سلام نو _ سرویس گردشگری: مساجد بخش مهمی از معماری بناهای ایران پس از اسلام را تشکیل می‌دهند. پس از ورود اسلام به ایران و در روزهایی که ایرانیان رهاشده از ظلم و ستم طبقاتی سلسله‌ی ساسانیان، نخستین تجربه‌ی زندگی آزادانه را زیر لب مزمزه می‌کردند، ساخت مساجد اولیه‌ی اسلامی در ایران آغاز شد. مسجد جامع عتیق شیراز یکی از مساجد جامع است که با وجود قدمت، یکی از کاملترین مسجدهای جامع در ایران از نظر معماری ایرانی-اسلامی به شمار می‌آید.
آشنایی با مسجد جامع عتیق
مسجد جامع عتیق از قدیمی‌ترین و اولین مسجد ساخته شده در شیراز است که در شرق حرم شاهچراغ قرار گرفته و یادگار دوره صفاریان و پادشاه مشهور آن، یعنی عمر لیث صفاری است. ساخت این مسجد بر روی بنایی قدیمی (احتمالا آتشکده) صورت گرفته است. مسجد جامع عتیق بنایی مرتفع با چندین حجره و شبستان دارد که در طول دوره‌های مختلف تاریخی (اتابکان، تیموریان و صفوی) بارها و بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
مسجد عتیق ویژگی‌های معماری ارزشمندی دارد، در ضلع شمالی دری با نام در دوازده امام قرار دارد که سر درش با کاشی مقرنس‌کاری شده و چهار کتیبه مزین به نام دوازده امام در جرزهای دوسوی در نصب شده است. در همین ضلع، طاق مروارید که طاق نمایی بلند محسوب می‌شود با سقفی که توسط آجر مقرنس‌کاری شده و دو گلدسته بلند جلوه زیبایی به مسجد بخشیده است. ضلع غربی مسجد جامع عتیق دارای رواق‌هایی زیبا با چندین دهانه است که ورودی حرم آستان مقدس شاهچراغ نیز به شمار می‌آید. ضلع جنوبی نیز طاق‌نمای بزرگی با تزئینات معماری جذابی وجود دارد که کتیبه‌هایش تاریخ مرمت مسجد را با خط ثلث پیچیده نشان می‌دهند.
محراب کاشی کاری شده و شبستان بزرگ مسجد عتیق از دیگر نکات قابل توجه این مسجد به شمار می‌آید. از دیگر فضاهای ان مسجد می‌توان به خدایخانه یا دارالمصحف اشاره کرد که محل نگهداری قرآن‌های تاریخی در وسط شبستان است. جالب است که بدانید عمارت دارالمصحف، عمارتی چهارگوش است که در هر یک از گوشه‌های خود یک ستون مدور دارد. این عمارت در چهارضلع خود، ایوان و اتاقی در وسط آن قرار گرفته که از ایوان‌های شمالی و جنوبی دارای ورودی است.
خشت به خشت با تاریخ کهن مسجد جامع عتیق شیراز
و حدود دو دهه پس از رواج اسلام، رفته رفته در برخی از شهرهای ایران مسجدهایی به تقلید از دیگر شهرهای اسلامی، ساخته شد؛ هرچند که نخستین مساجد ساخته شده‌ی ایرانیان معمولا فاقد تزئین بود و معماران تلاش می‌کردند که از الگوی بسیار ساده و بی‌پیرایه‌ی معماری صدر اسلام پیروی کنند. مسجد جامع اما تفاوت‌هایی با دیگر پرستشگاه‌های اسلامی داشت. زیرا علاوه براینکه جایگاهی برای عبادت مسلمانان بود، محلی سیاسی و اجتماعی هم به حساب می‌آمد و به همین دلیل تفاوت‌هایی در ساخت منار، صحن و محراب آن وجود داشت.
مسجد جامع، مسجد الاقصی و مسجد آدینه، نام‌های دیگری است که مسجد جامع عتیق شیراز را بِدان می‌شناسند. این مسجد قدیمی‌ترین مسجدی است که در شهر شیراز و در شرق حرم شاهچراغ(ع) ساخته شده و نمادهای تاریخی و کتیبه‌های قدیمی، این حقیقت را گواهی می‌دهند که قدمت آن به اواخر سال‌های ۲۰۰ هجری قمری برمی‌گردد. (به دستور عمرو لیث صفاری، در سال ۲۸۱ هجری قمری بنای این مسجد ساخته شد.) اگرچه تاریخ قدیمی‌ترین کتیبه‌ی باقی‌مانده در مسجد مربوط به سال ۷۵۲ است.
البته عده‌ای از تاریخ نگاران بر این عقیده‌اند که مسجد عتیق شیراز، پیش از اسلام آتشکده و یک نیایشگاه زرتشتی بوده است. هرچند که این مسجد در طول تاریخ بارها بازسازی شده است.
رازهای پنهان اولین پرستشگاه مسلمانان در شیراز
مسجد جامع عتیق شیراز که در سفرنامه‌ی ابن بطوطه مسجدی بی‌نظیر در هفت اقلیم معرفی شده، محلی استراتژیک به حساب می‌آمده است. جایی که از نظر اجتماعی و سیاسی مقصدی مهم برای اهالی شهر شیراز بود. این عامل دلیلی بر معماری خاص آن بود. هرچند که بنای اولیه کمی متفاوت از مسجد امروزی بوده اما معماری‌اش در لیست بهترین مساجد ایران قرار گرفته است. بخش‌های مختلف این مسجد معماری بی نظیر آن را تایید می‌کند.
دارالمصحف ، خدایخانه‌ی میانی مسجد
اولین چیزی که پس از ورود به حیاط مسجد توجه شما را به خود جلب می‌کند عمارت چهارگوش سنگی است که در گوشه‌های آن ستون‌های مدور با کتیبه‌هایی قدیمی وجود دارد. این عمارت را خدایخانه یا دروازه‌ی زمان نیز می‌نامند. خدایخانه محل نگهداری کتاب‌های دینی و قرآن بود به همین دلیل آن را با نام دارالمصحف هم می‌شناختند.
عالمان در آن به تلاوت قرآن می‌پرداختند و درس‌های آموزش قرآن و مسائل دینی و فقه در آن تدریس می‌شد. کتیبه‌های عمارت ارزش تاریخی و مذهبی زیادی دارند و روی آن اشعار عربی به خط ثلث نوشته شده است.
در بررسی‌های باستان شناسی صورت‌گرفته از این مسجد، نسخه‌های خطی قدیمی یافت شده که مهم‌ترین آن‌ها یک کتاب قرآن قدیمی است. کتابی که روی تمام صفحات آن نام مسجد جامع عتیق شیراز حک شده و نشان دهنده‌ی قدمت و اهمیت آن است. مردم شیراز قدیم بر این باورند که در زیر این خانه عصای موسی قرار گرفته است.
نظر شما