سلام نو _ سرویس گردشگری: ارگ طبس که با نام کهن دژ نیز شناخته می‌شود، از بناهای تاریخی به شمار می‌رود و قدمت آن به بیش از ١٠٠٠ سال پیش برمی‌گردد. این ارگ در طول تاریخ و در مقاطع مختلف دچار حوادث و آسیب‌هایی شد و بارها تحت بازسازی قرار گرفت.
یکی از این تعمیرها در سال ۱۲۱۶ هجری قمری صورت پذیرفت که تا چند دهه قبل سنگ‌نوشته آن بر سر در ارگ نصب بود. در شعر این سنگ‌نوشته از ارگ طبس با نام ارگ کهن یاد شده بود که این موضوع مبین قدمت آن است.
در سال ١٢٩٢ هجری قمری و در زمان حکومت عمادالملک بر طبس، بار دیگر این ارگ مورد مرمت قرار گرفت. ارگ طبس در ۹ فرودین سال ۱۳۸۷ به شماره‌ی ثبت ۲۳۰۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
آشنایی با ارگ تاریخی طبس
طبس یا تبس در بخش غربی استان خراسان جنوبی قرار دارد. این شهر کویری که مرکز شهرستان طبس است از نظر تاریخی بسیار مورد توجه محققان و تاریخ نگاران است. در این شهر تاریخی بقایای ویرانه های تاریخی یک بنا وجود دارد که به ارگ طبس معروف است.
شهر تاریخی طبس و این قلعه ی تاریخی که قدمت آن به هزار سال قبل می رسد به عنوان یک نقطه تاریخی همواره مطرح بوده و مکانی برای مطالعات تاریخی و کاوش و جستجوهای باستان شناسی، نظر محققان را به خود جلب کرده است.
یکی از ویژگی های جالب توجه این قلعه این است که ارگ طبس علاوه بر آن که در طول تاریخ اتفاقات زیادی را شاهد بوده، در گذر زمان پذیرای شخصیت های مطرح تاریخی و افرادی مثل ناصرخسرو شاعر نامدار کشورمان بوده است.
به گفته تاریخ نگاران، حکیم ناصر خسرو قبادیانی شاعر بلند آوازه ایران ما، ۱۷ شبانه روز در این قلعه بوده است. در نتیجه کاوش های باستان شناسان کتیبه از این مکان کشف شده که در آن اسم قلعه، ارگ کهن ثبت شده بنابراین گویای این مطلب است که این قلعه قدمتی قابل توجه دارد و در گذشته به آن ارگ کهن می گفتند.
کهن دژ یا ارگ طبس که در این شهر کویری بنایی تاریخی محسوب می شود بر اساس نوشته های محققان تاریخ گذشته و اشاره های مورخان سده های آغازین اسلام از جمله بلاذری قدمت این اثر را بیشتر از ١٠٠٠ سال قبل دانسته اند.
در بسیاری از متون تاریخی از جمله همین کتاب بلذری به نام فتوح البلدان که در قرن سوم هجری قمری نگارش آن انجام شده به دژ طبس یا ارگ طبس و حصار آن اشاره شده، همچنین چنان که گفتیم حضور ناصر خسرو شاعر ایرانی قرن پنجم هجری قمری که به مدت هفده شبانه روز میهمان امیر گیلکی بن محمد در این ارگ بوده تردیدی در قدمت این مکان باقی نمی گذارد.
بازدید از ارگ طبس
ارگ طبس را ارگ کهن یا کهن دژ نیز می‌گویند. از آنجاییکه ارگ مکان اقامت حکمرانان بوده بنابراین راه‌های مخفی هم در آن وجود دارد به طور مثال این ارگ راهی زیرزمینی به بیرون از دژ داشته که سواری با اسب می‌توانسته از آن عبور کند.
این قلعه برج‌هایی داشته و نام یکی از آنها برج نادر میرزا بوده، علت نامگذاری برج به این عنوان زندانی بودن نادرمیرزا در این مکان به امر میرحسن خان بوده است. همچنین ارگ طبس سه قلعه با عنوان‌های ارگ، حصار شهرو قلعه باغ داشته که این قلعه‌ها همانند برج‌ها از بین رفته‌اند.
داستان‌هایی در مورد این ارگ در میان مردم وجود دارد که حاصل تلفیق فرهنگ این سرزمین با تاریخ گذشته‌اش است. یکی از محبوب‌ترین افسانه‌های این ارگ در مورد گنج پنهامی است و مردم می‌گویند نادرشاه افشار هفت دیگ طلا را در ارگ طبس پنهان کرده بوده است.
ارگ طبس شامل پنج حیاط بوده است که هرکدام دو ایوان شمالی و جنوبی داشته اند. همچنین حوض بزرگی وسط حیاط وجود داشته که با آب قنات پر می‌شده است.
از دیگر عناصری که در خانه های این دژ وجود داشته است می‌توان از مطبخ، سرداب و آب انبارهایی گفت که آثار آن هنوز در این بنا مشهود است. ارگ طبس در دوره های اخیر شامل حمام، حسینیه و مسجد هم بوده است.
کهن دژ در طول تاریخ حملات بسیاری را به خود دیده است اما هرگز دشمن نتوانسته آن را به تصرف خود درآورد. ابن اثیر تاریخ نگار عراقی در تاریخ اسماعیلیان آورده است که بزرگترین حمله به این ارگ، حمله سلطان سنجرسلجوقی در نیمه قرن هشتم است که ویرانی بسیاری به بار آورد. این بنا در دوران‌های مختلف تخریب و بارها مرمت شده است، آخرین بار در زلزله سال 57 تقریبا به تمامی ویران شد.
در آن سال‌ها مردی به نام آق‌سیدعلی میرزا تنها کسی بوده که در ارگ زندگی می‌کرده، او شاعری بود که می‌خواست از مردم دور بماند و برای همین به ارگ پناه برده بود که او هم بر اثر آن زلزله بزرگ جانش را از دست داد. فیلم " پ مثل پلیکان" ساخته پرویز کیمیاوی در سال 1354 از زندگی سید میرزا ساخته شده است.
بعدها بخش‌هایی از ارگ را آواربرداری کردند و پیکر سید میرزا را هم یافتند و برایش در ارگ مقبره‌ای ساختند که اکنون هم بخشی از بناست.
متاسفانه در این مجموعه راهنما و یا محافظی وجود ندارد و بازدیدکنندگان باید مراقب این میراث باستانی باشند.
نظر شما