حقایقی درباره تبریز که از آن بی اطلاعید

سلام نو-فاطمه عرب‌زاده: تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی در شمال غربی ایران واقع شده و یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین شهرهای ایران است.

این دشت از سه جهت توسط کوه‌ها یا تپه‌های غلتان احاطه شده و در حاشیه غربی با دریاچه ارومیه همسایه است. بلندترین کوه در مجاورت تبریز، کوه سهند است که در ۵۰ کیلومتری جنوب آن قرار دارد. در بین این دو تپه‌های پراکنده با ارتفاع متوسط ۵۰۰-۶۰۰ متر نسبت به دشت به نام یانیکس داغ (کوه‌های سوخته) وجود دارد.

شهر تبریز از شمال به مرند و اهر، از جنوب به مراغه و هشترود، از شرق به سراب و میانه و از غرب به دریاچه ارومیه امتداد دارد. ضلع شرقی این شهرستان با کوه‌های سرخاب و تا حدودی با کوه‌های رفیعیه و عقبه همسایه است.

ضلع غربی شهر در دشتی باز قرار دارد و از ویژگی‌های مهم چشم‌انداز آن دریای خجست است که به آن «شاها» نیز می‌گویند. نامی که تا حدی به نام روستای کوچکی در منطقه به نام شاهی که در حومه شهر قرار دارد، وارد شده است.

تبریز دارای آثار تاریخی بسیاری است که نمایانگر گذار معماری ایران در طول تاریخ عمیق آن است. بیشتر محوطه‌های تاریخی حفظ شده تبریز متعلق به دوره ایلخانی، صفویه و قاجاریه است.

از جمله این مکان‌ها، بازار بزرگ تبریز است که در فهرست میراث جهانی ثبت شده است. از اوایل دوران مدرن، تبریز در توسعه، حرکت و اقتصاد سه منطقه همجوار خود نقش اساسی داشت. یعنی قفقاز، آناتولی شرقی و ایران مرکزی. شهر در دوران معاصر نقشی حیاتی در تاریخ ایران داشت.

به عنوان نزدیک‌ترین مرکز کشور به اروپا، بسیاری از جنبه‌های مدرنیزاسیون اولیه در ایران از تبریز آغاز شد. قبل از واگذاری اجباری سرزمین‌های قفقاز ایران به روسیه امپراتوری، در پی دو جنگ روس و ایران در نیمه اول قرن نوزدهم، تبریز در خط مقدم حکومت ایران بر سرزمین های قفقازی خود قرار داشت. این شهر تا سال ۱۹۲۵ محل اقامت سنتی ولیعهد قاجار بود.

تاریخ و جغرافیا در تبریز

ادواردز در کتاب فرش ایرانی به شرح جغرافیا و موقعیت تبریز می‌پردازد: "تبریز مانند بسیاری از شهرهای مهم ایران در محل تلاقی چند راه است که کاروانسراها از آنجا عبور می‌کنند، اما اهمیت آن بیش از یک مرکز ارتباطی است که در آن وجود دارد. در قلب استان پهناور و حاصلخیز آذربایجان قرار دارد و نگهبان و محافظ یکی از دروازه‌های ایران است".

تاورنیه، کاوشگر فرانسوی در این باره می‌نویسد: "تبریز یکی از معروف‌ترین شهرهای آسیاست، زیرا نقش بسیار زیادی در تجارت و بازرگانی دارد. این شهر با عثمانی‌ها، عرب‌ها، گرجی‌ها، مغول‌ها، ایرانیان، هندی‌ها و دولت مسکو و تاتارها روابط تجاری دائمی دارد و بازارهای آن سرپوشیده و مملو از کالاهای مرغوب است."

مینورسکی در کتاب تاریخ تبریز می‌نویسد: "از آنجایی که قره‌داغ منطقه‌ای کوهستانی است و کوه بزرگ سهند فاصله تبریز تا مراغه را اشغال می‌کند و تبریز تنها راه مناسب برای رسیدن به شرق (امتداد آستارا، اردبیل، تهران ، قزوین، میانه و تبریز)، غرب (در امتداد ترابوزون، ارزروم، خوی و تبریز) و شمال (در امتداد تفلیس، ایروان، جلفا، مرند و تبریز). از آنجایی که دامنه کوه سهند گذرگاهی باریک به سواحل شرقی دریای ارومیه ایجاد می‌کرد، محموله‌های ارسالی بین شمال (آنسوی قفقاز، قره‌داغ) و جنوب (مراغه، کردستان) باید از تبریز عبور کند."

با اطلاع از موقعیت جغرافیایی تبریز متذکر می‌شویم که این شهر شایستگی یک مرکز مهم اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در شمال شرق ایران را دارد و از قرن‌ها پیش به عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای ایران به شمار می‌رفته است. مینورسکی در آن کتاب ادامه می‌دهد: "بنابراین، تبریز به دلیل موقعیت عالی جغرافیایی، پایتخت استان پهناور و حاصلخیز آذربایجان است و یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهایی است که بین استانبول و هند قرار دارد و هیچ شهری از نظر اهمیت به آن نمی‌رسد. به جز تفلیس، تهران، اصفهان و بغداد که شبیه تبریز هستند".

تبریز از لحاظ تاریخی به دلیل موقعیت استراتژیک خود در منطقه حساس ژئوپلیتیکی قرار گرفته است.