آشنایی با چشمه‌های آب معدنی و آبگرم استان آذربایجان‌شرقی

به گزارش سلام نو ، در نواحی مختلف آذربایجان شرقی انواع چشمه‌ های معدنی آب گرم و سرد وجود دارد که مورد بهره‌ برداری عموم مردم و سایر نواحی ایران است. در ناحیه سراب و بستان‌آباد ۱۴۹ چشمه و در ناحیه تبریز و آذرشهر ۱۴۱ چشمه‌ وجود دارد.

تاریخچه آب درمانی یا ˈهیدروتراپیˈ که قدیمی ترین شیوه درمانی طبی نیز به حساب می آید به تمدن های مصر - یونان و روم باستان بر می گردد به طوری که درباریان مصر حوضچه هایی داشتند که به آب آنها گل و گیاه و روغن های خاص اضافه می کردند و تصور می کردند چشمه های آبگرم با بهبود روند گردش خون می تواند برای سلامت انسان مفید باشد.

در سال ۱۸۸۹ میلادی نیز سباستین نیت فرانسوی با تحریر کتاب ˈدرمان با آبˈ روش درمان با آب را احیا و پدر آب درمانی نوین نام گرفت.

مهمترین چشمه های آب معدنی آذربایجان شرقی در شهرستان هایی مانند آذرشهر، کلیبر، عجب شیر، سراب، بستان آباد، ورزقان، هریس، هشترود، مراغه، شبستر، چاراویماق، ملکان و کندوان واقع شده اند.

چشمه‌ آبگرم گرگه: 

این چشمه در مسیر تبریز، بستان‌آباد در غرب روستای گرگه در داخل رسوبات دوران چهارم بصورت جوشان از زمین خارج می‌ شود. علاوه بر گسل اصلی تبریز که با راستای شمالغرب - جنوب‌شرق از شمال این چشمه می‌گذرد، تعدادی گسل‌ های کوچک نیز در این محدوده وجود دارند که احتمالاً عامل تشکیل این چشمه هستند.

آب این چشمه جهت مصرف کشاورزی مورد استفاده قرار میگیرد. آب چشمه‌ کرگه در ردیف آبهای کلرورسدیم- سولفات کلسیم و گرم با دمای ۲۲ درجه سانتی‌گراد میباشد. 

چشمه آبگرم لیقوان: 

این چشمه در مسیر جاده تبریز- اسپراخان - سفیدخانه - لیقوان قرار دارد. فاصله تبریز تا روستای سفیدخانه ۳۳ کیلومتر و از روستای مذکور تا مظهر چشمه لیقوان حدود ۷ کیلومتر مسافت وجود دارد.

این چشمه از شکاف سنگهای آذرین آتشفشان سهند از زمین خارج میشود عامل تشکیل این چشمه آتشفشان سهند میباشد. در محل چشمه حوضچه‌ ای مصنوعی به ابعاد ۶ متر در ۶ متر به عمق ۱۲۰ سانتیمتر بنا گردیده و اطراف آن توسط دیواری محصور شده است .

 آب این چشمه در ردیف آبهای کلروسدیم و سولفات کلسیم ولرم تا دمای ۳۲ درجه سانتی‌گراد میباشد.

اهر:

چشمه آبگرم حمام: 

این چشمه آبگرم با دمای ۵۵ درجه در مسیر جاده اهر- کلیبر در باختر جاده از شکاف سنگهای آتشفشانی از زمین خارج میشود و عامل تشکیل این چشمه، گسلی با روند شمال باختری- جنوب خاوری است.در مظهر چشمه استخری بنا شده که توسط دیواری محصور گردیده است.

آب استخر از چند نقطه ضلع شمالی به خارج جریان مییابد. آب این چشمه در ردیف آبهای سولفات و کلروره همراه با کاتیونهای مختلف میباشد.

چشمه آبگرم قلعه کندی: 

این چشمه در شمال غرب چشمه حمام واقع شده و از شکاف سنگ‌ های آذرین ائوسن خارج می‌شود و دارای دمای ۴۵ درجه می‌ باشد.

علت تشکیل این چشمه نیز گسلی با راستای شمال غرب- جنوب شرق میباشد. آب این چشمه در ردیف آبهای سولفات- کلروره و همراه با کاتیون های مختلف گرم می‌ باشد. 
آبگرم قلعه کندی به دلیل قرار گرفتن در منطقه گردشگری و جنگلهای ارسباران و نزدیکی به رود مرزی ارس و سد خدافرین گردشگران زیادی را از داخل و خارج از کشور از جمله جمهوری آذربایجان، ارمنستان و نخجوان به خود جذب میکند.

چشمه آبگرم تازه کند:

این چشمه در جنوب جاده اهر- مشکین شهر از شکاف سنگهای آتشفشانی از زمین خارج می‌شود. آب این چشمه در ردیف آبهای کلرورسدیم- سولفات کلسیم ولرم بادمای۲۳ درجه سانتیگراد میباشد.

چشمه آبگرم شالقون:

این چشمه در جنوب جاده اهر به مشکین شهر از شکاف سنگهای آتشفشانی از زمین خارج میشود.

در مظهر چشمه دو حوضچه طبیعی که توسط خود چشمه ایجاد شده است وجود دارد. آب این چشمه در ردیف آبهای کلرورسدیم- سولفات کلسیم ولرم ، دمای آن۳۲ درجه سانتیگراد  میباشد.

کلیبر:

چشمه آبگرم آبش احمد (متعلق): 

این چشمه در مسیر جاده کلیبر به آبش احمد و در شرق جاده از شکاف سنگهای آتشفشانی ائوسن از زمین خارج می‌ شود.

دمای آب آن حدود ۶۰ درجه میباشد. آب این چشمه به کمک لوله‌ های سیمانی به محل بهره‌برداری که در ۲۰۰ متری غرب جاده قرار داده هدایت میشود.

در فضای زیبا در دامنه ی کوههای ارسباران، قره داغ در محیطی به مساحت ۱۲۸۷۰ متر مربع در فاز اول با هدف خدمت رسانی به گردشگران داخلی و خارجی و استفاده از منابع غنی چشمه آبگرم متعلق آماده می باشد .

منطقه نمونه گردشگری متعلق در دل جنگلهای ارسباران که در سازمان جهانی یونسکو بعنوان جاذبه ی گردشگری به ثبت رسیده، واقع گردیده که بزرگترین مجتمع آبدرمانی متعلق در شهرستان کلیبر بخش آبش احمد با مکانیزه کردن آبگرم معدنی این منطقه توانسته بر جاذبه های آن بیافزاید و چون نگینی در دل جنگلهای ارسباران بدرخشد.

آذرشهر:

چشمه تاپ تاپان: 

این چشمه در فاصله ۵ کیلومتری آذرشهر در جاده تبریز به مراغه واقع شده است. آب در حوضی طبیعی جمع میشود و مورد استفاده قرار میگیرد. آب این چشمه از دسته آبهای معدنی بیکربناته کلسیک و منیزیم گازدار و آهن‌دار سرد است که خواص درمانی آن برای ازدیاد گلبول‌های قرمز و تنظیم میزان هموگلوبین خون، سهولت کار دستگاه گوارش و کمک به تغذیه و رشد ارزیابی شده است.

در اطراف این چشمه نهشته های متورق تراورتن و رسوبات اکسیدآهن راسب شده است. آب این چشمه حوضچه و کانالهای طبیعی ایجاد نموده است.

وجود مقادیر زیاد گاز دی‌اکسیدکربن در آب این چشمه نشان‌ دهنده منشاء عمیق آب و ارتباط آن با آتشفشانی سهند می‌ باشد. آب این چشمه در ردیف آبهای کربنات کلسیم ولرم (۲۳ درجه) می‌باشد.  

مراغه:

چشمه گشایش: 

این چشمه در جنوب غربی روستای گشایش درحدود ۱۴ کیلومتری جنوب شرقی شهر مراغه از زمین خارج میشود. فاصله روستا تا چشمه‌ های معدنی که در جنوب غربی آن قرار دارند، در حدود ۷۰۰ متر است. در این ناحیه دره‌ ای شرقی- غربی وجود دارد که رودخانه موردی، در آن جاری است. این چشمه در طرفین این رودخانه از چندین مظهر بصورت جهنده و نیز در کف رودخانه از زمین خارج می‌ شود. آبها از نوع آبهای بیکربناته کلسیک و منیزیم گازدار معتدل است. حرارت آب زلال این چشمه ۲۵ درجه سانتیگراد و مزه‌اش کمی گزنده است. در پیرامون ناحیه آثار خروج آب‌های معدنی و رسوبات آن دیده میشود. خواص درمانی این گونه آبها مانند خواص آب چشمه ورجوی در کار گوارش معده، کبد، پانکراس و روده مؤثر است.

در اطراف مظهر چشمه نهشته‌ های تراورتن تشکیل شده است، تعدادی از چشمه‌ها که قبلاً فعال بوده‌اند، در حال حاضر خشک شده‌ اند.

وجود مقادیر زیاد سیلیس و گاز دی‌ اکسیدکربن در آب این چشمه نشانگر عمیق بودن منشاء آب آن است.

چشمه معدنی شورسویی: 

این چشمه در حدود ۱۰ کیلومتری مراغه و در مسیر جاده روستای ورجوی چهار باغ از شکاف سنگهای آهکی از زمین خارج میشود، در مظهر چشمه حوضچه‌ ای بطول ۲ متر و عمق ۶۰ سانتیمتر ساخته شده است.

در اطراف چشمه‌ در مسیر جریان آب رسوبات متورق کربنات کلسیم (تراورتن) مشاهده میگردد. آب این چشمه مطبوع و ترش‌ مزه است زیاد بودن گاز CO۲در آب این چشمه نشان‌ دهنده منشاء عمیق آن است.این نوع آب‌ها در کار گوارش معده، کبد، پانکراس و روده مؤثر است. گاز کربنیک موجود در آب به هضم غذا کمک می‌ کند.

آب این چشمه در ردیف آبهای کربنات کلسیم سرد (۹ درجه) می‌ باشند.

چشمه معدنی ساری‌ سو: 

این چشمه در جنوب مراغه و در مسیر جاده مراغه به یوسف‌ آباد واقع شده و فاصله آن تا مراغه حدود ۶ کیلومتر است. در اطراف چشمه نهشته‌ های تراورتن مشاهده میشود. آب چشمه بصورت جوشان از داخل یک حوضچه طبیعی خارج و به اطراف سرازیر میگردد.

این چشمه نیز در ردیف آبهای کربنات کلسیم سرد با دمای ۱۳ درجه سانتی‌گراد میباشد.

چشمه معدنی قره پالچیق: 

این چشمه در ۴ کیلومتری جنوب مراغه و در ۸۰۰ متری شرق روستای ورجوی از شکاف سنگهای آهکی خارج میگردد. آب این چشمه از داخل یک حوضچه طبیعی دایره ای شکل به شعاع ۲ متری و عمق ۹۰ سانتی‌متر خارج می‌ شود.

در اطراف چشمه نهشته‌ های تراورتن تشکیل می‌گردند. زیاد بودن مقدار سیلیس و گاز CO۲ نشانگر عمیق بودن منشاء آب این چشمه است.

آب این چشمه در ردیف آبهای کربنات کلسیم سرد ، با دمای ۱۵ درجه سانتی‌ گراد میباشد.

صوفیان:

حدود چهارونیم کیلومتر پس از صوفیان به سوی مرند، در ارتفاعات سمت چپ جاده، کنار یک تپه از چند محل آب گازدار از زمین خارج می شود و در دو دامنه تپه جریان مییابد. یکی از این مظهرها که از همه بزرگ تر است یک حوضچه طبیعی به وجود آورده است.

آبدهی چشمه کم است و در دامنه های تپه به تدریج به زمین فرو می رود. آب این چشمه از نوع آب های معدنی هیپرکلروره و بیکربناته مخلوط و سولفاته کلسیک گازدار و آهن دار سرد است که حدود ۵/۷۳ گرم در لیتر کلرور سدیم دارد. مزه آب بسیار شور، حرارت آن ۱۶ درجه سانتیگراد و ارتفاع محل از سطح دریا ۱۴۶۰ متر است.

مرند:

چشمه آبگرم گله بان: 

این چشمه در مسیر جاده مرند به جلفا بعد از عبور از روستای یامچی بین روستای گله‌ بان و گوش آغل در دامنه کوه از شکاف سنگ های آذرین از زمین خارج می‌ شود.

ظهور چشمه در امتداد گسله‌ ای با روند شمال خاوری - جنوب باختری است که به احتمال زیاد عامل تشکیل این چشمه در این محل شده است.

زیاد بودن مقدار سیلیس و گاز دی‌ اکسیدکربن دلیل بر عمیق بودن منشاء چشمه مذکور است.

آب چشمه گوارا و مزه آن ترش و دمای آن ۲۲ درجه سانتی‌گراد و در ردیف آبهای کلرور سدیم و سولفات کلسیم ولرم می‌ باشد.

جلفا:

چشمه معدنی جلفا در مسیر جلفا- خوی در حدود بیست کیلومتری شهرستان جلفا در باختر جاده در دامنه کوه از شکاف سنگهای آهکی از زمین خارج میشود.

آب این چشمه در ردیف آبهای کربنات سدیم و گازدار ولرم با دمای ۲۰ درجه سانتی‌گراد می‌ باشد.

سراب:

چشمه آبگرم آبرس: 

این چشمه در شمال‌ غرب شهرستان سراب و در شرق روستای آبرس در داخل رودخانه هندوره بصورت جوشان از زمین خارج میشود، دمای آب این چشمه ۲۹ درجه سانتی‌گراد میباشد.

اطراف چشمه از سنگهای آتشفشانی بوده و عامل تشکیل چشمه به احتمال زیاد آتشفشانی است.

آب چشمه با آب رودخانه مخلوط شده و حرارت آب چشمه پائین می‌آید.

این چشمه در ردیف آبهای کلرورسدیم و سولفات کلسیم ولرم  میباشد.

چشمه آبگرم الله‌ حق: 

چشمه آب گرم الله‌ حق در شمال شرقی آب گرم سراب واقع شده است. این ناحیه دره‌ ای تقریباً شمالی- جنوبی است که نهر آبی در ته آن به طرف شمال جاری است. آبگرم در دو نقطه دامنه شرقی دره به فاصله چند متر از یکدیگر از زمین خارج می‌ شود. آب چشمه جزو دسته آبهای سولفاته سدیک گرم است.

این چشمه در مسیر جاده سراب- هریس- اسب‌ فروشان - الله حق قرار دارد. چشمه از شکاف سنگ‌ های آتشفشانی خارج می‌ شود، عامل گرمی آن به احتمال زیاد منشاء آتشفشانی دارد. دمای آب چشمه ۳۹ درجه سانتی‌ گراد و در ردیف آبهای سولفات، کلروره همراه با کاتیون‌ های مختلف است.

چشمه آبگرم اسب‌ فروشان: 

این چشمه در مسیر جاده‌ سراب- هریس- اسب‌ فروشان قرار گرفته و فاصله مظهر آن تا روستای اسب‌ فروشان سه کیلومتر جاده خاکی و حدود ۳۰۰ متر جاده پیاده‌ رو دارد. این چشمه از شکاف سنگ‌ های آتشفشانی خارج می‌ شود.

عامل گرمی آب چشمه به احتمال زیاد منشاء آتشفشانی دارد. آب چشمه در ردیف آبهای سولفات، کلروره همراه با کاتیونهای مختلف گرم می‌ باشد و دمای آب این چشمه ۴۲ درجه سانتی‌ گراد است.

چشمه آبگرم اردهال: 

این چشمه در مسیر جاده سراب - هولیق - اردهال قرار دارد. فاصله سراب تا اردهال ۲۵ کیلومتر و از اردهال تا مظهر چشمه ۴ کیلومتر بوده و چشمه از شکاف سنگهای آتشفشانی خارج میشود. عامل گرمی آب چشمه به احتمال زیاد منشاء آتشفشانی دارد.

دمای آب چشمه ۳۵ درجه سانتی‌گراد میباشد. آب این چشمه در ردیف آبهای سولفات کلروره همراه کاتیونهای مختلف میباشد.

چشمه آبگرم جلده‌ بخوان: 

این چشمه در مسیر جاده سراب - هولیق - شالقون - جلده بخوان قرار گرفته است. از سراب تا جلده بخوان ۳۱ کیلومتر و از روستای بخوان تا مظهر چشمه ۵۰ تا یک ساعت پیاده‌ روی است.

چشمه از شکاف سنگ‌ های آتشفشانی خارج و عامل گرمی آب به احتمال زیاد منشاء آتشفشانی داشته و  دمای آب چشمه ۳۶ درجه سانتی‌ گراد می‌ باشد و آب این چشمه در ردیف آبهای کربنات کلسیم می‌ باشد.

بستان آباد:

مجتمع آب گرم بستان‌ آباد:  

این مجتمع با تأسیسات آب‌ درمانی در سه راهی تبریز – تهران – سراب قرار دارد. آب آن از گروه آب‌ های کلرو بیکربنات کلسیک بوده و دارای خواص درمانی می‌ باشد.

چشمه آبگرم بستان‌ آباد با دمای ۴۱ درجه سانتی‌ گراد در جنوب شرق بستان‌ آباد و در جنوب خروجی بستان‌ آباد بطرف سراب واقع شده است، عامل تشکیل چشمه گسل تبریز می‌ باشد.

در محل چشمه که دبی آب نسبتاً بالایی دارد، مجتمع آب درمانی تأسیس شده است و سالانه پذیرای هزاران نفر توریست می‌ باشد. آب این چشمه در ردیف آبهای دارای کاتیون‌ها و آنیونهای مختلف گرم می‌ باشد. به دلیل نقش و تاثیر این چشمه در بهبود بسیاری از بیماری ها و ناتوانی ها از جمله آکند، آرتریت، سوختگی، بیماری های عضلانی، افسردگی، سردرد، اختلال خواب، درمان ناتوانی بیماران مبتلا به فلج، سکته مغزی و ناراحتی های گوارشی، پوستی و کلیوی، در ایام تعطیلات  گردشگران  بسیاری جذب شهرستان بستان آباد می شوند. برای استفاده از این مجتمع آبدرمانی داشتن وسایل شخصی شنا ضروری است.

میانه:

چشمه آبگرم گوی‌ دره: 

این چشمه در مسیر جاده میانه به قره‌ چمن و از قره‌ چمن جاده فرعی بطرف روستای گوی‌ دره ۱۰ کیلومتر و از این روستا تا مظهر چشمه یک و نیم کیلومتر می‌ باشد.

این چشمه از شکاف سنگ‌ های آتشفشانی خارج می‌ شود.

عامل گرمای آب چشمه به احتمال زیاد منشاء آتشفشانی دارد. دمای آب چشمه ۳۳ درجه می‌ باشد.

آب این چشمه در ردیف آبهای کلر ورسدیم و سولفات کلسیم ولرم می‌ باشد.

اسکو:

چشمه آب معدنی کندوان: 

کندوان روستایی تاریخی و کم نظیر است که در فاصله ۱۸ کیلومتری جنوب اسکو در میان دره‌ ای باصفا و کنار رودخانه پرآبی به همین نام واقع شده است. فاصله روستای کندوان تا تبریز حدود ۶۲ کیلومتر است. این روستا چشمه آب معدنی مهمی به همین نام دارد که بسیار مشهور است.

مظهر چشمه از شکاف سنگهای آتشفشانی سهند بیرون می‌ ریزد.

آب چشمه مصرف آشامیدنی داشته و بسیار مطبوع است، آب چشمه کندوان در ردیف آبهای کربنات کلسیم سرد با دمای ۱۰ درجه سانتی‌گراد می‌ باشد. 

چشمه معدنی کریم: 

این چشمه در مسیر اسکو به سهند، درحاشیه غربی کوه سهند از شکاف سنگهای آتشفشانی از زمین خارج می‌ شود آب این چشمه بسیار گوارا بوده و برای مصرف آشامیدنی مورد استفاده قرار می‌ گیرد. آب چشمه در ردیف آبهای کربنات کلسیم سرد و سولفات می‌ باشد.

شهرستان عجب شیر:

چشمه آب معدنی عجب‌ شیر در مسیر جاده آذرشهر - عجب‌ شیر در شرق خط آهن از شکاف سنگ‌ های آهکی کرتاسه از زمین خارج می‌ شود. بالا بودن مقدار سیلیس و گاز دی‌ اکسیدکربن  نشانگر عمیق بودن آب این چشمه است. در اطراف چشمه نهشته‌ های متورق تراورتن رسوب نموده است.

آب این چشمه در ردیف آبهای کربنات سرد با دمای ۱۸ درجه سانتی‌گراد می‌ باشد.

منبع: تریپ یار