شوشتر؛ شهری بی‌همتا در خوزستان

سلام نو _ سرویس گردشگری: سازه های آبی شوشتر بی‌مانندترین نمونه استفاده بهینه از آب در ادوار کهن به شمار می رود. مجموعه‌ سد، تونل‌ها، کانال‌های فرعی و آسیاب‌های آبی در این محوطه به صورت یک مجموعه صنعتی-اقتصادی شکل گرفته اند و کاملا در ارتباط با یکدیگر کار می کنند. شاید سوال شما هم همین باشد که این مجموعه چگونه کار می کند؟

همه چیز از سد گرگر آغاز می شود. این سد مسیر رودخانه را مسدود کرده و سطح آب در پشت آن بالا می آید تا به سه تونل حفر شده در تخته سنگ برسد.

این تونل ها آب را به مجموعه هدایت می کنند و به وسیله آنها آب در کانال های متعدد جریان می یابد. آب پس از گرداندن چرخ آسیاب‌ها به شکل آبشارهایی به محوطه‌ای حوضچه مانند می ریزد. این محوطه علاوه بر استفاده‌های صنعتی، در روزهای کم آبی نیز، به داد مردم می رسیده و آب مورد نیاز ساکنان شهر را تامین می کرده است.

تاریخچه سازه های آبی شوشتر

شاید در نگاه اول این سوال در ذهن تان شکل بگیرد که چرا نیاز به این سازه ها در شهر احساس شد؟

در اینجا برای پاسخ به این سوال باید قدری در مورد تاریخچه شوشتر بدانیم. قدیمی‌ترین آثاری که در این شهر کشف شده اند، به دوران پارینه سنگی و پیش از تاریخ تعلق دارند.

مجاورت شوشتر با کارون، موقعیت ممتاز و شرایط مناسب زندگی را در این شهر در اختیار اقوام مختلف می گذاشت و به همین دلیل بسیاری به سکونت در آن تمایل نشان می دادند. شواهد نشان می دهند که شوشتر در دوره عیلامی به دلیل نزدیکی به معبد چغازنبیل اعتبار خاصی داشته است.

در دوره سلطنت اردشیر یکم، از سال ۴۶۵ تا ۴۲۴ پیش از میلاد، این شهر تجدید بنا شد و به صورت جزیره‌ای میان آب ها در آمد. همین مساله لزوم وجود سازه های آبی به صورت کانال ها، پل بندها و آسیاب ها را بیش از پیش پر اهمیت جلوه داد و چهره شهر با حضور سازه های جدید دگرگون شد.

البته سنگ بنای این سازه های آبی پیش از این توسط داریوش بزرگ گذاشته شده بود و در این دوره تکامل چشم گیری یافت.

شوشتر در دوره اشکانیان به عنوان پایتخت حاکمان محلی خوزستان در نظر گرفته شد و در زمان ساسانیان یکی از مراکز مهم خوزستان به شمار می آمد. به روایت تاریخ، آبادانی شوشتر در زمان شاپور ساسانی به اوج رسید و این شهر درخشان‌ترین دوره تاریخی حیات خود را داشت. در این زمان با تجهیز تاسیسات آبیاری، کشاورزی به حرفه ای پررونق بدل شد.

ساختمان آسیاب های محوطه، بیشتر در دوران صفوی ساخته شده اند و سیل سال 1342 آسیب هایی جدی به آنها وارد کرده است. البته پی ساختمان این آسیاب ها به دوره ساسانی تعلق دارد که در دوره قاجار مورد مرمت قرار گرفته و به شکل کنونی در آمده اند.

امروزه از شوشتر با عنوان موزه بناها و سازه‌های آبی یاد می کنند و از این جهت آن را شهری کم‌نظیر در سراسر جهان می دانند.

مراحل احتمالی ساخت مجموعه سازه های آبی شوشتر

با توجه به اسناد تاریخی و پژوهش های کارشناسان، می توان مراحل احتمالی زیر را برای ساخت سازه های آبی شوشتر در نظر گرفت:

مرحله اول: حفر نهر داریون

مرحله دوم: حفر کانال انحرافی در مسیر رود کارون که در واقع آغاز ساخت مجموعه اصلی سازه های آبی شوشتر به دستور شاپور ساسانی است.

مرحله سوم: حفر نهر گرگر که می توانسته همزمان با مرحله یا مراحل قبل هم آغاز شده باشد.

مرحله چهارم: ساخت پل بند شادروان که مورخین رومی از آن با عنوان "بند شاپور" نام برده اند.

مرحله پنجم: سنگ فرش کردن بستر طبیعی کارون که برای جلوگیری از تخریب شالوده و پی های ساخته شده در بستر رودخانه صورت گرفت. سازندگان از پل بند شادروان، به طرف شمال و در جهت خلاف جریان آب، تا کمی بالاتر از بند میزان (بیش از هزار و دویست متر) را با سنگ های تراشیده شده پوشاندند. تمامی این سنگ ها نیز در ابتدا با بست های آهنی، به هم دوخته شدند و سپس آنها را با ملات های مستحکم، به هم وصل کردند.

مرحله ششم: ساخت قلعه سلاسل که قدیمی ترین اشاره به آن در جریان فتح ایران به وسیله اعراب مسلمان و در حدود سال 640 است؛ اما بر اساس شواهد قدمت آن به پیش از این دوران باز می گردد.

مرحله هفتم: ساخت بند میزان

مرحله هشتم: ساخت برج کلاه فرنگی

مرحله نهم: ساخت پل بند گرگر، حفر کانال های انتقال آب و ایجاد آبشارها و آسیاب ها

منبع: کارناوال