سلام نو-سرویس اقتصادی: در خاطره جمعی بسیاری از ایرانیان "کوپن" با دوران سخت جنگ هشت ساله پیوند خورده است. در روزهایی که به تعبیر مسئولان وقت حتی برای کالاهای سیاسی هم بودجه نبود اقتصاد کوپنی آغاز شد و تا بیست و چند سال بعد از جنگ - هرچند کمرنگ تر- ادامه داشت. در شرایط بد اقتصادی این روزها هم هرازگاهی بحث احیای اقتصاد کوپنی مطرح می شود که موافقین و مخالفینی دارد.
اقتصاد کوپنی در زمان دفاع مقدس
به گزارش سلام نو، بعد از گذشت سال ها از آغاز سیاست اقتصاد کوپنی علی رغم موفقیت نسبی این طرح در شرایط ویژه و خاص آن روزها و گذر کردن کشور از شرایط نامساعد جنگ هنوز هم موافقین و مخالفینی دارد. بهزاد نبوی، سرپرست ستاد بسیج اقتصادی که در سال 59 به ریاست شهید رجایی تشکیل شد، می‌گوید: "در تمام آن شرایط سهم کالاهای اساسی دست نخورد چون مشکل قحطی پیش می‌آمد. مجبور بودیم برای دفاع و زنده ماندن مردم سهم کالا‌ها و دفاع را بدهیم." آن روزها شعار «کوپنیسم یعنی کمونیسم » برای مخالفت با دولت موسوی سر داده می شد. وزیر صنایع سنگین میرحسین موسوی در این باره می گوید: "حتی کشورهای غربی هم از چنین روش‌های تجربه شده‌ای در دوران جنگی استفاده می‌کردند. با این وجود آقای بنی‌صدر و برخی از دوستانشان با اعمال فشار به دولت مدعی بودند که همه کالا‌ها در انبار‌ها وجود دارد و این دولت به دنبال ایجاد روش کمونیستی برای اداره مملکت است که این مدعیات به هیچ عنوان صحت نداشت."
در دوران جنگ اقلامی همچون بنزین، برنج،روغن، قند، شکر، صابون، پودر شوینده، پنیر، و تن ماهی گرفته تا گوشت و مرغ و تخم‌مرغ از طریق کوپن توزیع شد اما با پایان جنگ تعداد کالاهایی که مشمول توزیع کوپنی بودند کاسته شد و تنها سه کالای روغن، شکر و برنج کوپنی باقی ماندند. هر چند این کاهش کوپن ها اندک اندک و به منظور کنترل بازار و اینکه شوک در بازار ایجاد نشود اتفاق افتاد.
چاپ برگه های جعلی کوپن و فراتر از آن جعل کوپن های باطل شده و سر در آوردن آن در بازار سیاه از مشکل های دولت در اقتصاد کوپنی بود. با این حال در زمانی که 23 درصد از بودجه عمومی کشور صرف جنگ می شد و 18 درصد آن متعلق به کوپن ها بود دولت وقت بر این باور بود که با توزیع کوپنی کالاهای ضروری، حداقل معیشت را برای عموم مردم تامین کرده است.
بازگشت اقتصاد کوپنی این بار در مقابله با جنگ اقتصادی
اگر در زمان دفاع مقدس با وجود انتقاداتی که نسبت به دولت وقت وجود داشت اقتصاد کوپنی تا حدی جواب داد در زمان حال اینکه راه مقابله با تحریم ها و جنگ تمام عیار اقتصادی پیش رو توزیع کالابرگ یا کوپن باشد محل تردید است. در شرایطی که کشور در وضع اقتصادی خوبی قرار ندارد و چند ماهی است که تحریم های دامنه دار آمریکا آغاز شده و در حالی که قاچاق اقلام اساسی یارانه‌ای به کشورهای همسایه تشدید شده علی میدری معاون وزیر کار،تعاون و رفاه اجتماعی چندی پیش اعلام کرد بن کارت الکترونیک برای تمام مردم ایران صادر می شود. بن کارت الکترونیکی مدرن شده همان کوپن های دهه شصت هستند. احمد توکلی که در شرایط سخت سالهای جنگ به عنوان یکی از منتقدین اصلی سیاست اقتصادی دولت وقت در روزنامه ها قلم می زد امروز می گوید به خاطر رواج سفته بازی در بازار و ضعف در تیم اقتصادی دولت باید به به نظام توزیع کالا از مسیر توزیع کوپن به شهروندان تهیدست بازگشت. مسیری که به زعم بسیاری نه تنها به خشکیده شدن فقر کمکی نمی کند بلکه خود زمینه ساز فساد و رانت است. موسی غنی نژاد، اقتصاددان می گوید: زمزمه‌هایی که اکنون از کوپنی شدن اقتصاد شنیده می‌شود، از رویکردهایی کاملاً ایدئولوژیک برخاسته است. این افراد که چنین پیشنهادهایی را مطرح می‌کنند به‌جای آنکه، راه‌حل مشکلات اقتصادی را در علم اقتصاد جست‌وجو کنند، راه‌حل را صرفاً در مدیریت متمرکز دولتی و جیره‌بندی می‌بینند. چند ده هزار میلیارد تومان از بیت‌المال به دلیل توزیع ارز 4200تومانی به باد فنا رفته است. حالا اگر سیستم کوپن راه‌اندازی شود، رانت‌خواری‌ها و فساد بیشتر می‌شود."
احیای اقتصاد کوپنی؛ خوب یا بد؟
از سال 90 تاکنون عملا توزیع کالا از طریق کوپن به پایان رسیده است اما با فشار تحریم و بحران اقتصادی هم مجلس قبل و فعلی و هم در سه دولت اخیر احیای اقتصاد کوپنی از گوشه و کنار شنیده شده است. آسیب بخش خصوصی و زیانی که متحمل تولیدکنندگان می شود بسیاری از اقتصاددان ها را به این جمع بندی رسانده که احیای اقتصاد کوپنی چاره کار برای بهبود معیشت مردم به ویژه طبقه فرودست نیست. هرچند در این مساله و پاسخ به این پرسش که کارآمدی این کالابرگ ها در وضعیت فعلی اقتصاد چقدر است، اجماعی وجود ندارد. در حال حاضر با وجود اینکه این طرح با استقبال فعالان جامعه کارگری همراه است اما با توجه به رویکرد کلی دولت بعید است که احیای اقتصاد کوپنی حداقل با ویژگی هایی که از اقتصاد کوپنی سراغ داریم به مرحله اجرا برسد.
