سلام نو _ سرویس گردشگری: بسیاری شهر زنجان را مقصد مناسبی برای سفر نمی‌دانند؛ غافل از آنکه این شهر مملوء از جاذبه‌های گردشگری متنوع است و با سفر به‌سوی آن می‌توانید تجربه متفاوت و به‌یادماندنی را برای خود رقم بزنند. تاکنون در برخی مطالب دیگر درخصوص جاهای دیدنی این شهر سخن گفته‌ایم؛ این بار قصد داریم به معرفی جاذبه‌ای دیگر، موسوم به موزه رخشویخانه زنجان بپردازیم. ازاین‌رو چنانچه خیال سفر به زنجان را در سر دارید و از موزه‌گردی نیز لذت می‌برید، در این مطلب با ما همراه باشید تا ضمن آشنایی با این موزه، تمامی اطلاعات لازم برای بازدید از آن را به دست آورید.
معرفی موزه رختشویخانه
موزه رختشویخانه را می‌توان به‌عنوان یکی از ارزشمندترین و دیدنی‌ترین موزه های زنجان معرفی کرد. این موزه در گذشته محلی بود که زنان شهر لباس‌ها و رخت‌های خود و خانواده خود را در آن می‌شستند. این بنای تاریخی در آن زمان با هدف ایجاد فضایی امن و راحت برای شست‌وشوی لباس ساخته شد؛ به‌همین سبب آن را به‌صورت سرپوشیده احداث کردند. جالب است بدانید که این اثر به‌لحاظ کاربری در ایران و حتی جهان منحصربه‌فرد یا حداقل کم‌نظیر است و به همین سبب به‌لحاظ فرهنگی ارزش بسیاری دارد.
امروزه بنای رختشویخانه زنجان بازسازی و مرمت شده و اکنون به‌عنوان موزه‌ای با موضوع مردم‌شناسی تغییر کاربری داده است. در این موزه می‌توانید از وسایل زندگی مردمان در آن دوره، لباس‌ها، زیورآلات، مجسمه زنان در حال شست‌وشو به‌همراه وسایل شست‌وشو نظیر تشت‌ها، کوزه‌ها، پارچ‌ها، سبد، چوب و بند رخت و… بازدید کنید.
در سال ۱۳۰۷ شخصی به‌نام علی اکبرخان توفیقی، اولین شهردار وقت زنجان، زمینی را به قیمت ۱۸۵تومان از شخصی به‌نام باقرخان امجد نظام خریداری کرد. پس از آن دو برادر با نام‌های مشهدی اکبر معمار و مشهدی اسماعیل به دستور علی اکبر خان توفیقی، در این زمین رختشویخانه‌ای ساختند. ساخت این مجموعه به دست این دو برادر حدود ۱۵ ماه زمان برد. سنگ‌های به‌کاررفته در رختشویخانه از معدن سنگ روستای اژدهاتو استخراج می‌شدند و این سنگ‌ها را پس از حجاری به محل احداث منتقل می‌کردند. جالب است بدانید که این محل پیش از احداث رختشویخانه، مملوء از هرزآب‌های سطحی بود و آن را با عنوان بابا جامال چوقوری (گودال بابا جمال) می‌شناختند. درنهایت گفتنی است که مجموعه تاریخی رختشویخانه در سال ۱۳۱۹ در دفتر اندیکاتور اداره ثبت اسناد و املاک زنجان به ثبت رسید.
معماری موزه رختشویخانه
از آنجایی که رختشویخانه زنجان در اواخر دوره حکومت قاجار و در اوایل دوره حکومت پهلوی ساخته شده، معماری آن نیز تلفیقی از سبک‌های معماری دوره قاجار و دوره پهلوی است. سبک معماری این اثر، شباهت بسیاری به سبک معماری مسجد عباسقلی خان و دروازه ارگ دارد. بنای موزه رختشویخانه زنجان به‌لحاظ کاربری در ایران منحصربه‌فرد است؛ چراکه از نظر تشابه کاربری چنین بنایی در هیچ کجای ایران وجود ندارد.
در ساخت این اثر از مصالحی نظیر سنگ، چوب و آجر استفاده شده است. در آن زمان آب موردنیاز رختشویخانه از قنات قلعچه حاجی میربهاءالدین تأمین می‌شد. معماران این اثر، مخزن رختشویخانه را نیز به روش قرقی ساخته‌اند و کف و دیواره‌های آن را را با استفاده از ملات ساروج، تا ارتفاع ۲ متر آب‌بندی کرده‌اند. گفتنی است که هم‌اکنون این مخزن کاربری خود را از دست داده در آن نمایشگاهی برپا کرده‌اند. در منتهی‌الیه طاق‌ها و دیوار سمت جنوبی بنا، پنجره‌ای به چشم می‌خورد که به‌منظور تهویه هوا تعبیه شده است.
بخش‌های مختلف موزه رختشویخانه
رختشویخانه زنجان به دو بخش اصلی مدیریت رخشویخانه و فضای اصلی شست‌وشوی رخت تقسیم می‌شود. در ادامه درخصوص هریک از این بخش‌های به‌صورت جداگانه توضیح داده‌ایم:
بخش مدیریت رختشویخانه
بخش مدیریت رختشویخانه زنجان خود به چند بخش دیگر، شامل حیاط، بخش مسکونی و خزینه تقسیم می‌شود. حیاط این مجموعه مستطیل‌شکل بوده و طول آن ۳۲ و عرض آن ۱۲ متر است و در مجموع ۴۰۰ مترمربع وسعت دارد. این حیاط وسیع شامل فضایی سبز و باصفا با درختانی تنومند و بخش اعیانی می‌شود. بخش اعیانی در قسمت شمالی حیاط واقع شده و با وسعت ۶۰ مترمربعی متشکل از ۲ اتاق و یک ورودی است. این ورودی درواقع بخش سرایداری و محل شست‌وشوی رخت رختشویخانه را به هم متصل می‌کند. لازم‌به‌ذکر است که این بخش سبک به معماری سنتی شناخته‌شده زنجان احداث شده و به همین سبب به‌لحاظ فرهنگی و معماری دارای ارزش بسیاری است. خزینه رختشویخانه نیز حدود ۱۷ متر طول، ۱۱ متر عرض و ۸ متر ارتفاع دارد.
بخش دیگری که می‌خواهیم از آن سخن بگوییم فضایی شبیه تراس است که در بخش مدیریت قرار داشته و به فضای اصلی شست‌و شوی رخت اشراف دارد. این فضا را می‌توان شاه‌نشین یا محل اصلی حضور مدیریت نامید. معماری جذاب این فضا این باور را ایجاد می‌کند که معمار اثر آشنایی کاملی به شیوه سنتی داشته و با دانش و تجربه خود توانسته با کمک قوس‌ها و نورگیرها فضای دل‌انگیزی را در قسمت بالای انبار، سالن اصلی رختشویخانه و تردد افراد ایجاد نماید.
فضای اصلی شست‌وشوی رخت
بخش دیگری که می‌خواهیم به معرفی آن بپردازیم، فضای اصلی شست‌وشوی لباس در موزه رختشویخانه زنجان است. این فضای طراحی جذاب و چشم‌گیری دارد و سالن آن با ۱۱ ستون به دو قسمت تقسیم شده است. این سالن حدود ۱۳ متر عرض و ۶۲ متر طول دارد و وسعت زیربنای آن به ۸۵۰ مترمربع می‌رسد. در این سالن ۴ حوضچه آب وجود دارد و در حد فاصل آن‌ها نیز مجاری آب تعبیه شده است. آب لازم برای پر شدن حوضچه‌ها و جاری‌شدن در مجاری‌ها، به‌منظور شست‌وشوی لباس، با عبور از یک مجرا به طول یک متر، ابتدا به حوضچه اول وارد می‌شد و سرریز آن به حوضچه دوم می‌ریخت.
در دو سمت شرق و غرب این حوچه، دو حوضچه دیگر در امتداد مجرای آب قرار دارند که آب آن‌ها نیز از سرریز حوضچه دوم تأمین می‌شود. حوضچه اول محل شست‌وشوی لباس‌های بسیار آلوده و لباس‌های افراد دارای امراض مسری بود و حوضچه دوم محل شست‌وشوی لباس‌های نسبتاً تمیز و حوضچه سوم محل آب‌کشی آن‌ها بود. حوضچه چهارم نیز محل شست‌وشوی ظروف آشپزخانه ظرف و ظروف بوده است. درنهایت حوضچه آخر (اولین حوض از حرکت آب) نیز دارای آب پاکیزه و آب آشامیدنی مردم شهر را تأمین می‌کرد.
منبع: ره بال آسمان
نظرات