سلام نو – سرویس سیاسی: عامل اصلی انقلاب اسلامی سال 57 چه بود؟ این سوالی است که در این 4 دهه به انحای مختلف توسط کارشناسان بررسی شده و پاسخ های گوناگونی در این زمینه داده شده است. برخی مرکز ثقل انقلاب را سیاست، برخی اقتصاد و بسیاری هم فرهنگ می دانند اما همه کارشناسان در یک تحلیل اشتراک نظر دارند و آن اینکه انقلاب سال 57 ساختارهای اجتماعی ایران را تغییر داده است.
به گزارش سلام نو، انقلاب سال 57 در ایران را بدون شک باید یکی از مردمی‌ترین انقلاب های طول تاریخ دانست. انقلابی که نه تنها موجب برچیده شدن حکومت شاهنشاهی شد بلکه باعث شد نهادهای فرهنگی و اجتماعی کشور دگرگون شوند.
به لحاظ سیاسی تاسیس حزب رستاخیز و اعلام این مساله توسط شاه که هرکس ایرانی است باید در این حزب عضو شود و همچنین سرکوب احزاب سیاسی منتقد و نه الزاما انقلابی باعث شد فعالان سیاسی از اصلاح رژیم شاه ناامید شوند.
توسعه نامتوازن؛ از عوامل وقوع انقلاب
داریوش قنبری، نماینده پیشین مجلس یکی از عوامل اصلی انقلاب را توسعه نامتوازن می‌داند. او در این باره گفته است: شاه در کنار سیستم بسته سیاسی به وجود آورده بود، تلاش جدی می کرد برای اینکه نمودهای زندگی مدرن را وارد ایران کند. در واقع شاه به دنبال مدرن کردن ایران به لحاظ اقتصادی و صنعتی بود و می خواست شهرهای پرزرق و برقی در سطح کشورهای اروپایی داشته باشد.
او افزوده است: شاه در پی آن بود که نمادهای تمدنی جدید را وارد ایران کند . به طور مثال دانشگاه های مدرن بسازد. این در حالی است که از طرف دیگر می خواست سیستم بسته اقتصادی در کشور وجود داشته باشد.
قنبری با بیان اینکه رفتار شاه در زمینه های مختلف توسعه، متناقض بوده است، بیان کرده است: عامل دیگری که تیر خلاص را به شاه زد شکافی بود که در توسعه کشور ایجاد کرد. پهلوی دوم یک توسعه نامتوازن را به وجودآورد شاه از یک سو به توسعه اقتصادی بها می داد و از سویی دیگر کانال های توسعه سیاسی را بسته بود و این تضاد توسعه ای به نوعی باعث شد که کشور به سمت انقلاب حرکت کند و اساسا جنبه های مدرنیسمی که شاه آنها را دنبال می کرد، باهم همخوانی نداشتند.
صادق زیباکلام استاد پرحاشیه دانشگاه و کارشناس سیاسی معتقد است محوریت مطالبه انقلابیون در سال 57 آزادی های سیاسی بوده است.او بارها در گفت و گوهای خود به این مساله اشاره کرده است که مردم برای رسیدن به آزادی‌های سیاسی و مدنی انقلاب کردند او اظهار کرده است در آن دوره اصلا چیزی به نام بیکاری وجود نداشت و مردم خواهان انتخابات آزاد، لغو سانسور و آزادی زندانیان سیاسی بودند
زیباکلام با بیان اینکه اوضاع اقتصادی مردم در سال‌های پایانی حکومت محمدرضا پهلوی خوب شده بود، می گوید اینکه بگوییم اعتراضات مردم به شاه بخاطر گرانی، شکاف‌های طبقاتی، فقر و بیکاری بوده و مردم به این دلایل انقلاب کردند حرف غلطی است.
حرف زیباکلام در رابطه با مطالبه آزادی توسط مردمی که خواهان لغو سانسور بوده اند حرف صحیحی است. اینکه آزادی خواهی به عنوان یکی از خواسته های اساسی مردم در سال های منتهی به انقلاب هم نقش مهمی در پیش بردن انقلاب داشت هم گزاره صحیحی است اما نمی‌توان منکر نقش اقتصاد به ویژه در سال 56 و 57 در افزایش نارضایتی مردمی شد.
اختلاف طبقاتی و تاثیر آن بر انقلاب
زیباکلام به درستی به رشد اقتصادی کشور در یک دهه پیش از انقلاب اشاره کرده است اما نگفته است در این سالها اختلاف طبقاتی چقدر اوج گرفته است. این کارشناس اصلاح طلب گفته بیکاری در سال 57 معنایی نداشته اما نگفته است فساد شاه و اطرافیانش چه حس نابرابری در مردم ایجاد می کرده است. مردمی که در پایتخت به دو بخش پایین و بالای خیابان تخت جمشید (طالقانی فعلی) تقسیم می شدند.
در کنار نداشتن آزادی، مردم از نبود عدالت هم رنج می بردند. درست است می توان به اقتصاد کشور در دهه 40 و بخش هایی از دهه 50 نمره قبولی داد اما نباید فراموش کرد که بیماری هلندی در اقتصاد محصول عملکرد شاه در سال 54 است. البته اینکه هنوز هم درگیر این بیماری هستیم و مسئولین فعلی هم نتوانسته اند گرهی از معضلات اقتصادی این چنینی بگشایند بحث دیگری است.
کاری به این نداریم که اختلاف طبقاتی در سال 97 به چه صورت است اما با نگاهی منصفانه به تاریخ نمی توان منکر تاثیر نقش نابرابری در وقوع انقلاب شد. در روزهایی که شبکه هایی نظیر "من و تو" و ... تلاش می کنند تا با نشان دادن تصویری غیرواقعی از آنچه در زیر پوست شهر در روزهای پیش از انقلاب می‌گذشت، کاستی‌های امروز را پررنگ نشان دهند، باید با نگاهی دقیق روایت ها درباره اختلاف طبقاتی در آن سالها را بررسی کرد.
