به گزارش سلام نو به نقل از تریپ یار، باغ دولت‌آباد از باغهای قدیمی شهر یزد در کشور ایران است و یکی ازبلندترین بادگیرهای خشتی جهان با ارتفاع ۳۳ متر و ۸۰ سانتیمتر در این مکان ساخته شده است. طرح باغ دولت آباد یکی از اصیل ترین و بدیع ترین طرح های باغ رسمی ایرانی است. این باغ هم ردیف باغ فین در کاشان و باغ شاهزاده ماهان در کرمان می‌باشد. باغ دولت آباد یزد یکی از باغهای ایرانی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو است.
این باغ در ایام نوروز پذیرای تعداد زیادی از علاقمندان به طبیعت و معماری است و در این ایام روزانه حداقل هزار نفر از آن بازدید می کنند.
باغ زیبا و ارزشمند دولت آباد به شماره ۷۷۴ مورخ ۲۲/۱۲/۴۶ و باغ پهلوان پور مهریز به شماره ۶۳۳۴ مورخ ۷/۷/۸۱ در فهرست آثار ملی کشور نیز به ثبت رسیده اند. و با ثبت جهانی این دو اثر، نخستین ثبت آثار جهانی استان یزد رقم خورد.
تاریخچه احداث باغ:
باغ دولت آباد در یزد در اواخر دوره افشاریه و درسال ۱۱۶۰ ه.ق توسط محمد تقی خان معروف به (خان بزرگ) که وی سرسلسله خاندان خوانین یزد بود احداث گردید. مرحوم محمدتقی خان ابتدا قناتی به طول ۶۵ کیلومتررا احداث نمود و آب را از مهریز به یزد و محل کنونی باغ دولت آباد رساند و سپس مجموعه حکومتی (دارالحکومه) خو د را بنا کرد.
قنات تاریخی عظیم دولت‌آباد با قدمتی بیش از ۲۰۰ سال از احداث پنج رشته قنات تشکیل شده و از ارتفاعات مهریز سرچشمه میگرفته و پس از مشروب کردن بخشی از زمین‌های مهریز و به کار انداختن چند آسیاب آبی و طی بیش از ۵۰ کیلومتر به یزد میرسیده و باغ دولت‌آباد را آبیاری میکرده. اما این باغ در حال حاضر توسط چاه نیمه عمیق مجاور آبیاری می‌شود.
طرح باغ دولت آباد یکی از اصیل ترین و بدیع ترین طرح های باغ رسمی ایرانی است.در زمان محمد تقی خان ، باغ از سمت شمال به خیابانی می رسید که درختان بسیاری داشت؛ بطوریکه این درختان ،مانع دید از خارج به داخل باغ می شدند. به این سبب این خیابان را "هزار درخت" نیز می گفتند که عرض ۴تا ۵ متر و طولی بیش از ۲۰ کیلومتر داشت و به سمت رحیم آباد می رفت.
این باغ با مساحتی درحدود ۷۰/۰۰۰ مترمربع شامل ساختمان ها، حوض ها و آبنماهای بسیاری بوده که در فضای بین آنها باغهای با درختان انار و انگور و… باگل های فراوانی زینت بخش محیط بوده اند.
محصول اینجا وقف بارگاه مولا در نجف است. متاسفانه بعدها قنات را از بالا بستند و نگذاشتند به شهر بیاید و برای تامین آب باغ، از چاه آب می کشیدند و حوضهایش را پر می کردند؛ که دیگر این باغ هرگز آن صفا و زیبایی گذشته را باز نیافت.
مشخصات معماری
این باغ به دو قسمت کلی اندرونی و بیرونی (جلوخان) تقسیم می شود.
بخش اندرونی شامل: ساختمان های هشتی(بادگیر تابستانه) بهشت آئین (زمستانه) حرمخانه(حرمسرا) مطبخ (آشپزخانه) اتاقهای خدمه، اصطبل های تابستانه و زمستانه، درشکه خانه و یک برج دیده بانی و آب انبار خصوصی است.بخش اندرونی محل سکونت حاکم بوده است.
بخش بیرونی (جلوخان) شامل: ساختمان های تالارآئینه، تهرانی، ساختمان سردر اصلی، دو بازارچه، دو برج دیدبانی، آب انبار عمومی ودیوانخانه است.
از مصالح شاخصی که در بناهای این باغ بکار رفته سنگ مرمر است که تماماً از شهر مراغه آورده شده است. در این امر جای تعجب است زیرا سنگ مرمر یزد خود مرغوب بوده و همیشه شهرت داشته است.
عمارت های باغ عبارتند از عمارت بیرونی که در طرف شرق واقع و دارای حوضخانه و بادگیر بلندی است، عمارت واقع در جهت غربی اندرونی و عمارت سردرکه همان ایوان خانه بوده است.
بادگیر باغ دولت آباد که به شکل منشوری ساخته شده است با ارتفاع ۳۳ متر و ۸۰ سانتیمتر یکی از بلندترین بادگیرهایی است که تا به حال در ایران شناخته شده است.
ساختمان های باغ، خصوصی و عمومی بوده اند که ساختمان خصوصی برای انجام کارهای حکومتی بوده است.
اقامتـگاه زمسـتانی خانواده در باغ خصوصی رو به تـابش جنوب قرار گرفته است در طرف دیگر، اقامتگاه تابستانی قرار دارد که در سایه بنا شده و از آزار هوای بسیار گرم فارغ است و به وسیله پنج حوض و نسیمی که در بادگیر می وزد، خنک می شود.
درهای این بنای تاریخی از چوب است و برای تزئین آن نجاران و هنرمندان با دستان خود طرح و نقشی زیبا بر آن ترسیم کرده اند که هنوز هم از زیبایی خاصی برخوردار است.
عمارت دولت آباد از اتاق های متعددی برخوردار است که بیشتر این اتاق ها دارای حوضی کوچک هستند که همیشه در آن آب بوده و تعدادی ماهی نیز در این حوض ها خودنمایی می کردند.
اتاق اصلی این عمارت که رو به باغ و حیاط قرار دارد، در ورودی آن با شیشه های رنگارنگ کوچک و بزرگ و با طرح های زیبا مزین شده که در هنگام وجود خورشید و پرآب بودن حوض منظره زیبایی از نقاط رنگی منعکس شده را بر روی حوض مرمرین به نمایش می‌گذارد.
وجود شیشه‌های رنگی در درهای این بنا و تابش نور خورشید در آن مانعی برای وجود حشرات موزی و گزنده در ساختمان بوده که امروزه نیز به دلیل تکنولوژی و مواد شیمیایی حشره کش، بسیار کمرنگ و محدود از آن استفاده می شود.
بادگیر عمارت
ارتفاع بادگیر این باغ از سطح زمین حدود ۳۴ متر است و در شب زیبایی این مجموعه را دوچندان می کند.
این بادگیر به خوبی کولر، نقش خنک کننده را برای ساختمان ایفا می کند که در گذشته در اقصی نقاط این شهر کویری چنین بادگیرهایی استفاده می شده است.
تا چندی پیش بادگیر دولت آباد به عنوان بلندترین بادگیر دنیا معروف بود اما بادگیر شکیب در مهریز چند متری از بادگیر باغ دولت آباد بلندتر است و گرچه وجاهت تاریخی بادگیر دولت آباد را ندارد اما تماشای آن خالی از لطف نیست.
شهرستان مهریز یکی از شهرهای گردشگر پذیر استان یزد است که در فصلهای بهار و پاییز به دلیل وضعیت خوب آب و هوایی بیشترین میزان گردشگر را دارد.
دولت آباد از نقطه نظر گونه شناسی
دولت آباد از نقطه نظر گونه شناسی عملکردی ، باغ”سکونتگاهی- حکومتی” می باشد. به نحوی که باغ بیرونی محل انجام تشریفات حکومتی ، مراسم ورزشی و اداره امور شهر بوده است و باغ اندرونی،بخش خصوصی و اقامتگاهی مجموعه به شمار می رفته است. در تحقیقات آمده است: «درباغ های سکونتگاهی- حکومتی عرصه اندرونی را از سایر عرصه ها کاملاً متمایز می کردند و حتی دربان یا حاجبی را برای نظارت بر آن تعیین می کردند.»
از دیدگاه گونه شناسی کالبدی ، دولت آباد از نوع “باغ-حیاط” به شمار می رود زیرا ساختمان ها و عمارات آن در اطراف باغ قرار می گیرد. (مانند نارنجستان قوام و باغ هفت تنان در شیراز)
ویژگی‌های منحصربفرد این مکان:
علاوه بر بادگیر بلند آن، دراین ساختمان ها با تلفیق باد و آب که درحوضهای داخل ساختمان درجریان است هوای خنک به قسمت شاه نشین و تالارها انتقال پیدا می کند. به همین دلیل به این بنا، ساختمان تابستانه نیز گفته می شود.
این بنا از سه شاه نشین با درهای مشبک٫ اتاقک بادگیر٫ هشتی و دو اتاق پستو تشکیل شده و شکل کلی بنا شبیه به یک هشت ضلعی است٫ همچنین بادگیر قرار گرفته بر آن نیز از نوع هشت تنبوشه می‌باشد.
سقف قسمت میانی (هشتی) دارای کاربندی زیبایی که اثر استاد حاجی علی اکبر آخوند است که با سیم گل و دمگیری گچی به طرزی بسیار ماهرانه اجرا شده است. ازدیگر ویژگی های این باغ قناتی به طول ۶۵ کیلومتر و آب نمای داخل باغ به طول ۲۰۶ متر و عرض۶ متر، و درختان سرو وکاج بلند دراطراف آب نما، باغچه های انار و انگور را می توان نام برد.
نظر شما