سلام نو – سرویس گردشگری: کاخ چهلستون اصفهان از بناهای تاریخی اصفهان است. کاخ چهل ستون که بالغ بر ۶۷۰۰۰ متر مربع مساحت دارد، در دوره شاه عباس یکم احداث آن آغاز شد و در وسط آن عمارتی ساخته شده بود. شاه عباس اول، کوشکی درمیان باغ بنا نهاد که این کوشک هسته اولیه کاخ را تشکیل داد که تالار میانی کاخ چهل ستون و غرفه‌های چهار گوشه آن را در بر می‌گرفت.
در سلطنت شاه عباس دوم، ساختمان تکمیل شد و در ساختمان موجود مرکزی، تغییرات کلی داده شده‌است و تالار آینه، تالار ۲۰ ستون، دو اتاق بزرگ شمالی و جنوبی تالار آینه، ایوانهای طرفین سالن پادشاهی و حوض بزرگ مقابل تالار با تمام تزیینات نقاشی و آینه‌کاری و کاشیکاری دیوارها و سقف‌ها افزوده شده‌است در ابتدا به‌جای آینه نقاشی‌هایی وجود داشته ولی بعد از آتش گرفتن کاخ و به هنگام پاک‌سازی آن از دوده قسمتی از سقف ایوان را آینه‌هایی از نقره به‌جای جیوه استفاده کردند.
چرا چهل ستون؟
اگرچه انعکاس ستون‌های بیست‌گانه تالارهای کاخ چهلستون در حوض مقابل کاخ، مفهوم چهلستون را بیان می‌کند، علاوه بر آن عدد چهل در ایران قدیم کثرت و تعدد را می‌رساند و وجه تسمیه عمارت مزبور به چهل ستون می‌تواند به علت تعدد زیاد ستون‌های این کاخ نیز باشد.
مؤلف کتاب معماری اسلامی نامگذاری این عمارت به چهلستون را « … نوعی بازی بصری قلمداد می‌کند زیرا نمائی با تعداد زیادی ستون در آب انعکاس یافته است … ».
نقوش ترکیبی دیوارها و سقف تالار در عمارت تاریخی چهلستون که در قالب‌های زیبای لچک و ترنج قرار گرفته‌اند و خطوط اصلی تقسیمات بنا که ترکیب زیبایی از نقاشی و کاشیکاری و سایر تزئینات متعدد و متنوع هستند این اثر با شکوه را به صورت یکی از بارزترین نمونه‌های معماری دوران صفویه درآورده است.
در حال حاضر عمارت چهلستون به صورت باغ موزه‌ای که سالن مرکزی آن محل نمایش برخی از آثار هنری دوران‌های مختلف ایران است مورد بازدید گردشگران خارجی و مهمانان داخلی قرار می‌گیرد.
نگاهی به معماری شگفت‌انگیز چهل ستون
از چندین باغ‌های رؤیایی دوره صفویه، در حال حاضر فقط باغ هشت‌بهشت و چهلستون باقی‌مانده است. عمارت و باغ چهلستون که از وسعتی بیش از ۶۷ هزار مترمربع برخوردار است، یکی از منحصربه‌فردترین دیدنی‌های اصفهان به‌حساب می‌آید.
احتمالاً جالب‌ترین نکته معماری کاخ چهلستون، ستون‌های آن است. شما می‌توانید میزان اهمیت آن را حتی در نامگذاری کاخ هم ببینید! کاخ چهلستون در واقع دارای بیست ستون است و آنچه باعث می‌شود تا آن را به این نام بخوانند، انعکاس تصویر بیست ستون موجود در آب استخر مقابل کاخ است.
این موضوع را می‌توان علت ساخت چنین استخر بزرگی در مقابل کاخ هم دانست؛ بنابراین این استخر عظیم به شکلی ساخته شده تا بتواند عظمت کاخ مقابل و ستون‌های زیبای آن را در مقابل چشم بینندگان نمایان کند.
کاخ چهلستون به‌عنوان یک فضای باشکوه و جذاب متشکل از چند اتاق با کاربری‌های مختلف است و با ترکیبی از معماری ایرانی، فرنگی (فرانسوی) و چینی ساخته شده است.
ایوان اصلی و بزرگ کاخ که مهم‌ترین بخش آن است در جهت شرق واقع شده و ستون‌های عظیم آن از چوب درختان مستحکمی مثل چنار ساخته شده‌اند. چهارستون مرکزی این ایوان هم بر روی چهار شیر سنگی قرار گرفته‌اند و در چهار طرف یک حوض ساخته شده از سنگ مرمر زیبا قرار دارند.
قراردادن این چهار شیر سنگی احتمالاً جنبه تزئیبی داشته و باهدف زیباتر کردن ایوان اصلی کاخ طراحی شده بود. یکی از جذابیت‌های معماری این ایوان، وجود قرینه‌ای از حوض مرمری وسط ایوان در سقف بنا است. این تصویر احتمالاً شما را به یاد عالی‌قاپو می‌اندازد.
بعد از ایوان اصلی، مهم‌ترین بخش کاخ از نظر معماری، تالار آینه یا سردر ورودی تالار اصلی است که با آینهکاریهای زیبا و جذاب و دو ستون مقابل خود، نگاه بینندگان را خیره می‌کند.
نقش‌های سنتی به‌کاررفته دیوارها و سقف تالار، کاشی‌کاری‌ها، مقرنس‌ها و سایر تزئینات به‌کاررفته در این کاخ، باعث شده تا بتوان آن را یکی از بهترین نمونه‌های معماری دوران صفویه دانست.
ویژگی‌های خاص کاه چهل ستون
- سقف باشکوه نقاشی تالار ۲۰ ستون و سقف آینه‌کاری تالار آینه و مدخل آینه‌کاری تالار جلوس شاه عباس دوم.
- ستون‌های عظیم تالارهای ۲۰ ستون و تالار آینه که هر یک از آن‌ها تنه یک درخت چنار است.
- شیرهای سنگی چهارگوشه حوض مرکزی تالار و ازاره‌های مرمری منقش اطراف که معرف صنعت حجاری در عهد صفویه است.
- تزیینات عالی طلا کاری سالن پادشاهی و اتاق‌های طرفین تالار آینه و تابلوهای بزرگ نقاشی تالار پادشاهی که شاهان صفوی را به شرح زیر نشان می‌دهد:
- شاه عباس یکم در پذیرایی از ولی محمدخان فرمانروای ترکستان
- شاه اسماعیل یکم در جنگ چالدران
- شاه تهماسب یکم در پذیرایی از همایون پادشاه هندوستان
- شاه اسماعیل یکم در جنگ با شیبک خان ازبک (نبرد مرو)
- شاه عباس دوم در پذیرایی از ندرمحمد خان امیر ترکستان در سلسله اشترخانیان
- نادرشاه افشار در جنگ کرنال تابلوی بزرگی که در سلطنت وی شده‌است.
- تصویری از شاه عباس اول با تاج مخصوص و مینیاتورهای دیگری در اتاق گنجینه کاخ چهلستون وجود دارد که در سال‌های ۱۳۳۴ و ۱۳۳۵ خورشیدی از زیر گچ خارج شده‌است.
- آثار پراکنده‌ای از دوران صفویه مانند سردر «مسجد قطبیه» و سردرهای «زاویه درب کوشک» آثاری از «مسجد درب جوباره» یا «پیر پینه‌دوز» و «مسجد آقاسی» که بر دیوارهای ضلع غربی و جنوبی باغ نصب شده‌است.
- سال ساختمان کاخ چهلستون به موجب اشعاری که در جبهه تالار از زیر گچ خارج شده، مصراع: «مبارک‌ترین بناهای دنیا» می‌باشد که به حساب حروف ابجد سال ۱۰۵۷ هجری قمری (مصادف با ۱۰۲۶ هجری خورشیدی و ۱۶۴۷ میلادی) می‌شود، یعنی پنجمین سال سلطنت شاه عباس دوم.
- سنگ شیرها و مجسمه‌های سنگی اطراف حوض و داخل باغچه‌ها تنها آثاری است که از دو قصر باشکوه دیگر صفویه یعنی آینه‌خانه و عمارت سرپوشیده باقی‌مانده و به این محل منتقل شده‌است.
- تندیس‌های چهارگانه در گوشه‌های استخر باغ، آناهیتا ایزدبانوی آب‌ها هستند.
- اگرچه انعکاس ستون‌های بیست‌گانه تالارهای کاخ چهلستون در حوض مقابل کاخ، مفهوم چهلستون را بیان می‌کند، علاوه بر آن عدد چهل در ایران قدیم کثرت و تعدد را می‌رساند و وجه تسمیه عمارت مزبور به چهلستون می‌تواند به علت تعدد زیاد ستون‌های این کاخ نیز باشد.
- در ابتدا ستون‌ها با پوششی از آینهکاریهای زیبا تزیین شده بوده که در زمان حکومت ظل السلطان قاجار در اصفهان این آینه‌کاری‌ها تخریب شده‌است و روی نقاشی‌های صفوی با گچ پوشانده شده‌است.
نظر شما