لوت بیابان یا کویر؟
دشت لوت با قرارگیری بین دو گسل نهبندان در شرق و نای‌بند در غرب و نیز کشیدگی شمال غربی - جنوب شرقی، حدود ۱۰ درصد از وسعت ایران را به خود اختصاص داده است و بیست‌وهفتمین بیابان بزرگ جهان محسوب می‌شود. این منطقه با داشتن پوشش گیاهی، جانوری و میزان بارندگی کم، همین‌طور زمین‌های وسیع ماسه‌ای و ریگی، "بیابان" که واژه‌ای بوم‌شناسی و اقلیمی است نامیده می‌شود. لازم به ذکر است بخش کوچکی از آن به صورت کویر یا نمک‌زار به دلیل تبخیر دریاچه‌هایی در دوره سوم زمین‌شناسی درآمده است که میزان نمک بسیار در این بخش کوچک، مانع رشد هر گونه گیاه می‌شود.
گرم‌ترین نقطه جهان در گندم‌بریان لوت
حرف و حدیث‌های زیادی درباره نقطه‌ای از لوت به عنوان گرم‌ترین نقطه جهان وجود دارد که هیچ یک از آنها مبنای علمی و دقیقی ندارد و تنها می‌توان گفت میزان حرارت متوسط سالیانه در این منطقه نسبتاً زیاد و همین امر دلیل افزایش تبخیر در فصل گرم است. مقدار باران در داخل و مجاور این حوضه قابل توجه نیست و محدود به فصل سرد می‌شود. در بیابان لوت زمین‌لرزه‌های بزرگ و مهمی رخ داده است و پست‌ترین نقطه آن حدود ۲۴۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
واحدهای جغرافیایی
دشت لوت را می‌توان با توجه به شکل ناهمواری و پراکندگی عوارض جغرافیایی آن، به سه واحد کوچک‌تر لوت شمالی، لوت مرکزی و لوت جنوبی یا لوت زنگی احمد به طور طبیعی تقسیم‌بندی نمود:
«لوت شمالی» که از ریگ و شن و ماسه تشکیل شده، دارای ناهمواری‌هایی به شکل سفره‌های ماسه‌ای است و بریدگی‌های نامنظم مشرف به چاله رود شور بیرجند، حدود و ثغور جنوبی آن را تشکیل می‌دهد.
«لوت مرکزی» که قسمت شگفت‌انگیز دشت را شامل می‌شود به لحاظ ژئومورفولوژی یا همان زمین‌ریخت‌شناسی از غرب به شرق دارای سه منطقه اصلی "دشت‌سر"(به صورت نواری با عرض ۵ تا ۱۰ کیلومتر که سطح آن از ماسه و لای و نمک تشکیل شده است)، "کلوت‌ها"(خندق‌های عظیم که حاصل فرسایش آب یا باد است) و "تپه‌های ماسه‌ای"(منطقه‌ای با ناهمواری‌های ماسه‌ای به طول ۱۰۰ و عرض ۵۰ کیلومتر و گاهی ارتفاع ۵۰۰ متر) است و سطح قابل توجهی از آن با تپه‌ها و توده‌های عظیم و به هم پیوسته ماسه‌ای پوشیده شده و این سطح در بخش شرقی لوت مرکزی با عرض متوسط ۵۲ کیلومتر و طول متوسط ۱۶۲ کیلومتر قرار گرفته است. وجود پوشش گیاهی در بخشی از ناهمواری‌های لوت مرکزی و نبود پوشش گیاهی در بخش غربی آن بسیار جالب توجه است.
«لوت جنوبی» یا لوت زنگی به لحاظ پوشش گیاهی غنی‌ترین قسمت چاله لوت است.
چشم‌اندازها و پدیده‌های عجیب لوت
دشت لوت دارای چشم‌اندازهای کم‌نظیری در کلوت‌ها(بخش غربی)، نبکاها(حاشیه بخش غربی)، ریگ یلان(بخش شرقی)، هامادای(بخش میانی) و نیز اجزای دیگری نظیر رودخانه شور، منطقه گندم‌بریان و شورگز هامون است. لوت مملو از ناشناخته‌ها و پدیده‌های جالب در عوارض بیابانی است، پدیده‌هایی که "ترین"های زیادی را به خود اختصاص داده مانند؛ بزرگترین شهر کلوخی جهان، مرتفع‌ترین هرم‌های ماسه‌ای، بزرگترین نبکاهای جهان و مرتفع‌ترین ربدوها، که هر کدام مناظر منحصربه‌فردی را به نمایش می‌گذارد. شهر خیالی یا شهر لوت که بزرگترین شهر کلوخی جهان است در منطقه کلوت‌ها قرار دارد و از دور مشابه خرابه‌های شهری بزرگ به چشم می‌آید. ارتفاع هرم‌های ماسه‌ای در لوت بعضا به ۴۸۰ متر نیز می‌رسد. تپه‌های شنی که از گیاه پوشیده و به گلدان بیابان یا تل گز تل نباتی مشهور شدند بیانگر هم‌زیستی خاک و آب و گیاه و هستند، بزرگترین نبکاهای جهان برشمرده می‌شوند. ربدوها، مشابه نبکاها با ابعاد بزرگ‌تر و شکل‌های پیچیده‌تر هستند و با ارتفاع زیاد در لوت دیده می‌شوند.
کاوش‌های جغرافیایی و باستان شناختی
لازم به ذکر است در راستای آشنایی با شگفتی‌های بیابان لوت، بیش از ۵۰ سال پیش مطالعاتی در این عراضی صورت پذیرفت. کاوش‌های انجام شده در لوت به کشف نمونه‌هایی از اشیاء سفالی و فلزی و سنگی دوران قبل از تاریخ منجر شده است که البته گمانه‌زنی و تجسس بیشتر در این منطقه ادامه پیدا نکرد. با این وجود ظروف سفالین یافت شده با رنگ‌های قرمز و نقوش مختلف مزین شده که قدمت آنها به هزاره سوم قبل از میلاد می‌رسد و ظروف سنگی نیز از جنس مرمر و سنگ‌های آهکی خاکستری رنگ است که مشابه اشیاء مرمری هزاره سوم قبل از میلاد در شوش است.
نظر شما