نگاهی به آداب و رسوم عجیب مردم روستای ماخونیک؛ روستای لی‌لی‌پوت!

در ایران روستاهای شگفت‌انگیز و تماشایی زیادی برای دیدن وجود دارد. یکی از این روستاها را در خراسان جنوبی و شهرستان سربیشه می‌توان دید. مکانی پر رمز و راز و عجیب و غریب، با مردمانی عجیب‌تر که باورها و سنن خاص و منحصربه‌فردی دارند. این روستا ماخونیک نام دارد و به سرزمین لی لی پوت‌ها و شهر آدم کوتوله‌ها معروف شده است.

برای دیدن روستای ماخونیک باید راهی سفری دور و دراز شد و تا نزدیکی‌های مرز افغانستان پیش رفت. اگر مشتاق دیدن ماخونیک اسرارآمیز هستید، در این سفر استثنایی همراه کجارو باشید.

مردم روستا چه کسانی هستند؟

اهالی ماخونیک افغان‌هایی هستند که چندین قرن پیش به ایران مهاجرت کردند و با زبان فارسی و با لهجه خاص محل تکلم می‌کنند. این مردمان اهل تسنن و پیرو ابوحنیفه نعمان بن ثابت، از ائمه چهارگانه اهل سنت هستند و علاقه بسیاری به آموزش مسائل دینی دارند. به‌طوری که در این روستا یک موسسه علوم قرآنی وجود دارد و در میان روستاهای منطقه مرکزیت دارد. روستاییان اطراف نیز، که از هم‌کیشان ماخونیکی‌ها هستند، ترجیح می‌دهند به‌جای مدارس دولتی، فرزندانشان را برای آموزش‌ به مدارس دینی بفرستند.

فرهنگ و آداب و رسوم خاص ماخونیک

آداب و رسوم و باورهای مردمان ماخونیک بسیار جالب و شنیدنی است و حتما از شنیدن آن‌ها متعجب خواهید شد.

• مهاجرت و رفتن به شهر در بین ماخونیکی‌ها یعنی طرد جامعه و جابه‌جایی آن‌ها نیز منحصر به کلاته‌های منطقه ماخونیک است. آنان حتی با وجود فقر و مشکلاتی که داشته‌اند، حاضر به ترک روستا نمی‌شدند؛ هرچند که برای کارهای موقت و فصلی به‌جای دیگر می‌رفتند که تعداد آن‌ها بسیار کم بوده است.
• در باورها و عقاید ماخونیکی‌ها تجاوز و غارت اموال دیگران معنایی ندارد و مردمانی صلح‌طلب هستند که حتی شکار هم نمی‌کردند. بسیاری از آداب و رسوم نیز از نحوه قضاوت تا شیوه کشاورزی و از چگونگی تقسیم ارث تا بازی‌ها، همگی از گذشته‌های دور جریان داشته و اغلب آن‌ها دست نخورده باقی مانده است.
• زمین‌های کشاورزی این روستا کوچک و مینیاتوری بود و رعایت عدالت و شراکت را بسیار رعایت می‌کردند؛ به گونه‌‎ای که حتی یک دانه زردآلو را به چندین قسمت مساوی قسمت می‌کنند. گاهی سهم یک خانواده از درخت عناب تنها چهار دانه عناب در سال است. تا ۸۰ سال پیش نیز گندم را نمی‌شناختند و نان گندم نمی‌خوردند.
• جالب است بدانید این مردمان تا همین ۵۰ سال پیش کارهای عادی و رایج را نیز انجام نمی‌دادند. مثلا چای نمی‌نوشیدند، گوشت نمی‌خوردند و سیگار نمی‌کشیدند و این‌گونه کارها را گناه می‌دانستند. جالب‌تر آن که آن‌ها تلویزیون نداشتند و به آن شیطان می‌گفتند و هرگز اجازه نمی‌دادند کودکانشان تلویزیون تماشا کنند تا جادو نشوند.
• با قرنطینه کردن نیز آشنا بودند و چنانچه فردی بیمار می‌شد، او را به شکافی غار مانند در کوه می‌بردند و مداوا می‌کردند. با این نوع درمان، مردمان روستای ماخونیک به‌دنبال این بودند که از سرایت بیماری به دیگر افراد خانواده جلوگیری شود.
• خویشاوندی در بافت روستا بی‌تاثیر نبوده و بر اساس قوانین اجتماعی روستا، هر شخصی علاوه بر مالکیت خانه خود، مالک محدوده جلوی خانه‌اش نیز هست و به غیر از خانواده و اقوام نزدیک کسی حق ندارد در جلوی خانه‌اش خانه‌ای بسازد.

پیشینه روستای ماخونیک

افرادی که ملیت افغان داشته‌اند و چند صد سال پیش به این منطقه مهاجرت کرده‌اند ساکنان اولیه و اصلی روستای ماخونیک هستند. البته این مهاجرت مربوط به حدود ۴۰۰ سال پیش است. با این وجود هیچ مدرک تاریخی مکتوبی درباره این روستا به جز سفرنامه کرونل چارلز ادوارد پیت که به خراسان و سیستان سفره کرده بود وجود ندارد، وی در آن سفرنامه حدود دو قرن پیش روستای ماخونک را در دوران حکومت قاجار و ناصرالدین شاه توصیف کرده است. با این حال، طبق گزارش های باستان شناسان، دهکده باستانی ماخونک سرزمین تمدن آراتتا بوده و گفته می‌شود که انسان های کوتوله نیز از ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در این منطقه وجود داشته‌اند که دلیل این گفته‌ها نیز بر اساس مستندات کشف شده است. در سال ۲۰۰۵ یافتن یک کوتوله مومیایی ۲۵ سانتی متری در منطقه نیز این ادعا را بیش از پیش تأیید کرده است. کشف این کوتوله مومیایی به این باور دامن زد که این گوشه دورافتاده ایران، که شامل ۱۳ روستا از جمله روستای ماخونیک است، زمانی محل زندگی کوتوله‌ها بوده است. اگرچه کارشناسان این ادعا را نیز مطرح کرده‌اند که شاید این مومیایی در واقع نوزادی نارس است که تقریباً ۴۰۰ سال پیش درگذشته است و در اطراف ماخونیک دفن شده است.

معماری جالب روستای ماخونیک

روستای ماخونیک در بالای تپه‌ای شکل گرفته است و خانه‌هایی با ارتفاع کم و با فاصله‌های کمی در کنار یکدیگر ساخته شده‌اند. کف خانه‌های روستای ماخونیک یک متر از سطح زمین پایین‌تر است و برای ورود به خانه گردشگران باید خم شوند و درهای چوبی را رد کنند و سپس باید یک یا دو پله پایین بیایند تا به کف خانه برسند. با وجود همه اینها، ساختار معماری خانه‌های روستای ماخونیک فقط به مصالحی همچون خشت و خانه‌های گلی محدود نیست. سالهاست که خانه‌های آجری که به سبک امروزی هستند به ماخونیک نیز رسیده‌اند و رنگ و لعاب مدرن‌تری به روستا داده‌اند. البته از ساختمانهای معروف این روستا می‌توان به وجود برجی اشاره کرد که در بالاترین نقطه نسبت به سایر خانه‌ها قرار گرفته و از آن برای دیده بانی استفاده می‌کردند. مسافران با خرید اینترنتی بلیط هواپیما و سفر به استان خراسان جنوبی می‌توانند بازدید از روستای ماخونیک را در لیست جاذبه‌های گردشگری که بازدید می‌کنند قرار داده و از معماری خاص این منطقه نیز دید کنند.

چگونه به روستای ماخونیک برویم؟

نزدیکترین شهر به روستای ماخونیک شهر بیرجند است. بنابراین، برای رفتن به روستا ابتدا باید به بیرجند بروید. از تهران پروازهای روزانه به بیرجند انجام می‌شود و همچنین می‌توانید با اتوبوس نیز به آنجا بروید. در حال حاضر، پروازهای هفتگی مشهد-بیرجند روزهای چهارشنبه انجام می شود، البته قبل از سفر می‌توانید پروازهای چارتری یا سایر پروازها را بررسی کنید سپس با خرید اینترنتی بلیط هواپیما به بیرجند سفر کنید. از بیرجند نیز تنها راه رفتن به روستای ماخونک با اتومبیل‌های شخصی است. برای رسیدن با روستای ماخونیک حدود ۲ ساعت از بیرجند نیاز به رانندگی است. برای رفتن به روستای ماخونیک به راحتی می توانید در بیرجند ماشین اجاره کنید.

بهترین فصل سفر به روستای ماخونیک

بهترین فصل سفر به ماخونیک فصول معتدل است چون این منطقه زمستان‌های بسیار سردی دارد.
زمان و هزینه پیشنهادی برای بازدید از روستای ماخونیک
برای بازدید از روستای ماخونیک و دیدن معماری خانه‌های آن به حدود ۲ الی ۳ ساعت زمان نیاز دارید. بازدید از این روستا رایگان است.