دولت برای تامین نان شب مردم چقدر هزینه می کند؟
دولت 1.4میلیارد دلار فقط بابت خرید نان مردم هزینه میکند و حدود 3میلیارد دلار زیان میدهد.
تا پایان دولت هشتم نه تنها نیاز آرد و
گندم کشور تامین می شد بلکه امکان صادرات آرد و گندم از محل گندمهای داخلی
نیز وجود داشت. اما بر اساس آمار گمرک ایران میزان واردات گندم در فصل
بهار سال جاری2 میلیون و 143 هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل
رشد بیش از صددرصدی داشته است.
سالها است که نگرانیهای غیراقتصادی
بیشماری بهخصوص در دهکهای اول و دوم و مناطق حاشیهیی شهرهای کشور برای
تامین سبد غذایی به وجود آمده است. گزارش های رسمی مرکز آمار ایران تایید
می کند میزان مصرف محصولاتی مانند گوشت در کشور کاهش داشته است. به طور
متوسط سالیانه 3 میلیون تن آرد گندم در کشور اتلاف می شود. بررسی ها نشان
می دهد سرانه مصرف نام در ایران سالیانه 160 کیلوگرم برای هر ایرانی است.
تمامی دولت های پس از انقلاب در مورد تامین نان مورد نیاز مردم و افزایش
قیمت آن با نگرانی هایی مواجه بوده اند.
بررسی سرانه درآمد خانوارهای ایرانی نشان
می دهد که آنها در آستانه شکننده ای قرار دارند. تا سال 89 میزان کسری
بودجه ماهیانه خانوارها 748 هزار تومان بود که این عدد در سال 92 به رقمی
کمتر از 400 هزار تومان رسیده بود. در حال حاضر حدود 7دهم درصد جمعیت کشور
را زاغهنشینانی تشکیل میدهند که «نان شب» دغدغه شب و روزشان است.
ایران در تازهترین آمارهای منتشر شده از نظر مصرف گندم در جهان رتبه چهارم را در اختیار دارد.
سیدمحمدرضا مرتضوی، رییس خانه صنعت و معدن
تهران بر این باور است که دخالتهای دولت که بیشتر از منظر کنترل قیمت نان
اعمال میشود نه تنها موفق نبوده که قیمت را کنترل کند بلکه در بهبود
کیفیت نان هم تاثیر آنچنانی نداشته است. وی براین باور است که آزادسازی
صنعت آرد و ایجاد زیرساختهای مناسب میتواند کشور را در آینده به یکی از
قطبهای بزرگ صادرکننده آرد و گندم دنیا تبدیل کند.
با وجود اینکه دولت طی 35 سال گذشته بر
صنعت نان نظارت داشته و در بعضی مواقع نیز نگاه انحصاری داشته است اما
درحال حاضر صنعت آرد در انحصار دولت نیست. بخش صنف و صنعت، مصارفی مثل
صنایع ماکارونی، بیسکویت یا کیک و کلوچه که خیلی هم بزرگ شده است دیگر در
انحصار دولت نیست. اما در بخش خبازی که بزرگترین قسمت مصارف صنعت آرد به
حساب میآید این انحصار هنوز هم وجود دارد.
به گفته برخی از تحلیلگران اقتصادی دولت
به دلیل اینکه علاقه دارد قیمت نان را کنترل کند، نظارت بر صنعت آرد، گندم و
نان به صورت یک نظارت مستمر وجود داشته است. اما آیا این نظارت مستمر
فایدهیی هم داشته است یا در بهبود کیفیت گندم یا در توسعه کشت گندم یا در
بهبود وضعیت صنعت آرد کشور و نان کشور اثری داشته است بحثهای دیگر را به
میان خواهد آورد.
صنعت آرد از قدیمیترین صنایع کشور است و
100درصد این صنعت خصوصی است. یعنی در برههیی از زمان، دولت تلاش کرد که
بخشی از صنعت آرد را در اختیار خود بگیرد و حتی کارخانههایی را تاسیس کرد.
اما این کارخانهها به دلیل غیراقتصادی بودن تعطیل شدند.
در حال حاضر 300 کارخانه آردسازی با ظرفیت
20 میلیون تن در کشور وجود دارد که حدودا این عدد بین 12 تا 13میلیون تن
متغیر است. این در حالی است که 87 درصد صنعت نان برای بخش خبازی است که
هنوز هم در انحصار دولت است.
از دیدگاه رییس خانه صنعت و معدن تهران
انحصار دولت به غیر از اینکه برای دولت ایجاد درگیریهای اضافه کند هیچ
تاثیر دیگری ندارد و روی بهبود کیفیت نان هم تاثیرگذار نبوده است.وی بر این
باور است که دخالت، اصرار بر کنترل قیمتها دارد و با توجه به رشد تورم
هزینههای تولید مخصوصا در 10 ساله گذشته، اصرار به کنترل قیمت، آسیبهای
جدی بر کیفیت نان وارد کرده است.
مرتضویی همچنین در سخنانش تاکید کرد که
نان برای اقتصاد کشور بسیار گرانتر از آن چیزی است که باید تمام شود. به
این دلیل که دولت کیلویی 800 تومان روی گندم زیان میدهد و 500 تومان در
کیلو بابت نان سوبسید مستقیم به مردم پرداخت میکند. مردم هم حدودا نان را
از نانواییها سنتی کیلویی 2هزار تومان خریداری میکنند و این قیمت تمام
شده نان برای اقتصاد ایران گرانتر از نرخ معمولی آن است. اگر همه مراحل و
سیکل تولید گندم، آرد و نان آزاد شود، قیمت نان کاهش پیدا خواهد کرد. نه
اینکه از 2هزار تومان کمتر شود اما برای اقتصاد کشور ارزانتر تمام میشود و
عرصه رقابت شکل خواهد گرفت و کیفیت نان هم بهتر خواهد شد.
کسانی که در بخش صنعت نان و آرد فعالیت
دارند همگی بر این باورند که دخالتهای دولت نه تنها تاکنون موفق نبوده که
قیمت را کنترل کند بلکه تاثیری در بهبود کیفیت نان هم نداشته است.
به گفته رئیس خانه صنعت اگر دولت پای خود
را از صنعت گندم، آرد و نان بیرون بکشد شاید اتفاقات بزرگی بیفتد. مرتضوی
بر این باور است که یکی از این اتفاقات این است که دولت گندمهای کشور را
به یک قیمت میخرد یعنی هم گندمهای مرغوب استانهای خوزستان، گلستان و
فارس را با همان قیمتی میخرد که گندمهای ضعیف استانهای دیگر را خریداری
میکند که این امر در دنیا بیسابقه است. اختلاف قیمت گندم مرغوب با قیمت
گندم معمولی یا با گندم پروتئین پایین در همه جای دنیا حدودا 30درصد قیمت
است. اما در کشورمان دولت همه گندمها را حدود یک قیمت خریداری میکند و
این نشان میدهد که فرقی بین کاشت مرغوب یا نامرغوب گندم وجود ندارد و این
یک آسیب جدی محسوب میشود.
بررسی ها نشان می دهد چند سال آینده
سرمایهگذاری برای بهبود و توسعه کارخانههای آرد شکل نخواهد گرفت. ثابت
نگه داشتن قیمت آرد فضای رقابتی که در کارخانهها باعث بهبود کیفیت آرد شده
بود را کاملا از میان برداشته و امروزه کارخانه داران بیشتر بهدنبال این
موضوع هستند که چه کسی سهمیه بیشتری از دولت بگیرد.
مرتضوی تاکید دارد، زمانی که دولت با
پرداخت سوبسید قیمت یک کالا را پایین نگه میدارد آن کالا آسیبپذیر میشود
و در واقع فضای رانت به وجود میآید و کسانی که همیشه منتظر هستند که
ببینند کجا میتوانند از اشتباه اقتصادی دولت سوءاستفاده کنند آنجا متمرکز
میشوند. قطعا صنعت آرد و قیمت تمام شده آن محلی برای رشد تخلفات افراد
فرصتطلب شده است. این افراد فرصتطلب در همه قسمتها وجود دارند. برخی
ممکن است اقدام به قاچاق آرد کنند، برخی اقدام به قاچاق گندم میکنند و
عدهیی دیگر مثل نانواها سهمیه آرد خود را بگیرند و پخت نکنند و به سایر
صنوف که میخواهند آرد گران بخرند به فروش برسانند. این مشکلات در مردم و
این افراد نیست، مشکل در اصرار به سیاستی است که در گذشته هم نشان داده که
کاملا سیاست غلطی است. اگر همین الان نان را آزاد کنند قیمت نان کیلویی
2500 تومان تمام میشود. اما همین نان در حال حاضر برای اقتصاد کشور حدود
3300 تومان تمام میشود. یعنی دولت 1300 تومان در کیلو سوبسید پرداخت
میکند و از جیب خودش پول میدهد و مردم هم نان را کیلویی 2000 تومان
خریداری میکنند و همین موضوع نشان میدهد که درصد بسیار کمی از قیمت نان
کاهش پیدا میکند. اگر قیمت نان آزاد شود نان کیفیتش بالا میرود و دورریز
آن کاهش پیدا میکند و این تفاوت قیمت از محل بهبود کیفیت در اقتصاد
خانوار تامین میشود.کما اینکه در آن دوره کوتاهی که دولت پای خود را از
آرد و نان بیرون کشید به گواهی آمار و اظهارات خود مقامات دولتی مصرف کاهش
بسیاری داشت. یعنی میزان مصرف گندم برای نان حدود 2میلیون 500 تن کاهش
داشت. چرا کاهش پیدا کرد؟ به این دلیل که کیفیت نانها بهتر شد و مردم نان
کمتری خریدند و به تبع آن گندم کمتری مصرف شد و به همان نسبت آرد کمتری
تولید شد. این موضوع هم به اقتصاد کشور و هم به اقتصاد خانوار کمک شایانی
کرد. درست است که نان را با قیمت 2هزار تومان خریداری میکنیم اما 30درصد
آن دور ریخته میشود.
نسخه که بسیاری از تحلیل گران اقتصادی
برای صنعت آرد و مشکلات آن پیچیده اند این است که دولت قیمت گندم را آزاد
کند و کشت مرغوب در کشور توسعه پیدا کند. کارخانههای آرد زمانی که قیمت
گندم آزاد باشد رقابت بیشتری با هم خواهند داشت هم در پایین آوردن قیمتها و
هم در کیفیت آرد تولیدی و نانواها هم نان باکیفیتتری برای مردم میپزند و
مردم هم دیگر در این اسراف ملی سهمی نخواهند داشت.
در حال حاضر در بخش صنعت نان، دولت پول
هنگفتی را هزینه میکند. دولت به هر فرد ایرانی سالیانه 50هزار تومان
یارانه نان میدهد که با نرخ فعلی 20دلار میشود. در مجموع دولت 1.4میلیارد
دلار فقط بابت خرید نان مردم هزینه میکند و حدود 3میلیارد دلار زیان
میدهد. بابت پایین نگه داشتن قیمت نان. 4.2میلیارد دلار هر سال هزینه می
شود و این در حالی است که نه مردم و نه کشاورزان راضی هستند نه نانواها و
نه کارخانهداران.