هر روز یک روز بر عمر دولت جو بایدن چهل و پنجمین رییس‌جمهور ایالات متحده اضافه و از احتمال نجات توافق هسته‌ای ایران با ۱+۴ کاسته می‌شود. جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده امریکا می‌گویند هیچ ارتباطی میان تهران و واشنگتن در سایه دولت جو بایدن برقرار نشده اما روزی نیست که چهره‌های دیپلماتیک دو کشور گفت‌وگویی غیرمستقیم از طریق رسانه‌ها با یکدیگر نداشته باشند.
به گزارش سلام نو، اعتماد نوشت: یک روز آنتونی بلینکن، وزیر خارجه امریکا در حضور سناتورهای امریکایی از لزوم بازگشت ایران به برجام سخن می‌گوید و چند ساعت بعد از آن محمدجواد ظریف در حضور خبرنگاران پاسخ می‌دهد که طرف بدعهد باید به وفای به عهد بازگردد. روز دیگر بلینکن در گفت‌وگو با شبکه امریکایی ان.بی.سی اعلام می‌کند که فاصله زمانی ایران تا دستیابی به بمب اتمی کاهش یافته و ساعتی بعد محمدجواد ظریف در مصاحبه زنده با شبکه امریکایی سی‌ان‌ان ادعای همتای تازه‌نفس امریکایی مبنی بر عزم تهران برای دستیابی به بمب اتم را زیر سوال برده و هشدار می‌دهد که پنجره نیمه‌باز مذاکره در حال بسته شدن است.
آنچه تعقیب این بگو و مگوها میان تهران و واشنگتن را برای ناظران حیاتی‌تر کرده عنصر «زمان» است. ۲۱ فوریه (۳ اسفند ماه) که فرا برسد دولت ایران باید مصوبه مجلس شورای اسلامی مبنی بر توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را اجرایی کند. گام تند و تیزی که تهران در قریب به سه سال گذشته از خروج امریکا از برجام به دلیل حساسیت‌زا بودن آن از برداشتنش حذر داشت. با این همه تداوم تحریم‌های ایالات متحده و همراهی ۱+۴ با آن در سه سال گذشته، تداوم اجرای برجام را برای ایران بی‌معنا کرده است. اگر عقربه‌های ساعت تا پیش از ۲۱ فوریه متوقف نشوند، مهر پایان ایران بر نظارت‌های فراپادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شمول پروتکل الحاقی به معنای پایان برجام خواهد بود. ایران یک سال پس از خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای، اجرای تعهدات برجامی را یک به یک متوقف کرد و گزارش‌هایی که این روزها درباره توانمندی و فعالیت‌های هسته‌ای ایران منتشر می‌شود گویای بازگشت شرایط هسته‌ای ایران به پیش از برجام است. برهمین اساس است که آنتونی بلینکن با محاسبه‌هایی فنی ادعا می‌کند که زمان گریز هسته‌ای ایران به چند هفته کاهش پیدا کرده است.
در این میان اظهارات محمدجواد ظریف در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان با بازتاب بسیاری روبه‌رو شد و بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران مسائل دو کشور از ارایه نقشه راه بازگشت ایران و امریکا به اجرای تعهدات‌شان در برجام از سوی وزیر خارجه ایران سخن گفتند. اما نکته متفاوت در سخنان محمدجواد ظریف چه بود؟
بازگشت هماهنگ و متناظر به برجام در سایه نظارت بورل
بخش اعظم سخنان ظریف تکرار مواضعی بود که در یک ماه گذشته از سوی ایران به عنوان فضای مطلوب برای احیای توافق هسته‌ای مطرح شده است. مقام‌های متفاوت ایران تاکنون بارها تاکید کرده‌اند که اگر همه اعضای اولیه برجام به اجرای تعهدات‌شان روی آورند، تهران نیز گام‌های برداشته شده را معکوس خواهد کرد. ظریف در تازه‌ترین سخنانش باز هم تاکید کرد که این امریکا است که باید دوباره به اجرای تعهداتش بازگردد و در این صورت ایران بلافاصله برای پاسخ دادن آماده خواهد شد.
چهره‌های حاضر در دولت جو بایدن، پیش و پس از راهیابی به کاخ سفید به صراحت مخالفت خود را با رویه دونالد ترامپ در پرونده ایران و خروج از توافق هسته‌ای چندجانبه با ایران اعلام کرده‌اند و اکنون وزیر خارجه ایران خطاب به آنها می‌گوید که این تغییر رویه را در عمل نشان بدهید: مساله این است که آیا ایالات متحده و دولت جدید می‌خواهد از سیاست‌های قدیمی، سیاست‌های شکست خورده دولت ترامپ پیروی کند یا خیر؟
وزیر خارجه در بخش‌هایی از این گفت‌وگو با اشاره به ادعاهای چهره‌های متفاوت در دولت بایدن برای توسعه دامنه برجام به موضوع‌های غیرهسته‌ای هم مساله فروش سلاح غرب به همسایگان جنوبی ایران را یادآوری و تاکید کرد که هر زمان هجوم این تسلیحات متوقف شد درباره فعالیت‌های موشکی ایران هم حق اظهارنظر وجود خواهد داشت.
اما مهم‌ترین بخش سخنان ظریف درباره نقشی بود که جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا می‌تواند میان تهران و واشنگتن ایفا کند. براساس ترجمه خبرگزاری دولتی ایرنا، ظریف در این مصاحبه درباره اظهارات همتای امریکایی خود که گفته بود اگر ایران به تعهداتش عمل کند، آن را بررسی خواهد کرد و سپس اقدام متناسب را انجام می‌دهد، گفت: هیچ مکان یا فرآیندی برای همسان‌سازی اقدامات وجود ندارد تا بتوان کاری را با هماهنگی انجام داد. همان‌طور که می‌دانید در داخل برجام، سازوکاری در نظر گرفته است. یکی از آنها کمیسیون مشترک است و کمیسیون مشترک دارای یک هماهنگ‌کننده است. هماهنگ‌کننده دارای دو عنوان است، پیش از این فدریکا موگرینی بود و اکنون جوزپ بورل است. او یک عنوان تحت نماینده اتحادیه اروپا در موضوع سیاست دفاعی خارجی است و عنوان دیگر او، هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک است. او می‌تواند از هر دو عنوان برای آنچه که امریکا و ایران باید انجام دهند، استفاده کند. به وضوح، تمام اقداماتی که ایران انجام می‌دهد توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تایید و نظارت می‌شود. ما نشان داده‌ایم که ما به وعده‌های خود عمل می‌کنیم، طرفی که نتوانسته است نشان دهد که به وعده‌های خود عمل می‌کند ایالات متحده بوده است. همان‌طور که گفتم ایالات متحده نیاز به اثبات حسن‌نیت خود دارد همچنان که ما پیش از آن حسن‌نیت‌مان را اثبات کرده‌ایم. ما از محدودیت‌های توافق هسته‌ای دور هستیم برای اینکه ایالات متحده تلاش می‌کند یک جنگ اقتصادی کامل علیه ایران تحمیل کند. اکنون اگر متوقف شود، ما به انطباق کامل برمی‌گردیم. برخی از مواردی که شما به ۸ هزار پوند ذخیره اورانیوم غنی شده اشاره کردید، می‌تواند در کمتر از یک روز به مقدار قبلی بازگردد، همچنان که پیش از این انجام دادیم، اورانیوم غنی شده را فرستادیم و در قبال آن کیک زرد دریافت کردیم. برخی موارد دیگر ممکن است چند روز یا چند هفته‌ها طول بکشد، اما بیش از زمان ایالات متحده برای عمل به دستورات اجرایی به منظور بازگرداندن فعالیت‌های حمل و نقل، بانکداری، نفت ایران و سایر موردی که رییس‌جمهور ترامپ آن را نقض کرد، طول نمی‌کشد. ظریف درباره قانون راهبرد لغو تحریم و اخراج بازرسان که از آن به عنوان نقض تعهدات ایران نام برده شد، هم گفت: این مواردی که انجام دادیم، نقض توافق از طرف ما نبود بلکه بخشی از کاهش تعهد ما بود. زیرا اینها تعهدات داوطلبانه‌ای هستند که انجام می‌شوند، ما بازرسان را بیرون نمی‌ریزیم بلکه تعداد آنها را کاهش می‌دهیم. همان‌طور که می‌دانید امروز ایران سختگیرانه‌ترین فرآیند بازرسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را نسبت به هر کجای دیگر جهان دارد. اقدامات ایران بارها و بارها مورد بازرسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار گرفته است. ما این مساله را محدود خواهیم کرد، اما راه‌حل بسیار ساده‌ای برای آن وجود دارد که بازگشت ایالات متحده به اجرای تعهدات خود، پیش از آن تاریخ است. آن تاریخ، یک روز مهم است.
نیوزویک: هشدار دوباره ظریف به بایدن
نیوزویک در گزارشی درباره سخنان جدید وزیر خارجه ایران نوشت: جواد ظریف بار دیگر به جو بایدن هشدار داد که پنجره نیمه‌باز برای نجات توافق هسته‌ای در حال بسته شدن است. ظریف به سکاندار جدید کاخ سفید توصیه کرد که اجرای توافق را بر مانورهای سیاسی برتری بدهد.
ظریف در گفت‌وگو با امانپور برای چندمین‌بار تاکید کرد که ایران به دنبال بمب اتم نیست. وزیر خارجه ایران همچنین به بایدن توصیه کرد که درصدد بهره‌برداری از سیاست شکست خورده دونالد ترامپ برنیاید.
نیوزویک در ادامه با اشاره به توقع تهران و واشنگتن از یکدیگر برای برداشته شدن گام نخست می‌نویسد: ایران می‌گوید این امریکا بود که با بازگرداندن تحریم‌ها، از توافق خارج شد و باید با لغو تمام آنها به توافق بازگردد. امریکا نیز می‌گوید که ایران ابتدا باید گام‌های هسته‌ای برداشته شده را معکوس کند.
رسانه‌های اسراییلی: ظریف گفت ایران به دنبال بمب نیست
رسانه‌های اسراییلی مانند جورزالیم پست ترجیح دادند اظهارات محمدجواد ظریف درباره عدم پیگیری سلاح هسته‌ای توسط ایران را پوشش بدهند. جورزالیم پست در این باره نوشت: ظریف در بخش‌هایی از سخنانش تاکید کرد که اگر ایران به دنبال سلاح هسته‌ای بود مدت‌ها قبل به ظرفیت لازم برای تولید آن رسیده بود. وزیر خارجه ایران باز هم تکرار کرد که سلاح هسته‌ای در دکترین امنیتی ایران جا ندارد و برخلاف آموزه‌های دینی هم هست. این در حالی است که روز دوشنبه آنتونی بلینکن، وزیر خارجه امریکا با بیان این سخنان که ایران از تعهدات خود در برجام دور شده ادعا کرد که میزان مواد غنی شده ایران به اندازه‌ای است که تهران می‌تواند در چند هفته به بمب اتم دست پیدا کند.
این رسانه اسراییلی در ادامه به واگذاری نقش جدی‌تر به مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از سوی وزیر خارجه ایران اشاره کرده و نوشت: ظریف گفت که جوزپ بورل می‌تواند بر نحوه بازگشت متناظر و متناسب ایران و امریکا به برجام نظارت کند و این همان نقشی است که در برجام برای او مشخص شده است.
بارقه‌های اندک امید
سایت تحلیلی و خبری المانیتور نیز تیتر گزارشش درباره اظهارات وزیر خارجه ایران را به پیشنهاد ظریف برای ایفای نقش بیشتر از سوی بورل به عنوان هماهنگ‌کننده گام‌های هماهنگ و متناظر ایران اختصاص داد و نوشت: پس از اظهارات ظریف درباره نقشی که بورل می‌تواند در بازگشت ایران و امریکا به برجام ایفا کند تلاش کردیم نظر سخنگوی مسوول سیاست خرجی اتحادیه اروپا را درباره این اظهارات جویا شویم که پاسخی دریافت نکردیم. سخنان ظریف بارقه‌هایی از امید را در میان ناظران ایجاد کرد، چراکه هم در تهران و هم در واشنگتن هر دو طرف اصرار دارند که دیگری باید گام نخست را بردارد. حضور جو بایدن در کاخ سفید فرصتی را برای بازگشت واشنگتن به برجام به عنوان توافقی چندجانبه ایجاد کرد. با این همه وزیر خارجه بایدن می‌گوید که شاید بازگشت به برجام به زمان بیشتری نیاز داشته باشد و این در حالی است که ظریف می‌گوید زمان زیادی باقی نمانده است.
المانیتور در ادامه می‌نویسد: بسیاری از ناظران معتقد هستند که فرصت اندکی برای بازگشت دوجانبه ایران و امریکا به برجام وجود دارد. پیش از این حسن روحانی و شامگاه دوشنبه نیز جواد ظریف تاکید کرد که اگر تا تاریخ ۲۱ فوریه، امریکا تحریم‌های ایران را لغو نکند تهران از تعداد بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در داخل ایران کم خواهد کرد. همزمان دولت بایدن تلاش می‌کند به آرامی در رابطه خود با شرکای منطقه‌ای خود که رقابت‌های خصمانه‌ای با ایران دارند بازنگری کند. رییس ستاد کل ارتش (رژیم) اسراییل هفته گذشته مخالفت صریح خود را با موافقت امریکا با بازگشت به برجام اعلام کرد و حتی هشدار داد که اگر چنین اتفاقی رخ بدهد، اسراییل می‌تواند به تاسیسات هسته‌ای ایران حمله کند. از سوی دیگر مقام‌های عربستان سعودی که در چهار سال گذشته از خروج ترامپ از برجام حمایت کرده بودند خواهان پیوستن به مذاکرات جدید با ایران در دولت جو بایدن هستند. هفته گذشته رییس‌جمهور فرانسه نیز از ایده حضور عربستان در این مذاکرات حمایت کرده بود که البته با واکنش بسیار تند تهران روبه‌رو شد.
المانیتور در ادامه می‌نویسد: دولت بایدن گفته است که تلاش می‌کند طرح دولت ترامپ برای متقاعدسازی رهبران کشورهای عربی به عادی‌سازی رابطه با اسراییل را ادامه بدهد. این طرح در حقیقت بخشی از برنامه درازمدت امریکا برای ایجاد هماهنگی و همکاری میان اعراب منطقه و اسراییل برای مقابله با نفوذ ایران و چین در خاورمیانه است. همزمان وزارت خارجه دولت بایدن در یکی از نخستین اقدام‌های خود روند فروش جت‌های جنگی اف-۳۵ و تعدادی پهپاد به امارات متحده عربی و عربستان سعودی را متوقف کرده است. جو بایدن در رقابت‌های انتخاباتی وعده داده بود که به روند حمایت از جنگ یمن توسط عربستان و متحدانش پایان خواهد داد. جواد ظریف نیز در بخش‌هایی از مصاحبه با سی‌ان‌ان این پرسش را مطرح کرد که آیا امریکا قرار است دست از سرازیر کردن سلاح به این منطقه بردارد یا خیر؟
رویترز: ظریف تغییر موضع داد؟
خبرگزاری رویترز در گزارشی کوتاه از اظهارات ظریف نوشت که وزیر خارجه ایران راهی برای خروج برجامی‌ها از بن‌بست موجود ارایه کرده است. ظریف پیشنهاد کرده که مقام ارشد اتحادیه اروپا یعنی جوزپ بورل مسوولیت هماهنگ کردن روند بازگشت ایران و امریکا به توافق را برعهده داشته باشد. این خبرگزاری در ادامه ادعا کرده که موضع جدید وزیر خارجه ایران متفاوت از اظهارات او در تاریخ ۲۲ ژانویه است که گفته بود پیش از بازگشت ایران به اجرای تعهداتش این امریکا است که باید تحریم‌ها را لغو کند. برخی از تحلیلگران معتقدند که شاید پیشنهاد جدید ایران بتواند بستری را برای احیای دوباره توافق هسته‌ای فراهم سازد، چراکه با اصرار اولیه ایران برای لغو تمام تحریم‌ها پیش از بازگشت ایران به تعهداتش متفاوت است. رویترز به نقل از سوزان ملونی از موسسه بروکینگز می‌نویسد: این اظهارات ظریف ما را متعجب کرد، چراکه پیش از این ایرانی‌ها در موضع‌گیری غیرسازنده‌ای داشتند.
فرصتی به اروپا برای اعاده حیثیت
به گزارش «اعتماد»، در حالی که برداشت عمده تحلیلگران از اظهارات وزیر خارجه ایران گردش موضع بوده اما به نظر می‌رسد که جواد ظریف باردیگر تلاش کرده با استفاده از مکانیسم‌های موجود در برجام از جمله نقشی که برای مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تعیین شده صرفا الگوی رفتاری قابل اجرایی را پیش روی ۱+۴ و ایالات متحده قرار دهد. در جریان مذاکرات منتهی به برجام نیز نقش فدریکا موگرینی به عنوان مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بسیار حائز اهمیت بود و البته اروپا پس از چهار سال انفعال در برابر ایالات متحده و تسلیم شدن در برابر تحریم‌های یکجانبه این کشور اکنون با پیشنهاد وزیر خارجه ایران فرصت جدیدی برای اعاده حیثیت و ایفای نقشی جز مجری سیاست‌های تحریمی یکجانبه امریکا پیدا کرده است. برخلاف آنچه برخی رسانه‌ها از سخنان وزیر خارجه ایران استنباط کرده‌اند او از همزمانی گام‌های دو طرف سخن نگفته بلکه وجود هماهنگی در گام‌های متناظر تهران و واشنگتن در مسیر بازگشت به تعهدات‌شان را راهی برای خروج از بن‌بست فعلی دانسته است. درحالی که امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه با طرح ایده غیرممکن پیوستن عربستان به مذاکرات هسته‌ای تلاش می‌کند با روش تخریبی جایی برای پاریس در معادلات برجامی باز کند، محمدجواد ظریف به اروپا پیشنهاد می‌دهد که با ایفای نقش سازنده، حضور خود در این توافق را به جهان یادآوری کنید تا از جامه بله قربان‌گوی تحریم‌های امریکا فاصله بگیرید. پس از سخنان محمدجواد ظریف در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان، سخنگوی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در اظهاراتی اعلام کرد که این اتحادیه ضمن تلاش بسیار زیاد برای حفظ توافق هسته‌ای با ایران، دولت جو بایدن را برای لغو تحریم‌ها علیه تهران تحت فشار قرار داده است. پیتز استانو در این باره گفت: ما با دولت امریکا در تماس هستیم تا ببینیم که آیا آن تحریم‌ها قابل رفع هستند و ما می‌توانیم شاهد اجرای کامل برجام باشیم.
درحالی که امانوئل مکرون، با طرح ایده غیرممکن پیوستن عربستان به مذاکرات هسته‌ای تلاش می‌کند با روش تخریبی جایی برای پاریس در معادلات برجامی باز کند، محمدجواد ظریف به اروپا پیشنهاد می‌دهد که با ایفای نقش سازنده، حضور خود در این توافق را به جهان یادآوری کنید تا از جامه بله قربان‌گوی تحریم‌های امریکا فاصله بگیرید. با پیشنهاد وزیر خارجه ایران، اروپا فرصت جدیدی برای اعاده حیثیت و ایفای نقشی جز مجری سیاست‌های تحریمی یکجانبه امریکا پیدا کرده است.
ظریف: در داخل برجام، سازوکاری در نظر گرفته است. یکی از آنها کمیسیون مشترک است و کمیسیون مشترک دارای یک هماهنگ‌کننده است. هماهنگ‌کننده دارای دو عنوان است، پیش از این فدریکا موگرینی بود و اکنون جوزپ بورل است. او یک عنوان تحت نماینده اتحادیه اروپا در موضوع سیاست دفاعی خارجی است و عنوان دیگر او، هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک است. او می‌تواند از هر دو عنوان برای آنچه که امریکا و ایران باید انجام دهند، استفاده کند.
نظر شما