برج آزادی؛ نمادی متحیرکننده در تهران

سلام نو _ سرویس گردشگری: برج آزادی تهران نخستین برج بلند در ایران مدرن است و سال هاست با وجود آن که به لحاظ بلندی برایش رقیب پیدا شده است، اما یکی از محبوب ترین المان های پایتخت است.

برج آزادی تهران، محلی است که بسیاری از وقایع تاریخ معاصر ایران در کنار آن شکل گرفته است.

اکثر ایرانیانی که ساکن تهران هستند و یا به تهران سفر کرده اند در کنار برج آزادی عکس یادگاری دارند.

برج آزادی بر اساس طرحی از یک معمار 24 ساله ساخته شده ولی به لحاظ فرم و پیکره بندی از ساختاری قوی و درخشان برخوردار است.

برج آزادی چند متر است

طول این بنا ۶۳ متر، ارتفاع آن از سطح زمین ۴۵ و ارتفاع از کف موزه ۵ متر است.

آثار و بناهایی که در دوران پهلوی اول ساخته شده بودند، همزمان از سه مکتب معماری قاجار، نئوکلاسیک باستان گرا (معماری ایران باستان) و سبک مدرن تاثیر پذیرفته بودند.

اما معماری ایران در دوران پهلوی دوم بیشتر به سمت اسلوب مدرن، حرکت کرد و از بنیان ها و نشانه های معماری ایرانی به شدت دور شد.

اما برج آزادی که در آن زمان موسوم به برج یادمان شهیاد بود در عین مدرن بودن برخی از ویژگی های معماری اصیل ایرانی را در خود جای داده و به همین خاطر می توان از آن به عنوان یک نماد ملی یاد کرد.

در حقیقت سبک معماری برج آزادی تلفیقی است از سبک های به کار رفته در معماری دوران ساسانی و دوران پس از اسلام.

حسین امانت طراح اصلی بنا گفته است ایده اصلی و اولیه آن را از برج های چهارطاقی متعلق به دوران ساسانیان گرفته است.

چهار طاقی متشکل از زمینه ای چهارگوش با یک طاق است. در دوران ساسانیان از چهارطاقی ها به عنوان آتشکده استفاده می شده است.

در برج آزادی ستون های چهارطاقی حذف شده و این برج در حقیقت به شک یک تندیس یا مجسمه بر پایه های خود استوار شده است.

علاوه بر چهار طاقی چند عنصر دیگر از معماری ایران را در برج آزادی می توان یافت. یکی از مهم ترین آن ها مقرنس است.

هرچند مقرنس را به عنوان یکی از عناصر معماری پس از اسلام می شناسند اما با بررسی برخی از آثار معماری برجای مانده از دوران مادها و پیش از اسلام در ایران می توان نمونه هایی را دید که شاید بتوان آن ها را پایه شکل گیری هنر مقرنس کاری در ایران دانست.

مقرنسی که در برج آزادی مورد استفاده قرار گرفته است، را اصطلاحا می توان مقرنس معکوس نامید.

که نمونه های نزدیک به آن را می توان در مسجد جامع عباسی و مسجد نصیرالملک نیز دید.

در برج آزادی خطوط راست تبدیل به خطوط منحنی می شوند و در نهایت شبکه ای از خطوط متقاطع را ایجاد می کنند که شباهت بسیاری با نقش ترنج دارد.

حسین امانت در حقیقت عناصر تزئینی معماری کهن ایران را وام گرفته ولی اثری متفاوت با زیبایی خارق العاده خلق کرده است.

قسمت بالایی برج آزادی، ترکیبی از شمسه و ترنج است که در میان طاس ها واقع شده است.

قوس اصلی برج آزادی به شدت ملهم از فرم طاق قوسی شکل طاق کسری است.

در بالای برج آزادی پنجره هایی وجود دارد که متاثر از فرم های به کار رفته از برج های سلجوقی است. نمونه بارز این شباهت را در شیارهای برج طغرل می توان مشاهده کرد.

اگر از ارتفاع بالا به فضایی که برج ازادی در آن واقع شده است نگاه کنیم می توانیم، شباهت بسیاری بین چیدمان و طراحی چمن کاری و فضای پیرامون آن با نقوش درون گنبد شیخ لطف الله ببینیم.

این نقوش با هدف یادآوری مفهوم عرفانی کثرت در وحدت، خلق شده اند که البته نمونه بارز تقسیم بندی های این چنینی را می توان در باغ پاسارگاد دید. باغ هایی که با تاثیرپذیری از شکل لانه زنبور طراحی شده اند.

بهترین توصیف در خصوص معماری برج آزادی، اهمیت دادن به هویت فرهنگی و اصالت است که در آن ترکیب و تلفیق اسلوب معماری مدرن و سنتی در برج آزادی به بهترین شکل ممکن اتفاق افتاده است و به همین خاطر برخی آن را علاوه بر یک نماد ملی، نماد ترکیب موفق سنت و مدرنیسم می دانند.

برج آزادی بالا

پیش از اینکه به جنبه های مختلف معماری برج آزادی بپردازیم، می خواهیم در مروری کلی ویژگی های مختلف این بنا را با هم مرور کنیم.

برج آزادی به طور کلی 63 متر ارتفاع دارد که ارتفاع آن از سطح زمین تا بام به 45 متر می رسد.

این برج شکلی از یک تندیس است و در ساخت آن از 46000 قطعه سنگ بریده و پرداخته شده به کار رفته است.

این سازه رابطه ای تنگاتنگ با میدان آزادی دارد و در میان نقشه ها و چمن‌کاری های میدان سر برافراشته است؛ نقوشی که از طرح داخلی گنبد مسجد شیخ لطف الله الهام گرفته شده اند و در این میدان شکلی از بیضی پیدا کرده اند.

آن طور که حسین امانت در مورد ویژگی های ظاهری برج می گوید او به دلیل نزدیکی بنا به فرودگاه مهرآباد اجازه نداشته تا ارتفاع برج آزادی را از 45 متر بالاتر ببرد؛ در حالی که در ذهنش این ایده را داشته است که زمانی که افراد به برج نزدیک می شوند به طرف بالا بروند.

معمار و طراح سازه برای حل این مشکل یک سرازیری در میدان اطراف برج به وجود می آورد؛ به طوری که مثلا زمانی که از طرف فرودگاه مهرآباد وارد میدان می شوید از یک سرازیری به سمت بالا می آیید، سپس زمانی که به آبنمای دایره ای شکل می رسید دوباره به سمت بالا حرکت می کنید.

اینها همه در حالی ست که زمین زیر برج کاملا صاف است و این صافی و شیب میدان زمانی که به هم می رسند خط های قوسی جالبی ایجاد می کنند.

شمایل کلی برج آزادی ترکیبی از دو جفت قوس بزرگ است که در صفحاتی متقاطع به هم می رسند و در نهایت حجمی بزرگ به رنگ سفید به وجود می آورند.

این حجم با بدنه ای از سنگ های سفید به زیبایی با شیارهایی به رنگ های آبی فیروزه ای تقسیم بندی شده و نمای کلی بنا را شکل می دهد. برج 4 نما دارد که دو به دو با هم متقارن هستند و نماهای شرقی و غربی آن، نماهای اصلی را شامل می شوند.

در کنار این ها، تزیینات و مقرنس های تماشایی بین طاق اصلی به چشم می خورد که بر شکوه سازه افزوده و آن را در عین سادگی بسیار چشم نواز و دوست داشتنی کرده اند.