به گزارش سلام نو، مهر نوشت: رئیسی معاون بهداشتی وزارت بهداشت گفت: کروناویروس، ویروس خاصی است. در این مدتی که آمده موتاسیون خاصی بر روی آن انجام نشده و مانند آنفولانزا نیست که در مدت اول تا انتهای پاییز بیش از ۲۷۰ موتاسیون داشته باشد. رفتار کروناویروس (کووید ۱۹) حتی مانند اجداد این ویروس از جمله مرس و سارس و ۴ گونه دیگر کروناویروس و سرماخوردگی نیست و با آن‌ها متفاوت است.
۵ ماه از ورود کروناویروس (کووید ۱۹) به ایران می‌گذرد و در این مدت اخبار و اطلاعات بسیاری درباره این ویروس، رفتار، علائم بیماری، دارو و درمان بیماری منتشر شده است. شاید تنوع اطلاعات و اخبار در هیچ پدیده دیگری به اندازه کرونا نباشد. اخبار و اطلاعاتی که نمی‌توان آن‌ها را با صابون شست و همچون این کروناویروس موذی در سطح ذهن انسان‌ها می‌نشیند و همه را مشوش کرده است.
گفتگو با دکتر علیرضا رئیسی، معاون بهداشتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به این موضوع پرداختیم که آیا درباره رفتار ویروس کرونا تحقیقاتی در کشور صورت گرفته است یا خیر. اگر صورت گرفته پس چرا اطلاع رسانی آن از سوی مسئولان ضعیف بوده و اگر نه دلیل آنچه بوده است. آخرین اطلاعات و اقداماتی که برای آموزش مردم می‌توان از آن بهره جست چیست و چرا بعد از ۵ ماه هنوز مرجع مشخصی برای آگاهی بخشی و اطلاع رسانی درباره ویژگی‌های خود ویروس کرونا در کشور وجود ندارد.
به نظر شما رفتار ویروس کرونا تاکنون چه روندی را طی کرده است و با وجود تحقیقات بسیاری که در ایران و دنیا در حال انجام است چرا تاکنون بشر نتوانسته است به یک درمان و داروی مشخص برای این بیماری دست پیدا کند.
ساختار ویروس کرونا به گونه‌ای است که به نظر می‌رسد مجموعه‌ای از چند ویروس است. یک تکه‌هایی از ویروس شبیه هپاتیت سی، یک بخش‌هایی شبیه ایدز (HIV)، یک بخش‌هایی شبیه آنفولانزا است و این ساختار عجیب و غریب موجب رفتارهای عجیب و غریب شده است. همین موضوع هم باعث شده داروهایی که برای این بیماری تجویز می‌شود در عمل هیچ تأثیر قطعی نداشته باشد. هر دارویی هم که شنیده شد مؤثر است بعد از مدتی گفتند که مؤثر نیست. دلیل‌اش شاید همین ساختار چندگانه ویروس است. در مورد بیماری‌های دیگر دارو اختصاصی بر همان ویروس اثر می‌کند.
برای درمان کروناویروس، داروهای متعددی از جمله داروهای مقابله با ایدز، اینترفرون، رمدیسیویر، فاویپراویر، کرولکین، تامیفلو استفاده شده است، اما هیچ دارویی اکنون در دنیا به عنوان داروی قطعی و اثربخش برای کرونا ویروس وجود ندارد. به همین دلیل تولید واکسن آن هم سخت خواهد بود.
اما بر اساس آخرین اطلاعات علمی که وجود دارد نکته این است که موتاسیون عجیبی در کروناویروس رخ نداده است. یک تغییرات کوچکی در ویروس رخ داده که به آن‌ها بریفت یا شیفت گفته می‌شود. زمانی که موتاسیون در یک ویروس رخ دهد ممکن است رفتار ویروس به طور مشخص تغییر کند. به تازگی در مجله «سل» نتایج یک مطالعه به چاپ رسیده که توانسته‌اند یک موتاسیون در کروناویروس پیدا کنند که D ۱۶۴ آن به G ۱۶۴ بدل شده است. رفتار شناسی ویروس را مطالعه کرده‌اند و دیده‌اند که اثر این تغییر، مسری‌تر شدن ویروس است، اما در همان مقاله ذکر شده که این تغییر روی پاتوژنوسیتی ویروس و یا همان بیماری زایی ویروس تأثیر نداشته است.
وقتی رفتار ویروس را بررسی می‌کنیم مسائل مختلفی می‌بینیم. برخی می‌پرسند آیا این درست است که وقتی ویروس علائم خود را نشان می‌دهد و ریه‌ها درگیر می‌شوند، دیگر کار از کار گذشته است؟ باید گفت که در یک مورد ابتلاء مسائل مختلفی وجود دارد. موارد بسیار زیادی وجود دارد که این ویروس فرد را مبتلا می‌کند و فرد متوجه نمی‌شود و خوب می‌شود. یک درصدی از افراد هم ممکن است علائم بسیار خفیفی مانند سردرد، گلو درد و بدن درد کمی داشته باشند. یک درصدی از افراد هم هستند که علائم خفیف دارند و نیازی هم به درمان ندارد و این افراد در منزل با استراحت خوب می‌شوند. یک سری از افراد هستند که علائمی دارند، اما نیاز به بستری ندارند و می‌توان درمان سرپایی برای آن‌ها انجام داد. یک سری از افراد هم نیاز به بستری پیدا می‌کنند.
درمان پذیرفته شده در کشور، هیدروکسی کلروکین و یک تب بر است. علائم هم بسیار متفاوت است. علائمی که از سردرد، گلو درد، سینوزیت، سرفه خشک، درگیری تنفسی، کاهش حس بویایی و چشایی، درگیری علائم گوارشی را شامل می‌شود.
ویروس کرونا شرایط متفاوتی با سایر ویروس‌ها داشته به عنوان مثال گفته می‌شود روی سطوح مختلف ماندگاری مختلفی دارد. هر تحقیقی به یک نوع سطح و میزان ماندگاری اشاره می‌کند. برخی می‌گویند این ماندگاری هم زیر سوال است و دقیق نیست و هنوز اثبات نشده است. به نظر شما چرا اینقدر با اطلاعات متفاوت و ضد و نقیض درباره رفتار شناسی ویروس مواجه هستیم و چرا اساساً پاسخگویی درستی در این زمینه در کشور ما صورت نمی‌گیرد؟
در مورد ماندگاری بر روی یک سطح باید به این نکته توجه کنید که همیشه باید هر سطحی را آلوده در نظر بگیرید، حتی اگر آن سطح ضدعفونی شده باشد و یا تستی روی آن انجام شده باشد در نهایت آن را آلوده بدانید. به طور مثال یک ایستگاه اتوبوس هر پنج دقیقه هم ضدعفونی شود باز هم تضمینی وجود ندارد که فردی در میان این پنج دقیقه با دست آلوده سطح میله‌ها و صندلی‌های اتوبوس را لمس نکرده باشد و شما به عنوان فرد بعدی آن آلودگی را جذب نکرده باشید. فرض کنید دست شما کاملاً آلوده است بنابراین نمی‌توان به سمت استریل کردن سطوح پیش رفت.
راهکار این موضوع این است که بدانید راه انتقال چیست و باید سبک زندگی خود را تغییر بدهیم و دست آلوده را به سمت چشم، بینی و دهان نبریم. نکته بعدی این است که باید مرتب و در هر فرصتی دست‌ها را بشوییم. توصیه اصلی این است که افراد دستکش نپوشند چرا که هم اعتماد کاذب ایجاد می‌کند و هم ممکن است درآوردن نامناسب دستکش موجب آلودگی فرد به کروناویروس شود.
بحث اصلی در تحقیقات این است که باید کاربردی باشند و در رفتار مردم تأثیرگذار باشد. یک نمونه درباره ماندگاری ویروس بر روی سطوح می‌گویم. شما باید در همه حال بدانید که سطوح آلوده هستند. این یک تکنیک است. اتاقی را تصور کنید که تمام نقاط آن و تمام سطوح وسایل در آن رنگ شده است و شما نباید دست‌تان رنگی شود، میزان مراقبت از آلوده نشدن به ویروس در بیماری‌های عفونی هم همین قدر است. البته در برخی از خانواده‌ها همه وسواس پیدا کرده‌اند و ما توصیه نمی‌کنیم که تا این حد از استریل کردن را رعایت کنند. بلکه باید در یک حد معقولی شستشو را انجام دهند. توصیه‌های اصلی و پروتکل‌های بهداشتی را انجام دهند.
تحقیقات هم درباره ویروس کرونا شرایط متفاوتی با سایر بیماری‌ها دارد. محققان از جنبه‌های مختلفی این ویروس را بررسی کرده‌اند، وضعیت تحقیقات کشور ما در زمینه ویژگی‌های کروناویروس چگونه است؟
درباره تحقیقات ویروس شناسی کرونا باید بگویم که جمهوری اسلامی ایران یکی از کشورهایی است که بیشترین مشارکت را در حوزه تحقیقات کروناویروس داشته است و جز ۱۰ کشور اول دنیا است که در این زمینه تحقیق می‌کند. آنقدر تعداد پژوهش‌ها و مقالات بالا است بسیار مورد توجه قرار گرفت. مقالات و تحقیقات مشترک ایران با سایر کشورها هم بسیار انجام شده و برخی از تحقیقات مشترک ما با ۸ کشور در حال انجام است.
تحقیقات ژنتیکی و ویروس شناسی نیز انجام می‌شود، اما یک نکته مهم وجود دارد که کروناویروس، ویروس خاصی است. در این مدتی که آمده موتاسیون خاصی بر روی آن انجام نشده و مانند آنفولانزا نیست که در مدت اول تا انتهای پاییز بیش از ۲۷۰ موتاسیون داشته باشد. یکی از دردسرهای کروناویروس هم این است که در آن موتاسیون رخ نداده است. رفتار کروناویروس (کووید ۱۹) حتی مانند اجداد این ویروس از جمله مرس و سارس و ۴ گونه دیگر کروناویروس و سرماخوردگی نیست و با آن‌ها متفاوت است.
شاید سوال شود که چرا سارس و مرس از بین رفتند و همه گیر نشدند، اما برای کرونا این موضوع رخ نداد. نکته مهم در اینجا این است که هرچه میزان کشندگی و پاتوژنتیسیتی یک ویروس بالاتر باشد شانس توقف آن خیلی بیشتر است، چون افرادی که مبتلا می‌شوند می‌میرند و دیگر زنده نیستند که بخواهند بیماری را به فرد دیگری منتقل کنند. سارس و مرس بالای ۳۵ درصد مرگ و میر دارند و اتفاقاً مشکل اصلی با کروناویروس همین ادامه حیات با وجود ضعیف بودن است و از همین رو در مدت طولانی افراد بیشتری را مبتلا می‌کند. ضمن اینکه با اینکه کشندگی کرونا از مرس، سارس و آنفولانزا کمتر است، اما یکی از دلایلی که همه از کروناویروس می‌ترسند این است که رفتارهای عجیب و غریب و موذیانه دارد و افراد زیادی را آلوده می‌کند.
نکته دیگر درباره کروناویروس این است که میزان آلایندگی از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است. یک واژه‌ای در رفتارشناسی ویروس وجود دارد با عنوان «super Spreader» یعنی پخش سریع. برخی افراد سوپر اسپریدر هستند برخی افراد سیستم ایمنی بدن شأن به گونه‌ای است که وقتی ویروس وارد بدن شأن می‌شود ویروس به سرعت تکثیر می‌شود و آن را به سرعت پخش می‌کنند. این افراد بسیار خطرناک هستند و تعداد زیادی از افراد آلوده می‌شوند. به عنوان مثال وقتی می‌گوئیم در یک عروسی ۴۰۰ نفره ۱۰۰ نفر مبتلا شده‌اند دلیل‌اش وجود یکی از این نمونه‌ها است.
تحقیقاتی که به آن اشاره کردید بیشتر در حوزه‌های دارویی و درمان بیماری کرونا مؤثر بوده است، در حوزه تحقیقات بهداشتی چه کارهایی در کشور انجام شده است؟
در حوزه تحقیقات بهداشت درباره کروناویروس هم در این مدت تحقیقات بهداشتی و اپیدمیولوژی زیادی انجام شده است. به عنوان نمونه تفسیر مطالعات متعدد در زمینه اپیدمیولوژی و تأثیر تست‌های سرولوژی بر مبنای تحقیقات بهداشتی بوده است. در حوزه بهداشت هم تحقیقات زیادی در حال انجام است که نتایج آن به تدریج در حال انتشار است. همچنین مطالعات بزرگی در این زمینه در حال انجام است. برای این تحقیقات محیط فضاهای عمومی از جمله برخی پاساژها، برج‌های تهران و حتی ساختمان وزارت بهداشت از منظور وجود کروناویروس کنترل و تحقیق شده‌اند.
نکته‌ای که از ابتدای شناسایی اولین مورد کروناویروس تاکنون اذهان را به خود مشغول کرده است این است که چه مرجع و چه منبعی برای اطلاعات و تحقیقات بیماری کرونا معتبر است. اینکه هر فرد مطلع و هر مکانی که در آن تحقیق صورت می‌گیرد می‌تواند منبع اطلاع رسانی کرونا باشد نیاز به رسیدگی دارد. مردم آخرین اطلاعات علمی درباره کرونا را باید از کجا دریافت کنند. این ضعف اطلاع رسانی درباره کروناویروس تا حد زیادی به فراموشی اهمیت بیماری در جامعه هم دامن زده است، برای این موضوع چه راهکاری پیشنهاد می‌کنید؟
به تازگی یک مطالعه رفتارشناسی مردم در زمان بحران کرونا در یک ژورنال خارجی به چاپ رسیده است که نشان می‌دهد زمانی که موجی از بیماری می‌آید و نمودار ترس مردم فوق‌العاده بالا می‌رود، این ترس بر حضور مردم در اجتماعات تأثیر می‌گذارد و حضور را فوق‌العاده پایین می‌آورد و موج بیماری کاهش می‌یابد. به محض اینکه ترس با سرعت افت می‌کند دوباره حضور بالا می‌رود و بیماری افزایش می‌یابد؛ بنابراین نشان می‌دهد که آگاهی و ترس مردم به کاهش بیماری منجر شده و در کل دنیا هم وضع به همین منوال بوده است.
الان و بعد از ۵ ماه بعید است از کسی بپرسید که برای مقابله با کرونا چه کار باید کرد به شما پاسخ ندهد که باید دست‌هایمان را بشوییم، فاصله داشته باشیم و ماسک بزنیم، اما همین دانستن و بلد بودن باید به رفتار اجتماعی بدل شود. زمانی که یک آگاهی و آموزش تبدیل به رفتار شود می‌توانیم بگوییم آموزش مؤثری است وگرنه در حد اطلاع رسانی باقی می‌ماند. فکر می‌کنم باید روی تغییر رفتار مردم بیشتر کار کنیم. مردم هم به جایی رسیده‌اند که افرادی که اطرافشان بوده‌اند و آن‌ها را می‌شناخته‌اند، همسایه‌ها و خویشاوندانشان یا مبتلا شده‌اند یا بستری و فوت شده‌اند و از همین رو کم کم باورشان شده است که بیماری خطرناک است.
وزارت بهداشت سخنگو دارد، اما اطلاع رسانی از این مقوله جدا است. ما در وزارت بهداشت و ستاد ملی مبارزه با کرونا چند کار در حوزه اطلاع رسانی و آگاهی بخشی انجام داده‌ایم که یکی از آن‌ها تلفن ۴۰۳۰ است که هر فردی تماس بگیرد اطلاعات جامع و دقیق به مردم داده می‌شود.
یکی از مهمترین اقدامات در وزارت بهداشت این است که به تازگی مصوب کردیم که به افرادی که به مراکز بهداشتی و درمانی مراجعه می‌کنند پمفلت‌های اطلاع رسانی داده شود. این پمفلت‌های آموزشی در دسته بندی‌های متعدد تهیه شده‌اند که به افرادی که کرونا مثبت هستند یک نوع اطلاعات، به افرادی که دارای بیمار کرونایی هستند یک نوع اطلاعات و به افرادی که مبتلا نیستند نیز یک نوع دیگر اطلاعات مورد نیازشان را می‌دهد. این موضوع ابلاغ شده و در سراسر کشور اجرایی می‌شود.
همچنین دانشگاه‌های علوم پزشکی با صدا و سیما و رسانه‌های مراکز استان‌های کشور همکاری می‌کنند که برنامه‌های اطلاع رسانی را با گستره بیشتر و حتی به زبان‌های بومی و محلی آموزش دهند و آموزش را جدی‌تر پیش ببرند.
*موتاسیون: جهش (به فرانسوی: Mutation) (به انگلیسی: Mutation) یک تغییر ژنتیکی است که صفات‌زیستی بعضی از افراد یک گونه را تغییر می‌دهد. به عبارت دقیق‌تر، جهش‌ها تغییراتی در توالی دی‌ان‌ای هستند. جهش‌ها می‌توانند در هر ناحیه‌ای از دی‌ان‌ای رخ دهند.
نظر شما