به گزارش سلام نو به نقل از تریپ یار، کلیسای وانک یا آمنا پرکیچ نام کلیسایی است در محله جلفا (اصفهان)، که از نام کلیسای «سورپ آمِناپرکیچ وانک» جوغا در نخجوان گرفته شده است. وانک در زبان ارمنی به معنی صومعه است.
تاریخچه:
در جریان جنگهای صفویان با عثمانیان ارامنه زیادی از قلمروعثمانی به ایران آورده شدند. آراکل داوریژتسی توصیف کاملی از وقایع این دوران را به شرح ذیل بازگو کرده است:
«پس از خروج از ایروان، شاه عباس دستور داد سپاهیانش عقب نشینی کنند و تمامی شهرها و روستاهای سر راهشان را تا مرزهای ایران ویران سازند تا به این ترتیب مانع از تعقیب سریع سپاهیان عثمانی شوند. آنها به هر شهر و روستایی که می رسیدند خانه ها را ویران می کردند، مزارع را آتش می‌زدند، دامها را هلاک می ساختند و ساکنان آنجا را وادار به ترک خانه هایشان کرده، آنان را کوچ می دادند. هر کس در مقابلشان ایستادگی می‌کرد و حاضر به رفتن نمی‌شد یا اینکه توان رفتن نداشت محکوم به مرگ بود. بدین ترتیب، سپاهیان شاه عباس اکثر شهرها و روستاهای ارمنی نشین واقع در دشت آرارات را ویران کردند و سکنهٔ آن مناطق را به مقصد ایران با خود همراه ساختند.
هنگامی که این جمیعت به واغارشاپات رسیدند به شاه عباس خبر رسید که دسته ای از سپاهیان عثمانی در حال نزدیک شدن به آنان هستند. شاه عباس که می دانست با این جمیعت انبوه از مردم بی دفاع نخواهد توانست در برابر این سپاهیان بایستد و بجنگد به سرداران لشکرش دستور داد که دسته های مردم را با سرعت بیشتری حرکت دهند؛ بنابراین، آن تعداد از جمیعت که قادر به حرکت نبودند، از جمله پیران و بیماران و کودکان، ناگزیر ماندند و پر واضح است که به چه سرنوشتی گرفتار آمدند. بالأخره، شاه عباس به همراه جمعیت مهاجر ارمنی به جلفا رسید. اکنون باید از رودخانهٔ ارس عبور می کردند. دوباره به شاه عباس خبر دادند که سپاه عثمانی به نخجوان رسیده است. با شنیدن این خبر شاه عباس که می دانست فرصت زیادی ندارد به سپاهیان خود دستور داد تا مردم را وادار به عبور هر چه سریع تر از رودخانه کنند. رودخانه خروشان بود و خطرناک و مردم یا باید عبور می کردند یا در آنجا منتظر رسیدن قشون عثمانی می ماندند که در آن صورت مرگشان حتمی بود. به ناچار عبوراز رودخانه را انتخاب کردند.»
از حدود سیصد و پنجاه هزار تن از ارمنیان به تعداد سیصد هزار تن از آنان در رودخانه غرق شدند. اگر چه شاه عباس بخش اعظمی از ساکنان ارمنی شهرها و روستاهای ارمنستان را به ایران کوچ داد، اما این بدان معنا نبود که این سرزمین ها خالی از سکنه شدند. هنوز بسیاری از ارمنیان در شهرها و روستاهای این نواحی سکونت داشتند که از آن پس تا نیمه اول سده نوزدهم زندگی آنها کم و بیش دستخوش حوادث و تهاجمهای ناگوار است.
ارمنیان پس از استقرار در جلفای اصفهان، درصدد ایجاد تأسیسات اجتماعی و بناهای مذهبی خود بر آمدند و با سرمایه های نقدی و خودیاری مردم نخست به ساختن کلیسای وانک، نظیر همان کلیسایی که در جوغا داشتند و با همان نام همت گماشتند. همزمان با ساختن وانک، کلیسای کوچکی نیز در بخش جنوب غربی آن ساختند. این کلیسا مدت پنجاه سال مورد استفاده روحانیون ارمنی قرار گرفت. در سال ۱۶۵۵ میلادی در محل کلیسای مزبور شروع به ساختن کلیسای فعلی کردند و در سال ۱۶۶۴ میلادی آن را به پایان رساندند.
پس از اتمام بنای کلیسا، کتیبه ای با کاشی لاجوردی و به خط طلایی بر سردر ورودی غربی کلیسا نصب کردند که حاوی تاریخ آغاز و اتمام بنای کلیسا می‌باشد. در کتیبه مزبور چنین نوشته شده است: «کلیسای وانک آمناپرکیج در سال ۱۶۵۵ میلادی در زمان پادشاهی شاه عباس دوم و جاثلیقی «فیلیپوس» و پیشوائی خلیفه «داوید» و به یاری مردم خیر جلفای اصفهان شروع شد و در سال ۱۶۶۴ میلادی به پایان رسید. ثواب عباداتی که در این کلیسا انجام می شود نصیب آنهایی که در قید حیاتند و یا در گذشته اند شود.»
معماری کلیسا:
مساحت کلیسای آمنا پرکیج ۸۷۳۱ متر مربع است، که ۳۸۵۷ متر مربع آن ساختمان و بقیه فضای سبز و باغ وانک است. در دو سوی درِ ورودی وانک دو اتاق برای پذیرایی ساخته اند. در بالای در ورودی، برج ناقوس در سه طبقه بنا شده که در طبقه دوم آن ساعت بزرگی به وزن سیصد کیلوگرم قرار دارد. در چهار سوی برج، چهار صفحه مدور ساعت نصب شده که قطر هر صفحه ۱۰۴ سانتی‌متر است. این برج ناقوس و ساعت آن را «ماردیروس هوردانانیان» در سال ۱۹۳۱ میلادی به کلیسا هدیه کرده است.
کلیسای آمنا پرکیج بر خلاف کلیساهای کهن ارمنی که بیشتر با سنگ ساخته شده اند، با خشت خام بنا گردیده است. دیوار بیرونی کلیسا با آجرو دیوار درونی آن را با اندود گچ که بر روی آن نقاشی و تزیین شده پوشانده اند. کلیسا دارای دو گنبد است؛ گنبد کوچک بر روی محل استقرار عامه مردم قرار دارد، و گنبد بزرگ بر روی قسمت مقدم محراب کلیسا ساخته شده است. ارتفاع دیوارهای کلیسا از سطح حیاط تا بام طبقه دوم ۱۱/۷۵ متر است.
با وجود آنکه کلیساهای اصفهان به دست معماران ارمنی بنا شده اند، هیچ شباهتی بین آنها و کلیساهای ارمنستان یا حتی کلیساهای شمال استان آذربایجان همچون قره کلیسا، هفتوان، زور زور و استپانوس مقدس وجود ندارد. گنبد کلیساهای کهن ارمنی مخروطی شکل است، ولی گنبد کلیسای وانک شبیه گنبد مساجد ایرانی عصر صفوی ساخته شده است. علت این امر را باید در شرایط اجتماعی حاکم بر قرن هفدهم میلادی جست جو کرد.شاه عباس برای آنکه ساخت کلیساهای متعدد باعث دردسرهایی برای وی و تحریک احساست مذهبی اهالی اصفهان و در نتیجه، درگیریهای مذهبی نشود بنای کلیساها را مشروط به آن ساخت که معماری آنها با کلیساهای ارمنستان متفاوت باشد. به این ترتیب، معماران ارمنی چاره را در آن دیدند که کلیساها را به شیوه معماری ایرانی و گاه با ظاهری همچون مساجد بسازند. البته، شرایط دیگری همچون آب و هوا و نوع مصالح، که شامل آجر و خشت میشد، نیز در طراحی ساختمان کلیساهای اصفهان بی تأثیر نبوده است.
معماران ارمنی جلفای اصفهان با تطبیق هنر معماری خود با شرایط موجود دست به خلق شاهکارهایی بی همتا زدند. آنان کلیه کلیساها را از نظر اصول مذهبی و پلان منطبق با کلیساهای ارمنستان و از نظر شکل خارجی و نما کاملاً متفاوت با شیوه معماری ارمنی و مطابق با شیوه معماری ایرانی بنا نهادند و از نتیجه این تلفیق بناهایی منحصر به فرد پدید آوردند که نمونه آنها را در هیچ کجای دنیا نمی توان یافت.
درون کلیسای وانک و دیوارهای اطراف، تمامی از تزئینات نقاشی رنگ و روغن و آب طلا به سبک ایرانی و تصاویری از زندگی حضرت مسیح (ع) مزین شده است که متاثر از نقاشی ایتالیایی است و بنای عظیم و برج ساعت آن از فاصله دور مشخص است. این بنا دو در ورودی دارد که در اصلی دری چوبی بزرگ است که مردم از آن رفت و آمد می کنند.
بخش های مختلف کلیسای وانک:
محوطه کلیسا از چهار بخش: چاپخانه، کتابخانه، موزه و اماکن اداری تشکیل شده است. توضیحی درمورد این بخشها در زیر آورده شده است:
چاپخانه:
چاپخانه کلیسای وانک پشت این بنا واقع شده، که البته چند سالی است که به چاپخانه تبدیل شده‌است. در سال ۱۶۴۰ چاپخانه‌ای دایر شد. در سال ۱۶۴۱ کتابی با مضمون شرح حال پدران روحانی دراین چاپخانه به چاپ رسید. هنوز هم چند نسخه از این کتاب در موزه کلیسای وانک وجود دارد که البته از لحاظ چاپ و کاغذ مرغوب نیست ولی برای چاپ کنندگان آن افتخار بزرگی است.
کتابخانه:
در زمان کوچ اجباری بزرگ، ارامنه همه چیز خود را جا گذاشتند و به ایران آمدند ولی تنها چیزی که نتوانستند از آن چشم پوشی بکنند کتاب هایی بود که در خانه‌های خود داشتند. ارامنه با تحمل زحمات فراوان کتاب های زیادی را با خود به ایران (اصفهان) آوردند. این کتاب ها تنها ثروتی بود که همیشه برای ارامنه باارزش بود و هست. شایان ذکر است تمام کتاب های این کتابخانه کتاب های خطی هستند که روی پوست نوشته شده‌اند.
موزه :
بعد از کتابخانه، موزه این کلیسا قرار دارد. این موزه که بنام خاچاطور گساراتسی نامیده شده در سال ۱۸۷۱ در کلیسای وانک ساخته شد. این مکان محل نگهداری اجناس گران قیمت و نایابی است که در دنیا نظیر آنها وجود ندارد. باید گفت که بیشتر این اموال گرانقیمت و نایاب بوسیله مردم هدیه شده‌اند که اهدای این اموال بیشتر برای آن بوده که جایگاه مناسبی برای یادگارهای گذشتگان وجود داشته باشد تا آیندگان بدانند پدرانشان که بودند و چه کردند.
در این مکان از انجیل های زیبایی نگهداری می شوند که یکی از آن انجیل ها کوچک ترین انجیل دنیا است که با هفت زبان نوشته شده و هفت گرم وزن دارد و همینطور یک تار مو که به زبان ارمنی نوشته شده و لاک یک لاک پشت غول پیکر.
در سالهای پس از تاسیس موزه تا کنون آثار فرهنگی زیادی به اشیای موزه اضافه شده اند که یا از طرف شورای خلیفه گری خریداری و یا توسط اشخاص به موزه اهدا گردیده اند. در نتیجه، بعدها غرفه های جدیدی از قبیل غرفه «یپرم خان»، «نژادکشی ارامنه در ۲۴ آوریل ۱۹۱۵»، «چاپخانه ی جلفای اصفهان» و «سکه ها» به موزه اضافه شدند.
موزهٔ دو طبقهٔ کلیسای وانک دارای دو تالار نمایش با چندین ویترین ثابت و سیار است. حدود هشتصد و پنجاه شیء ای که در موزهٔ کلیسای وانک به نمایش گذاشته شده اند متعلق به سده های شانزدهم تا بیستم میلادی اند.از آنجایی که اکثر اشیای موزه اهدایی هستند در کنار توضیحات مربوط به هر شیء مشخصات و اطلاعاتی نیز در مورد اهداکننده یا اهداکنندگان دیده می شود که در موزه های معمولی کمتر به چنین موردی برمی خوریم.
در سال ۱۹۷۷ دو تندیس در قسمت ورودی موزه تعبیه شد که یکی از آنها تمثال «مسروپ ماشتوتس» مخترع حروف الفبای ارمنی و دیگری «خاچاطور گِساراتسی» موسس چاپخانه کلیسای وانک در قرن ۱۷ م. بود. این تندیسها ساخته شده در ایتالیا توسط دو فرد نیکوکار به موزه اهدا شده اند.
برای اولین بار در سال ۱۹۲۱ در تاریخ موزه داری کلیسای وانک، دفتر یادبود توسط سفیرارمنستان آقای هُوسپ ایشخان آرقوتیان به امضا رسید. از آن پس دفاتر یادبود متعددی توسط بازدید کنندگان، افراد سرشناس و معروف به امضا رسیدند، و این رسم همچنان ادامه دارد. از جمله این بازدیدکنندگان می توان به افراد زیر اشاره کرد: شاهزاده سودان در تاریخ ۱۹۳۳ م.، شاهزاده ژاپنی میساکا (۱۹۳۳م.)، نخست وزیر آلمان (۱۹۵۷م.)، ملکه دانمارک و دخترش (۱۹۶۳م.)، رئیس جمهور هندوستان (۱۹۶۳م.)، ولیعهد دانمارک (۱۹۶۳م.)، پادشاه بلژیک و ملکه (۱۹۶۴ م.)، شاهزاده اسپانیا (۱۹۶۶ م.)، دبیر کل سابق سازمان ملل متحد کوفی عنان (۱۹۹۹ م.) و ... می باشند.
اماکن اداری:
در گذشته کارهای اداری و قضایی ارامنه جلفا در این مکان صورت می گرفت از تنظیم قباله ازدواج تا تعمیر و ثبت فوت و تولد و امور قضایی مثل شکایات و رسیدگی به آن انجام می شد. این امر در حال حاضر ادامه دارد و ارامنه جلفا برای کارهای خود به این محل رفت و آمد می کنند. البته این را نیز نباید فراموش کرد که در گذشته امور ارامنه بعضی از کشورها مثل هند نیز در دیر آمناپرکیج حل و فصل می شده ولی در حال حاضر فقط به امور ارامنه جنوب ایران رسیدگی می کنند. این مکان در جنوبی ترین قسمت دیر واقع است و سال ساخت آن به زمان سلطنت ناصرالدین شاه باز می گردد.
چرا باید از این مکان دیدن کرد؟
علاوه بر آثار هنری کار شده در کلیسا، اشیائی که در موزهٔ کلیسای وانک به نمایش گذاشته شده اند متعلق به سده های شانزدهم تا بیستم میلادی هستند.
معروف ترین چیزی که در موزهٔ کلیسای وانک نگهداری می شود و دیدن آن خالی از لطف نیست، تار مویی است متعلق به دختری هجده ساله که واهرام هاکوپیان در۱۹۷۴ م جمله ای از کتاب تورات را به زبان ارمنی با قلمی از جنس الماس بر روی آن نوشته است. این اثر در۱۹۷۵ م به موزه اهدا شده و بازدیدکنندگان می توانند این جمله را با میکروسکوپی که به همین منظور در محل تعبیه شده است بر روی مو ببینند.کوچکترین انجیل دنیا و سایر آثار نفیس و بی نظیر دیگر را نیز در این موزه میتوان دید.
نظر شما