزو چهار معبد باقی‌مانده از دوره اشکانی به حساب می‌آید که به‌صورت بنایی صخره‌ای در دل زمین کنده شده است. این اثر باستانی در زمان اشکانیان محل عبادت مهرپرستان و پس از ظهور اسلام محل برگزاری آیین‌های مذهبی بود.
معماری بنا
معبد "مهر" مراغه نیایشگاه زیرزمینی ومحل برگزاری آیین میترائیسم در جنوب روستای ورجوی مراغه به صورت زیرزمینی و صخره‌ای بنا شده‌است. پیروان آیین مهر یا میترا، آن را با تراشیدن قطعه سنگی عظیم از جنس شیست با دهانه‌ای به عرض ۵/۴ متر به وجود آورده‌اند.این بنا را از نظر حجم کار و دقت هنرمندانی که در امر حجاری آن دخیل بوده‌اند می‌توان جزء نمونه‌های ارزنده نیایشگاه های کهن دانست. با توجه به این که مشخصه معماری صخره‌ای تا دوران هخامنشی سطوح مسطح و راست گوشه بدون خطوط منحنی چه در درگاهها و چه در پوشش سقفها می‌باشد و در واقع این همان نکته‌ای است که ما را به پیشینه‌ی معبد مهرورجوی و به دوره‌ی اشکانی راهنمایی می‌نماید.فضاها و عناصر خمیده و بیز هستند که در مقطع تاریخی اشکانی مورد استفاده قرار میگرفتند. از دلایل تغییر فرم عناصر معماری از مسطح به خمیده را می‌توان حاصل پیشرفت معماری به خصوص پیشرفت ایرانیان در ایجاد پوشش طاق‌ها با استفاده از مصالح متداولتر و بدون احتیاج به چوب و به خاطر دوام بیشتر آن دانست که از دوره پارت این تغییر بصورت چشمگیر دیده میشود. این مجموعه باستانی شامل قبرستان، معبد و یک محوطه تاریخی می باشد.
ورودی بنا شامل راهروی پهنی است که با شیب متوسط در سنگ کنده شده است. عرض راهرو در قسمت جلو ۲/۷ متر و در انتها ۲/۶ متر و عمق قسمت سر پوشیده آن حدود ۷/۴ متر است. البته در خاکبرداری‌های اخیر در سال ۸۱ و ۸۲ در بخش ورودی پله‌هایی مربوط به دوره ایلخانی پدیدار شد که معلوم گشت سطح شیبدار به مرور زمان بوجود آمده است. در انتهای این فضا، ورودی دیگری به عرض ۸/۱ متر در سنگ کنده شده است که با عبور از آن میشود به محوطه‌ی وسیع و بزرگ تالار مرکزی وارد شد بر روی جرز سمت چپ ورودی مستطیل شکل نقش حجاری شده‌ای شبیه گل و برگ وجود دارد. ولی با توجه به نوک و انتهای آن می‌توان این نقش را شبیه به مار دانست. طرحی که نظیر آن را در برخی از حجاریهای ستایشگاه‌های مهری موجود در روم، واتیکان و رومانی شاهد هستیم.
طول نیایشگاه از ابتدای ورودی تا انتهای محرابه آن ۳۸ متر است در سمت چپ قسمت ورودی یک فضای در دل صخره کنده شده است، که دارای طرح جالبی است پلان آن به صورت مربع است و ابعاد آن ۱۰×۱۰ متر است در وسط یک ستون بسیار قطور بصورت هشت ضلعی باقی گذاشته شده است که قطر آن حدود ۵/۵ متر بالغ می شود. این ستون با جرزهای صخره ای اتاق بزرگ ۱۰×۱۰ را به چهار قسمت تقسم کرده است، که دو قسمت آن بصورت گنبدی مدور بالای جرزها تراشیده شده است و به این صورت تبدیل به چهار اتاق صخره ای گنبد دار گردیده است . در بالای گنبد هر کدام از قسمت های چهار گانه یک نور گیر مدور تراشبده شده است که روشنایی محوطه داخلی را کاملاً تامین می کند گذشت زمان موجب وسیعتر شدن نورگیرها شده و قطر آنها به صورت تناسب افزایش یافته است و موجب هجوم بیشتر عوامل مخرب بداخل آن گردیده است. فضاهای کوچک چهار گانه داخلی در قسمت سقف به وسیله قوسهای تراشیده زیبایی به شکل کلیل از همدیگر مجزا میشود.
سرگذشت معبد
معبد مهر به‌عنوان یکی از کامل‌ترین پرستشگاه‌های تاریخی ایران به حساب می‌آید که قدمت آن احتمالا به دوره اشکانیان می‌رسد؛ گرچه در دوره اسلامی یعنی زمان ایلخانیان دستخوش تغییراتی شد و نشانه‌هایی از اسلام بر تن این معبد به یادگار ماند. وجود کتیبه قرآنی در داخل معبد اشاره به فتح بزرگی دارد که یادآور تسلط حاکمان ایلخانی بر این شهر است. این آثار اکنون به‌دلیل اهمال مسئولان امر با تیشه و چکش غارتگران میراث ایرانی بیشتر آشنا هستند تا ضربه مرمت استادکاران آثار تاریخی برای حفظ این یادگار کهن ایرانی!
طبق تحقیقات و بررسی‌ها، در این معبد آرامگاه یکی از علمای معروف و باتقوا مراغه یعنی آخوند ملا معصوم مراغه‌ای قرار دارد که بعد از وفاتش در این محل دفن شده است. ملا معصوم مراغه‌ای از علمای بزرگ قرن هجدهم هجری قمری محسوب می‌شد که نویسنده تفسیر صافی، وی را یکی از فقهای بزرگ منطقه معرفی کرده بود. تاچندی پیش در این مکان صندوقی چوبی با پارچه مشکی رنگ وجود داشت که افراد در کنار آن شمع روشن می‌کردند.
همان طور که گفته شد، معبد مهر مراغه دارای ابعاد ناشناخته زیادی است؛ اما بر اساس مطالعاتی که مرحوم پرویز ورجاوند در این مکان داشته، این معبد مربوط به آیین مهرپرستی بوده و در طول تاریخ تغییراتی در ساختار و شیوه استفاده از آن صورت گرفته است. در دنیای باستان به محل نیایش مهرپرستان مهرابه گفته می‌شد. مهرابه در واقع لحظه‌ای بود که نور خورشید روی سنگ‌آبه مرکزی معابد مهر قرار می‌گرفت و به‌معنای ظهور آناهیتا محسوب می‌شد. افراد در این لحظه به نیایش می‌پرداختند که مصادف با ظهر و طلوع و غروب آفتاب بود. پس از اسلام نیز به محل نیایش و مکان برگزاری نماز، محراب گفته می‌شد که از کلمه مهرابه برداشته شده است. مهرپرستی، آیینی ایرانی بوده که نور نمادی از آن است و در دوره‌ای به اروپای غربی نیز نفوذ کرد. آیین مهر که اروپاییان آن را میترائیسم می‌خوانند، از دوران اشکانی تا قرن چهارم میلادی و سلطه رومی‌ها بر سرزمین‌های اروپایی رواج داشت.
به‌نظر می‌رسد، شهرستان مراغه دارای مهرابه‌های مختلفی است که معبد مهر و غارهای اطراف رصدخانه مراغه تنها آثار به جا مانده از این دوران هستند. بعدها معبد مهر مراغه برای اجتماع صوفیان به کار می‌رفت و پیروان شیخ صفی‌الدین اردبیلی در آن جمع می‌شدند. کتیبه‌های حجاری شده در معبد مهر از قرن هشتم هجری قمری نیز حکایت از زمانی دارد که این بنا توسط صوفیان مورد استفاده قرار گرفته بود.
نظر شما