سلام نو _ سرویس گردشگری: مسجد جمعه یا مسجد جامع اصفهان از مهمترین و قدیمی‌ترین ابنیه مذهبی ایران است. این مسجد مجموعه تاریخی وسیعی را به ابعاد ۱۷۰ در ۱۴۰ متر در شمال شرقی اصفهان و کنار میدان کهنه نشان میدهد و امروز شامل قسمت های مختلفی است از قبیل گنبد نظام الملک، گنبد تاج الملک، حیاط چهار ایوانی و شبستان های گرد آن، مدرسه مظفری، محراب الجایتو که هر یک نمایانگر سیر هنر معماری اسلامی در دوره‌ای خاص هستند.
هنر معماری این مسجد تحسین برانگیز بوده و دارای محرابی بی نظیر است. بنا بر شواهد تاریخی، مسجد جامع اصفهان بر روی ویرانه های مسجد قدیمی تری ساخته شده که اعراب ساکن قریه طهران در اصفهان در قرن دوم هجری در یهودیه بنا کرده بودند. مسجد اولی بر خرابه های ابنیه ای مربوط به اواخر دوره ساسانی برپا شده بود.
مهمترین طرحهای توسعه در دوران آل بویه و صفویه صورت پذیرفته اند. سبک معماری مسجد شیوه رازی است. مسجد جامع اصفهان منعکس کننده هنر بیزانس و کلاسیک در قالب یک بنای سنتی و اسلامی است.
این مسجد در سال ۲۰۱۲ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
معماری مسجد جامع اصفهان
سبک‌های معماری مختلفی در مسجد جامع اصفهان به چشم می خورد. مسجد چهار ایوانی که به طرح مسجد ایرانی مشهور است. معماری چهارایوانی بیشتر مربوط به فضاهای داخلی است؛ فضاهایی مانند فضای روبروی محراب و گنبدخانه.
معماری این مسجد سال ها نیز به عنوان الگو استفاده شد و مساجد دیگر نیز بدین سبک ساخته شدند. آجر به عنوان ماده اصلی به کار رفته در ساخت مسجد است؛ اما تکمیل بنای اصلی با خشت خام است. ستون‌های آجری دوبخشی، سه‌بخشی و چهاربخشی، طاق‌های چشمه‌ای، ایوان‌های چهارگانه، سردرهای دوگانه، تزیینات مختلف که همگی روش‌های ابداعی برای این مسجد هستند.
همانطور که گفتیم مسجد جامع اصفهان بسیار وسیع است و دارای بخش های مختلفی است: صحن اصلی مسجد که دارای ۴ ایوان در چهار طرف، غرفه‌های دوطبقه و دو حوض مربع شکل و چندضلعی است. به هنگام ورود به مسجد، دو لوح مربعی در دو طرف خواهید دید که مقدس شمرده می شوند.
در قرن ششم که بخشی از ستون‌ها و دهانه شبستان تخریب شد، ایوان شمالی به جای آن ساخته شد که به نام صفه درویش نیز شناخته می شود. این ایوان دارای تزییناتی مانند گل بوته و خطوط کوفی است و با ظاهری ساده دارای تزئینات آجری و گچی در داخل و دو کتیبه گچ‌بری در بالا و پایین است.
گنبد تاج الملک نیز گنبدی دوپوسته است و به سبک رازی ساخته شده است و شامل آجرها و تزیینات هندسی با نقوش زیبایی است. این گنبد از شکل چهارضلعی به هشت‌ضلعی و سپس به شانزده‌ضلعی رسیده است. کتیبه این گنبد نیز به خط کوفی است. ساختمان‌های اصلی مجموعه به سبک عربی و از خشت خام ساخته شده اند.
ایوان جنوبی نیز به سبک معماری سلجوقیان با مقرنس‌های درشت احداث شده است. این ایوان به نام صفه صاحب نیز شهرت دارد.
مناره‌های اطراف ایوان جنوبی جدید الاحداث به نظر می رسند، به طوری که این مناره‌ها ۳۵ متر ارتفاع دارند. در دو طرف گنبد جنوبی نیز دو چهلستون قرار دارد که جای چند چراغ گچی روی ستون‌ها وجود دارد. چهلستون دیگری نیز در جنوب غربی مسجد با نام چهلستون شاه عباسی وجود دارد.
نام ایوان های مسجد جامع اصفهان
ایوان درویش
قدمت ایوان شمالی مسجد، معروف به صفه درویش، به قرن ششم بازمی‌گردد و کتیبه گچ‌بری داخل آن متعلق به دوره شاه سلیمان صفوی است. تزیینات کاشی‌کاری نمای خارجی آن از اقدامات اداره باستان‌شناسی اصفهان در سال‌های ۱۳۳۶ و ۱۳۳۷ هجری شمسی است که به این مناسبت، کتیبه‌ای به خط بنایی به یادگار گذاشته شده است. در طرفین ایوان شمالی و شمال آن، چهل ستون‌هایی از قرن ششم هجری موجود است که مخصوصا چهل ستون شرقی آن طاق‌های متعدد با نقوش مختلف آجری دارد و از قسمت‌های جالب این بنای عظیم تاریخی به شمار می‌رود.
ایوان صاحب
ایوان معروف به صفه صاحب در دوران سلجوقی ساخته شده و تزیینات آن مربوط به عصر قراقویونلو و صفوی است. در این قسمت کتیبه‌هایی از دوران مختلف از جمله صفویان به چشم می‌خورد. در این ایوان نیز کاربندی زیبایی پوشش دهانه را تشکیل داده است.
ایوان استاد
ایوان غربی معروف به صفه استاد در عصر سلجوقی بنا و در دوره صفویان با کاشی‌کاری تزیین شده است. در این صفه علاوه بر خطوط ثلث و نستعلیق که به تاریخ ۱۱۱۲ هجری قمری و در زمان سلطنت شاه سلطان‌حسین کتابت شده است، عباراتی به خط بنایی بسیار زیبا و با امضای محمدامین اصفهانی دیده می‌شود:
چون نامه جرم ما به هم پیچیدند بردند و به میزان عمل سنجیدند
بیش از همه کس گناه ما بود ولی ما را به محبت علی بخشیدند
ایوان شاگرد
روبه‌روی این ایوان، صفه شاگرد قرار دارد که در عصر سلجوقی بنا و در قرون هشتم و یازدهم هجری قمری، در دوران حکومت ایلخانان و صفویه، تزییناتی به آن اضافه شده است. این ایوان تزیینات کاشی‌کاری ندارد و با مقرنس‌های آجری آن را آراسته‌اند. در این ایوان سنگ مرمر یک‌پارچه نفیسی است که در اطراف و بالای آن لوحه‌ها و کتیبه‌هایی به چشم می‌خورد. ایوان شاگرد با ارتفاعی پایین‌تر از ایوان استاد ساخته شده است.
ایوان عمر
در منتهی‌الیه ضلع شرقی مسجد جامع، صفه عمر واقع شده است که کتیبه تاریخی هلال ایوان آن به سلطنت سلطان‌محمود آل‌مظفر اشاره می‌کند. تاریخ این کتیبه ۷۶۸ هجری قمری و خطاط آن عزیز التقی الحافظ است. در سقف این صفه خطوط تزیینی و تاریخی به چشم می‌خورد که با خط بنایی عبارات مذهبی و سازنده بنا به نام مرتضی ابن الحسن العباسی الزینبی نوشته شده است. علاوه بر آن در این صفه نام استادکاران دیگر همچون حسن کاروان کاشیکار و کوهیار الابرقوهی خطاط کتیبه محراب صفه به چشم می‌خورد.
نظر شما