به گزارش سلام نو دی یا دتوشو به معنی دادار و آفریدگار است و به جای واژه اهورامزدا در نام های اوستایی به کار می رود. ایرانیان قدیم، همنام شدن روز و ماه را در هر ماه جشن می گرفتند.
در هر ماه، سه روز به نام «دی» نامگذاری شده است و به این ترتیب، در ماه دی سه جشن دیگان داریم. این سه روز با نخستین روز ماه که اورمزد روز است، ارتباط دارند و این چهار روز به عنوان جشن های مهم ماه دی مطرح هستند.
علت نامگذاری سردترین ماه سال به نام خدای بزرگ نیز این بوده که خدا در این ماه سرد یاری بخش مردمان باشد. جشن دیگان در ستایش و نیایش خدای بزرگ برگزار می شود.
تاریخ دقیق جشن به مهر روز در سال ۱۴۰۲
۱۵ دی دی به مهر روز، سومین جشن دیگان
| تاریخ امروز به شمسی | جمعه، ۱۵ دی ۱۴۰۲ |
|---|---|
 تاریخ امروز به قمری |
۱۴۴۵ جمادی الثانیه ۲۲, الجمعة |
| تاریخ امروز به میلادی |
Friday، ۵ January ۲۰۲۴ |
جشن به مهر روز
از روزهای ارزشمند کهن ایرانی جشن هایی به مناسبت های گوناگون به جا مانده است. در هر ماه همنام شدن روز و ماه را جشن می گیرند. در ماه دی چهار جشن برگزار می شود. ١۵ دی سومین جشن دیگان و جشن تبیکان است که در ادامه به آن می پردازیم.
دی یا دتوشو به معنی دادار و آفریدگار است و به جای واژه اهورامزدا در نام های اوستایی به کار می رود. ایرانیان قدیم، همنام شدن روز و ماه را در هر ماه جشن می گرفتند.
در هر ماه، سه روز به نام «دی» نامگذاری شده است و به این ترتیب، در ماه دی سه جشن دیگان داریم. این سه روز با نخستین روز ماه که اورمزد روز است، ارتباط دارند و این چهار روز به عنوان جشن های مهم ماه دی مطرح هستند.
علت نامگذاری سردترین ماه سال به نام خدای بزرگ نیز این بوده که خدا در این ماه سرد یاری بخش مردمان باشد. جشن دیگان در ستایش و نیایش خدای بزرگ برگزار می شود.
این روز از ماه دی تعطیل بوده و مردم به برگزاری جشن و سرور می پرداختند و به ستایش پروردگار مشغول می شدند. مردم در این روز لباس های تمیز پوشیده و بعد از پرستش و ستایش اهورامزدا به جشن و پایکوبی می پرداختند و بدون توجه به جایگاه و مقام و جنسیت همه بر سر یک سفره نشسته و از خوراکی های رنگارنگ آن استفاده می کردند.
در این روز جشن به نام «تبیکان» یا «بتیکان» نیز برگزار می شد که جشنی همراه با ساخت تندیس ها و پیکره هایی به شکل انسان با گل یا خمیر بود که در پشت بام ها قرار می دادند و گاه آنها را می سوزاندند.
جشنی به نام میدیارم گاه به معنای میان سال پنجمین جشن از جشن های شش گانه ی گاهنبار است که از روز دی به مهر (پانزدهم دی ماه طبق گاهشمار زرتشتی)، به مدت پنج روز ادامه می یابد. در این روز مردم انبار زمستان را برای تغذیه ی دام های خود انباشته از آذوقه می کنند.
علت نامگذاری جشن به مهر روز
از سال ۱۷۳۸ قبل از میلاد یعنی در حدود ۳۷۴۶ سال پیش، یکم دی ماه را با نام " روز خور " یا " دی گان " می شناسند؛ روزی که خورشید دوباره بعد از بلندترین شب سال طلوع می کند و باز به دنیا زندگی می بخشد. اگر بخواهیم نام دی را تفسیر کنیم به اینگونه است که : "دی" از مصدر "دا" به معنای آفریدن ، ساختن و همچنین بخشیدن است که در اوستا و پارسی باستانی این چنین معنی شده. "دی" یعنی خالق و آفریننده که منظور از آن اهورامزدا، خدای بزرگ در ادیان زرتشتی میباشد، به همین دلیل دی ماه برای زرتشتیان باستان از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و در گذشته کنار هم جمع شده و اهورامزدا را به شکرانه این ماه و بزرگی ویگانگی اش میستایند تا خداوند ، اهالی ایران زمین را در این ماه سرد یاری و حفاظت کند.
۱۵ دی در تقویم رسمی کشور برابر سومین جشن دیگان است. جشن دیگان در روزهای اول و هشتم و پانزدهم ماه دی از جشن‌هایی است که به مناسبت همنام شدن روز و ماه در تقویم ایرانیان برگزار می‌شد.
ایرانیان قدیم، گذشته از جشن‌هایی که به مناسبت‌های گوناگون برگزار میکردند، همنام شدن روز و ماه را هم در هر ماه جشن می‌گرفتند. همانند جشن دیگان در ماه‌های پیش، جشن تیرگان و جشن مهرگان را نیز داشتیم. اما ماه دی تفاوتی اساسی با ماه‌های دیگر دارد.
از یک سو، «دی» نام هیچ یک از امشاسپندان یا ایزدان آیین زرتشت نیست، در حالی که دیگر ماه‌های سال و بیشتر روزهای ماه با نام این نیروهای مینوی نامگذاری شده‌اند که هنوز هم این نام‌ها در تقویم ایرانی باقی است. از سوی دیگر، در هر ماه، سه روز به نام «دی» نامگذاری شده است و به این ترتیب، در ماه دی سه جشن دیگان داریم.
دی یا دتوشو به معنی دادار و آفریدگار است و در نام‌های اوستایی اغلب به‌جای واژه اهورا مزدا به کار رفته است.
دی از چنان اهمیتی برخوردار بوده که سه روز در هر ماه را به نام خود اختصاص داده است. دی درحقیقت صفت خدای یگانه و بزرگ در آیین زرتشت، اهورامزدا است. دی از صورت پهلوی «دَی» و اوستایی «دَذوَه» به معنی آفریننده است. در سراسر ادبیات زرتشتی، اهورامزدا با صفت دادار یا آفریننده نامیده شده، زرتشت هم در گاهان او را «آفریننده زندگی» می‌خواند.
سردترین ماه سال به نام خدای بزرگ نامگذاری شده بود تا در گذراندن سرمای سخت یاری‌بخش مردمان باشد. در کتاب پهلوی (بندهشن) نیز آمده که در این ماه، زمستان به بیشترین سردی به ایرانویچ رسد.
ماه سی روزه زرتشتی به چهار بخش تقسیم می‌شد که در آغاز نخستین بخش نام اهورامزدا و در آغاز سه بخش دیگر نام «دی»، صفت اهورامزدا قرار داشته است و این چیزی شبیه به تقسیم ماه به هفته سامی است. به این ترتیب، هر بخش ماه به نام خدا آغاز می‌شده است: اول ماه به نام هُرمزد، هشتم و پانزدهم و بیست و سوم ماه به نام دی.
هر یک از این چهار روز معرف آغاز هفته‌ای تازه در ماه است و برای آن که دی‌ها با هم اشتباه نشوند، هر یک از آنها را با نام روز بعد همراه می‌کنند و بدین گونه، روز هشتم را دی به آذر روز، روز پانزدهم را دی به مهر روز سومین جشن دیگان و روز بیست و سوم را دی به دین روز چهارمین جشن دیگان می‌گویند. جشن دیگان در ستایش و نیایش خدای بزرگ برگزار می‌شد. یعنی سه جشن نیایشی در سردترین ماه سال وجود دارد.
بسیاری از دانشمندان از این که «دی» نخستین ماه سال نبوده است، اظهار شگفتی کرده‌اند. به نظر بسیاری از آنان، از جمله مارکوارت، دانشمند آلمانی، در اصل چنین نبوده و انتظار می‌رود که اهورامزدا جای برجسته‌ای را در سال تقبّل کند، یا در آغاز یا در وسط.
گایگر دیگر دانشمند آلمانی معتقد است که ماه دی در آغاز یا زمانی در دوره ساسانیان است و مصادف با اعتدال بهاری بوده است و به همین دلیل در این ماه جشن دیگان برگزار می‌شده است. «آرتور کریستن سن» ،دانشمند دانمارکی، از مجموع نظریاتی که در خصوص تقویم ایرانی ارائه شده، نتیجه میگیرد که ایرانیان دو تقویم سالانه داشته‌اند.
یکی سال عامه که از انقلاب تابستانی آغاز می‌شده و نخستین ماه آن فروردین بوده و دی، یعنی ماه دهم، از اعتدال بهاری شروع می‌شده و یکی سال دینی که مانند سال بابلیان از اعتدال بهاری آغاز می‌شده و در نتیجه، نخستین ماه آن دی یعنی ماه آفریدگار و اول دی، یعنی خرم روز، روز اول آن بوده است. ماه دی در هر دو تقویم نخستین ماه سال بوده. بعدها با تلفیق دو تقویم، تقویم جدیدی به دست آمد که سال در آن از اول فروردین آغاز می‌شد و مانند سال عامه، این تاریخ با اعتدال بهاری برابر به شمار می‌آمد، به طوری که آغاز نجومی سال دینی حفظ می‌شد.
به هر حال، مسئله تقویم ایرانیان به‌دلایل مختلف از جمله مراعات نکردن کبیسه و برخی جابه‌جایی‌های تقویمی یا احتمال وجود دو نوع تقویم، امروزه به مسئله‌ای پیچیده برای دانشمندان تبدیل شده است. به‌خصوص که در منابع قدیم اشاراتی که به برخی ماه‌ها میشود با آب و هوای امروزی آن ماه‌ها مطابقت نمی‌کند و گاه بسیار گیج‌کننده است. اما آنچه اهمیت دارد، باقی ماندن این تقویم با همان نام‌های اعتقادی آن است.
نام‌هایی که مفاهیم آن با اعتقادات ایرانیان مسلمان نیز هماهنگ بوده و حفظ شده است. نام «دی» (=آفریننده)، صفت خدای تعالی، چه در آغاز سال بوده و چه حالا در سردترین ماه سال، به هر حال نام خود را در تقویم رسمی ایرانیان حفظ کرده است. ماهی که تقدس آن با نام خدا و همچنین با سالگرد آفرینش چهارپای مفید مطابق با اعتقادات زرتشتی کامل میشود.
به‌جز سه جشن دیگان، جشن دیگری به نام «مِدیاریم گاه» به‌معنای «میان سال» در این ماه برگزار می‌شد معروف به گاهانبار پنجم که به یادبود آفرینش چهارپایان بوده است. این جشن از روز دی به مهر (۱۵ دی مطابق با نهم دی در تقویم رسمی) به‌مدت پنج روز برگزار می‌شد و یکی از اعمال آن، فراهم کردن انبار زمستان برای دام‌ها بوده است.
بیرونی علاوه بر جشن دیگان جشن دیگری را هم در روز پیش از آغاز گاهانبار پنجم، روز چهارده دی ماه (مطابق با ۸ دی در تقویم رسمی) که روز «گوش» باشد، ثبت کرده است به نام «سیر شور». این جشن را مرتبط با سوگواری عمومی برای مرگ جمشید، پادشاه آرمانی ایران می‌دانند.
در این روز مردم سیر می‌خورند و آب انگور می‌نوشند و سبزیجات را با گوشت می‌پزند و با این کار، خود را از شیطان حفظ می‌کنند. دلیل این جشن این بود که مردم می‌خواستند که از اندوهی که پس از کشته شدن جمشید بر آنان رسیده بود، و سوگند خورده بودند که به هیچ چربی دست نزنند، خویش را برهانند و این رسم در میان آنان برجای ماند و با آن غذا از بیماری‌هایی که از ارواح بد ناشی میشود، خود را شفا می‌بخشند.
اگر دی ماه را در زمان بیرونی در فصل سرما بدانیم، «سیر شور» موجه‌تر است. زیرا خوراکی‌هایی که در این روز مصرف میشود، نشان از نوعی مقابله با سرما دارد.
امروزه زرتشتیان در برخی از شهرها و روستاها یکی از روزهای دی در ماه دی یا همه آن را جشن میگیرند.
برگزاری جشن دی به مهر یا جشن تبیکان
این روز از ماه دی تعطیل بوده و مردم به برگزاری جشن و سرور می پرداختند و به ستایش پروردگار مشغول می شدند. مردم در این روز لباس های تمیز پوشیده و بعد از پرستش و ستایش اهورامزدا به جشن و پایکوبی می پرداختند و بدون توجه به جایگاه و مقام و جنسیت همه بر سر یک سفره نشسته و از خوراکی های رنگارنگ آن استفاده می کردند.
در این روز جشن به نام «تبیکان» یا «بتیکان» نیز برگزار می شد که جشنی همراه با ساخت تندیس ها و پیکره هایی به شکل انسان با گل یا خمیر بود که در پشت بام ها قرار می دادند و گاه آنها را می سوزاندند.
جشنی به نام میدیارم گاه به معنای میان سال پنجمین جشن از جشن های شش گانه ی گاهنبار است که از روز دی به مهر (پانزدهم دی ماه طبق گاهشمار زرتشتی)، به مدت پنج روز ادامه می یابد. در این روز مردم انبار زمستان را برای تغذیه ی دام های خود انباشته از آذوقه می کنند.
جشن سیرسور یک روز قبل از سومین جشن دیگان برگزار می شود:
جشن سیرسور یک روز پیش از روز دی به مهر (پانزدهم دی ماه طبق گاهشمار زرتشتی) و جشن گاهنبار پنجم برگزار می شد که با سوگواری جمشید شاه، پادشاه نیکوکار ایرانی برابر است. مردم، در این روز برای فراموش نمودن اندوه مرگ جمشید و دفع دیو خوراکی هایی مثل گوشت را با سیر طبخ کرده و می خوردند زیرا معتقد بودند دیوها، جمشید را کشته اند.
دی به مهر، سومین جشن دیگان است که در روز پانزدهم دی ماه جشن گرفته میشود. در این روز نیز زرتشتیان مانند سایر جشن‌ها به نیایش اهورامزدا می‌پردازند.
جشن باستانی دیگان
جالب است بدانید که دی یکی از صفات برجسته خداوند بوده است و از اولین روزی که وارد ماه دی میشویم جشنی به این مناسبت میگیرند. از آنجایی که ایرانیان باستان همیشه ترسی از شب، ترس از ظلمت وهمچنین ترس از بلندترین شب سال و اینکه شاید هیچگاه طلوع خورشید را نبینند، درشبانگاه شب را به اسم شب یلدا در کنار بزرگان جشن میگیرند و در صبحگاه نیز روز یکم دی ماه را "روز خور" یا دی گان مینامند و آن روز را نیز تعطیل میکردند.
جشن دیگان و این سه روز برای ایرانیان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده ، به این صورت است که :
- اولین روز دی ماه که (اورمزد) نامیده میشود = اولین روزجشن دیگان و خرم روز
- روز هشتم دی ماه (دی به آذر روز) دومین جشن دیگان
- روز پانزدهم : دی به مهر روز : سومین جشن دیگان : جشن تبیکان
- و در روز بیست وسوم دی ماه: دی به دین روز : چهارمین جشن دیگان میباشد.
تفاوت تقویم زرتشتی و ایرانی
در ماه دی سه جشن نیایشی است که در ستایش اهورامزدا صورت میگیرد. علت اختلاف روزها در به این صورت است که همه ماه های زرتشتی سی روزهستند و این در حالی هست که در تقویم رسمی کشور شش ماه و سی و یک روز داریم.این چهار روز در دی ماه هورمزد و سی دی نامیده شده اند، یکی برنام ، یکی برگاه و دیگری بردین پایه گذاری شده اندو از گذشته تا به امروز بر همین پایه بوده اند.
ویژگی‌های جالب جشن دیگان
بسیاری از دانشمندان از این که «دی» نخستین ماه سال نبوده است، اظهار شگفتی کرده‌اند. به نظر بسیاری از آنان، از جمله مارکوارت، دانشمند آلمانی، در اصل چنین نبوده و انتظار می‌رود که اهورامزدا جای برجسته‌ای را در سال تقبّل کند، یا در آغاز یا در وسط.
گایگر دیگر دانشمند آلمانی معتقد است که ماه دی در آغاز یا زمانی در دوره ساسانیان است و مصادف با اعتدال بهاری بوده است و به همین دلیل در این ماه جشن دیگان برگزار می‌شده است. «آرتور کریستن سن» ،دانشمند دانمارکی، از مجموع نظریاتی که در خصوص تقویم ایرانی ارائه شده، نتیجه میگیرد که ایرانیان دو تقویم سالیانه داشته‌اند.
یکی سال عامه که از انقلاب تابستانی آغاز می‌شده و نخستین ماه آن فروردین بوده و دی، یعنی ماه دهم، از اعتدال بهاری شروع می‌شده و یکی سال دینی که مانند سال بابلیان از اعتدال بهاری آغاز می‌شده و در نتیجه، نخستین ماه آن دی یعنی ماه آفریدگار و اول دی، یعنی خرم روز، روز اول آن بوده است. ماه دی در هر دو تقویم نخستین ماه سال بوده. بعدها با تلفیق دو تقویم، تقویم جدیدی به دست آمد که سال در آن از اول فروردین آغاز می‌شد و مانند سال عامه، این تاریخ با اعتدال بهاری برابر به شمار می‌آمد، به طوری که آغاز نجومی سال دینی حفظ می‌شد.
به هر حال، مسئله تقویم ایرانیان به دلایل مختلف از جمله مراعات نکردن کبیسه و برخی جابه‌جایی‌های تقویمی یا احتمال وجود دو نوع تقویم، امروزه به مسئله‌ای پیچیده برای دانشمندان تبدیل شده است. به خصوص که در منابع قدیم اشاراتی که به برخی ماه‌ها میشود با آب و هوای امروزی آن ماه‌ها مطابقت نمی‌کند و گاه بسیار گیج‌کننده است. اما آنچه اهمیت دارد، باقی ماندن این تقویم با همان نام‌های اعتقادی آن است.
نام‌هایی که مفاهیم آن با اعتقادات ایرانیان مسلمان نیز هماهنگ بوده و حفظ شده است. نام «دی» (=آفریننده)، صفت خدای تعالی، چه در آغاز سال بوده و چه حالا در سردترین ماه سال، به هر حال نام خود را در تقویم رسمی ایرانیان حفظ کرده است. ماهی که تقدس آن با نام خدا و همچنین با سالگرد آفرینش چهارپای مفید مطابق با اعتقادات زرتشتی کامل میشود.
به جز سه جشن دیگان، جشن دیگری به نام «مِدیاریم گاه» به معنای «میان سال» در این ماه برگزار می‌شد معروف به گاهانبار پنجم که به یادبود آفرینش چهارپایان بوده است. این جشن از روز دی به مهر (۱۵ دی مطابق با نهم دی در تقویم رسمی) به مدت پنج روز برگزار می‌شد و یکی از اعمال آن، فراهم کردن انبار زمستان برای دام‌ها بوده است.
بیرونی علاوه بر جشن دیگان جشن دیگری را هم در روز پیش از آغاز گاهانبار پنجم، روز چهارده دی ماه (مطابق با ۸ دی در تقویم رسمی) که روز «گوش» باشد، ثبت کرده است به نام «سیر شور». این جشن را مرتبط با سوگواری عمومی برای مرگ جمشید، پادشاه آرمانی ایران می‌دانند.
در این روز مردم سیر می‌خورند و آب انگور می‌نوشند و سبزیجات را با گوشت می‌پزند و با این کار، خود را از شیطان حفظ می‌کنند. دلیل این جشن این بود که مردم می‌خواستند که از اندوهی که پس از کشته شدن جمشید بر آنان رسیده بود، و سوگند خورده بودند که به هیچ چربی دست نزنند، خویش را برهانند و این رسم در میان آنان برجای ماند و با آن غذا از بیماری‌هایی که از ارواح بد ناشی میشود، خود را شفا می‌بخشند.
نظر شما