آشنایی سعدی با متن های تاریخ و فرهنگی موجب گردید تا دانسته های وی در آثارش با ویژگی‌هایی چون موضوعیت نداشتن اندیشۀ ظل‌اللهی، مشی تگرایی، اهتمام به کاربست عناصر، مفاهیم و شخصیت های تاریخی اسطوره‌ای، وطنی و اسلامی و استفاده از تاریخ به‌مثابه ابزاری برای تعلیم اخلاق درقالب حکایت ها، تمثیل ها، نمادها و تلمیح ها پیاده شود و به شکل زیبا در نظم و نثرش متجلی شود.
نتیجه اینکه میان تاریخ و ادبیات هر ملت و کشوری رابطه تنگاتنگی وجود دارد زیرا این دو بسیار بر هم تأثیر خواهند گذاشت. در ایران نیز شاهکارهای بی‌نظیر ادبیات آن ریشه در دایره زیستی، تاریخی و فرهنگی این سرزمین داشته‌اند.
بدون تردید، شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی از زمره شاعرانی محسوب می‌شود که با تاریخ و میراث‌های فکری و فرهنگی گذشته آشنایی کامل داشته و با بهره‌گیری از ذوق و خلاقیتش آن را در آثارش متجلی نموده است.
زمینه‌های اجتماعی و تاریخی، همچون احاطه بودن در عصری پرتلاطم و پرآشوب، اهمیت دادن مغولان و ایلخانان به کار ثبت تاریخ و تولید حجم زیادی از متن های تاریخی در این دوره و عوامل فردی، همچون تحصیل سعدی در نظامیه سعدی که کانون علم جهان اسلام در آن زمان بود، دنیاگردی و معاشرت با حاکمان و خاندان فرهیخته و برجستۀ دیوانی، نظیر خاندان جوینی، حافظه و خلاقیت کم نظیر سعدی در کنار امنیت فردی که البته به دلیل حکومت سلغریان در جنوب ایران فراهم شده بود و به سعدی اجازه تأمل و فکر کردن در خصوص متون تاریخی و دینی را می‌داد، در نوشتن آثار سترگی همچون بوستان و گلستان سعدی تأثیر زیادی داشته است.
بینش سعدی در تاریخ نگری و معرف تاریخی وی در آثارش برآیند مفاهیم و عناصری نظیر مشیت گرایی، موضوعیت نداشتن اندیشۀ ظل‌اللهی، به کار بردن تاریخ به مثابه ابزاری برای آموزش و عبرت گیری در خدمت ادبیات است. در نگاه معرفتی سعدی، اندیشۀ ظل اللهی چندان موضوعیتی ندارد و مبنای مشروعیت پیدا کردن پادشاهان برای حکومت را حضور مردم و رضایت آنان می داند.
از ویژگی های دیگر نظام معرفتی سعدی مشیت گرایی و باور نسبت به امر قدسی و آسمانی است.
از نگاه سعدی، اراده یکتا و بزرگی بر بنیان عمل و عکس‌العمل انسانی در تاریخ حکم فرماست و آن اراده خداوند و خواست الهی است که کار جهان را بر فناپذیری و بی ثباتی قرار داده است.
دیگر وجه بینشی سعدی توجه او به شخصیت های حقیقی، تاریخی و اسطور های همچون پادشاهان، پهلوانان، پیامبران، عرفا و به طور کلی شخصیت‌های تاریخ وطنی و اسلامی است.
هدف سعدی از بیان و اشاره شخصیت‌های مهم تاریخ و متعلقان آنان بهره گرفتن از اخلاقی، تعلیمی و مضمونی است. در این بین، پیامبران الهی و همراهان آنان، پادشاهان و پهلوانان اسطوره ای، وزیران و شخصیت های تاریخی قبل از اسلام در مقایسه با پادشاهان، وزیران، خلفا و فرمان روایان، صوفیان، عرفا و شخصیت های تاریخی بعد از اسلام از تکرار بیشتری بهره‌مند شده‌اند.
در کل، شیخ اجل با برخورداری از بعضی مصالح، عناصر و شخصیت های تاریخی جهان‌بینی فکری ایرانی و اسلامی خود را در پیشگاه ارائۀ مفاهیم اخلاقی و تعلیمی در آثار گران‌بهایش قرار داده است.
اساس این مطلب این است که اوضاع فردی و اجتماعی سعدی در ایجاد این دو اثر گران‌بها تأثیر زیادی داشته است. نتایج نشان می‌دهد که اوضاع اجتماعی و فردی آن زمان در دوره سلغریان و همچنین تحصیل وی در نظامیه بغداد و همچنین مسائلی مثل امنیت اجتماعی و احاطه شدن وی در این فضا موجب تولید این دو اثر فاخر شده است.
