سلام نو _ سرویس گردشگری: برج تاریخی سه گنبد در ارومیه در سال ۵۸۰ هجری قمری در جنوب شرق شهر ارومیه بنا شد و امروزه با گسترش یافتن شهر ارومیه، در بافت مرکزی شهر قرار گرفته است. در اطراف این برج حریمی ساخته شده تا بنا و تزئیناتش در برابر هرگونه بلا و حادثه مصون بماند. درواقع برج سه گانه یک آرامگاه استوانه ای است که از دوره سلجوقیان به جا مانده و از سنگ و آجر ساخته شده است. حدود ۶.۳ متر از بنا از قسمت پایین پوشیده از سنگ های تراش خورده خاکستری است و ادامه آن تا بالای بنا با آجرهای چهارگوش پوشش یافته است.
آشنایی با سیر تاریخی برج سه گنبد ارومیه
برج سه گنبد ارومیه در سال ۵۸۰ هجری قمری (۵۶۳ هجری شمسی) ساخته شد؛ یعنی درست ۳۶ سال قبل از حملۀ مغول. پس می‌توان گفت این بنا، حوادث بسیار از سر گذرانده و همچنان پابرجا و استوار مانده است. برج سه گنبد که در اصل کاربریِ آرامگاه داشته، ابتدا در بیرون شهر، در سمت جنوب شرق ارومیه ساخته شد و با توسعه‌ی شهر ارومیه، اینک داخل شهر قرار گرفته است.
بنای برج، در حقیقت ساختمانِ مدوری است مانند ستونی پهن، که از جنسِ آجر ساخته شده و ۱۳ متر ارتفاع دارد. بنا به طرزِ جالبی، دو طبقه «دَر» دارد که درِ طبقه‌ی نخست، ۱۷۰ سانتی‌متر ارتفاع دارد و بلندای درِ بالایی، دو و نیم متر است. قطر بنا حدوداً پنج متر است و با این حساب، مانند استوانه‌ای پهن به نظر می‌آید. درست در بدوِ ورود به بنا، کتیبه‌ای با خط زیبای کوفی می‌بینید که البته حجاری شده و به همین دلیل، همچنان از پسِ صدها سال تاریخِ پُر از التهاب، تقریباً بدون تغییر مانده است.
بر این لوح، تاریخِ اِعجاب‌انگیزِ «محرم ۵۸۰» به چشم می‌خورد. علت نامگذاری این تک‌ساختمان که اساساً حتی یک گنبد کلاسیک هم ندارد به «برج سه گنبد» این است که بنا در اصل دارای سه ساختمان بوده که تشکیل یک مثلث می‌داده‌اند؛ و مراد از «گنبد»، سقفِ مدوّرِ بنا بوده است. از شهرت و قدمت بنا همین قدر کافی است که بدانیم برج سه گنبد ارومیه، از قدیمی‌ترین آثار ثبت‌شده در سازمان میراث فرهنگی است و در سال ۱۳۱۴ ثبت ملی شده است.
این بنا، بعد از بالغ بر ۸۰۰ سال، همچنان در میدانی پهناور و سرسبز در قسمت جنوب شرقیِ ارومیه جلوه‌فروشی می‌کند و مسافران را با چشمی سیراب از زیبایی و شگفتیِ خود، به مقاصدِ بعدی‌شان رهنمون می‌سازد. علاءالدین تراول امیدوار است از دیدن این بنای کهن، چشمان شما خواننده‌ی عزیز نیز سرشار از زیبایی و روح همه‌ی بازدیدکنندگان از این بنا، سرشار از شگفتی شود.
برج سه گنبد و معماری حیرت‌انگیز آن
سه گنبد ارومیه به‌شکل استوانه ساخته شده و قطر آن پنج متر و ارتفاعش ۱۳ متر است. نقشه اصلی برج دایره‌ای شکل است که قسمت جلوخان آن به‌شکل قابی مستطیلی در بدنه استوانه‌ای برج اضافه شده است. این مقبره به‌شکل گنبدهای مراغه، مرکب از سکوی سنگی بلندی حاوی یک دخمه است که در بالای آن بنایی آجری قرار داده‌اند که شامل اتاق مقبره می‌شود.
ساختمان فعلی دو طبقه دارد که دارای دو نورگیر در دو طرف بنا به‌صورت شمالی و جنوبی است که به‌وسیله چهار کانال با دو فضای طبقه بالا و پایین ارتباط دارد و جلوه خاصی به این بنای تاریخی بخشیده است.
طبقه اول به نام سردابه خوانده می‌شود که دارای پوششی قوس‌دار است و به این وسیله از طبقه دوم مجزا می‌شود. در کوچک طبقه اول یک متر و ۷۰ سانتی‌متر ارتفاع دارد.
طبقه دوم که اتاق مقبره خوانده می‌شود، دارای دری به ارتفاع ۲٫۵ متر است. سقف اصلی گنبد و دیوارهای آن تماما سالم و پابرجا هستند. طبقه دوم بنا مانند سایر بناهای دوره سلجوقی روی سردابه احداث شده است. تزیینات سر در ورودی مقبره به‌صورت قطعات سنگ و گچ با نقوش هندسی و کتیبه به خط کوفی تزیین شده است.
مصالح قسمت‌های پایینی بنا تا ارتفاع حدود ۳٫۶ متر از سنگ‌های تراش خاکستری‌رنگ ساخته شده و از این قسمت به بالا تمام مصالح بنا از آجرهای چهارگوش هستند. سه کتیبه کوفی روی در ورودی برج قرار دارد که در قسمت فوقانی آن مقرنس‌کاری ساده‌ای در سه ردیف دیده می‌شود.
معماری داخل برج
نقشه داخلی دخمه و اتاق مقبره مربعی شکل است که معمار با مهارتی خاص آن را در برجی استوانه‌ای قرار داده و مجددا این اتاق را با تدابیر معماری به دایره تبدیل و آنگاه گنبد را برآن برافراشته است.
در دیوار اتاق مقبره، تزییناتی همچون طاق‌نماهای هلالی تیز و کاربندی و مقرنس در کنج‌ها به چشم می‌خورد. سقف این اتاق قبه‌ای شکل و طرز چیدن آجرهای آن حلقوی و به حالت تک مرکزی است. کف اتاق مقبره در دخمه زیری فرو ریخته و تنها در اطراف، بقایای مختصری از آن موجود است.
دخمه با طاق‌های هلالی آجری پوشیده شده بود که این موضوع در پایه طاق‌ها دیده می‌شود. کف دخمه با طرح‌های زیبای هندسی از آجر کار شده است و ارتفاع آن به‌خاطر تخریب سقف به‌درستی معلوم نیست؛ اما مطابق اندازه‌گیری انجام‌شده تقریبا می‌توان بلندی این دخمه را ۵٫۱ متر دانست.
تزئینات
نکته مهم هنری بنای سه گنبد گذشته از گنبد رفیع با ۹ متر ارتفاع و مقرنس‌کاری، وجود تزیینات سنگی است. علاوه بر این، سر در آن مزین به نقش‌ونگارهای بدیع و زیبایی است و با وجود اینکه در آن زمان کاربرد تزیینات کاشی رواج داشت؛ در این مقبره کوچک‌ترین اثری از رنگ‌آمیزی دیده نمی‌شود. حروف، خطوط و نقوش هندسی سه گنبد نیز با سنگ ساخته شده‌اند.
گرچه از تزیینات رنگی در سازه استفاده نشده؛ معمار برای نمایش مهارت خود از آجر و سنگ‌ها بسیار روشن استفاده کرده که متاسفانه بر اثر بی توجهی، قسمت‌هایی از این تزیینات و خطوط بسیار زیبا از بین رفته است.
نظر شما