نگاهی دوباره به دوران خلافت امام علی؛ حافظ عدالت و آزادی

سلام نو – سرویس سیاسی: علی بن ابی‌طالب یا آن طور که ما شیعیان او را خطاب می‌کنیم امام علی(ع) از شخصیت‌های برجسته تاریخی اسلام است و به تصدیق تمام فرق اسلامی سعی و کوشش فراوان در جهت گسترش اسلام کرد و از نزدیک‌ترین یاران رسول الله بود که بارها جان خود را برای نجات پیامبر به خطر انداخت.

از روزی که به اسلام گروید تا روزی که به نماز آخر خود ایستاد و به خون غلتید زندگی علی پر از نقاط روشن و تاریخ ساز است، پر از شجاعت و پر از اتفاقات تعجب برانگیز که انسان را شگفت زده می‌کند.

بسیاری امام علی را به شجاعت بی‌مثالش و رشادت‌های کم نظیرش در نبردهای مختلف می‌شناسند. او کسی بود که درِ خیبر را گشود و پشت دشمنان بسیاری را به خاک مالید. او کسی بود که ذکرش در معراج بود. او کسی بود که در سخنوری و هوش نظیر نداشت.

نام علی با صفات این چنینیِ بسیاری گره خورده است، اما او بخش حیرت انگیز دیگری نیز در زندگی خود دارد و آن حکومت کوتاه مدتش پس از ابوبکر، عمر و عثمان است.

بسیاری دوران حکومت امام علی(ع) را فاقد خسیسه سیاست ورزی می‌دانند و معتقدند اگر علی سیاست پیشه می‌کرد شاید مسیر تاریخ عوض می‌شد و دوران حکومتش نیز چنین کوتاه مدت نمی‌بود. با این همه نگاهی به دوران خلافت او نشان می‌دهد که علی هرچند از نیرنگ دوری می‌کرد، اما بی سیاست نبود و سنت‌های مهمی را در خلافت اسلامی بنیان نهاد.

نخستین ویژگی علی عدالت کم نظیرش بود. این علی بود که سهمی بیش از آن چه باید به طلحه و زبیر نداد و حاضر شد با آن‌ها بجنگد. این علی بود که آهن داغ به سمت دست برادر نیازمندش برد تا طلب سهم بیشتری از بیت المال نکند. او بین عرب و عجم و سیاه و سفید هیچ فرقی نگذاشت، مسئله‌ای که برای او دشمن بسیار تراشید.

دیگر ویژگی رشک برانگیز دوران خلاف امام علی آزادی مثال زدنی منتقدان و دشمنانش بود که یادآور سنت پیامبر در برابر دشمنانش بود. منتقدان و مخالفان علی تا زمانی که دست به شمشیر نبرده بودند کاملا آزاد بودند. در زمان علی چیزی به نام زندانی سیاسی وجود نداشت و مخالفان او در اظهار نظر آزادی کامل داشتند. خوارج که در دشمنی با علی شهره عام و خاص بودند تا قبل از این که دست به شمشیر ببرند آزادی کامل داشتند و در مسجد کوفه با صدای رسای چشم در چشم او از علی انتقاد می‌کردند.

با وجود عدالت و آزادی و رواداری کم نظیر او در قامت خلیفه، با یک گروه هیچ گاه مماشت نمی‌کرد و آن هم چابلوسان و اهل تملق بودند. او مصداق دقیق سخن رسول الله بود و به صورت چابلوسان خاک می‌پاشید. از انگشت شمار دفعاتی که در روایتی از خشم علی گفته شده وقتی بود که او با گروهی مواجه شد که بر او سجده کردند.

از سوی دیگر علی حاکمی بود که در دسترس مردم بود. علی به مردم شجاعت پرسش از حاکم را داد و قامت برافراشته‌اش همیشه در برابر مردم و قانون خم بود. وقتی خلیفه بلاد اسلامی بود به دادگاهی فراخوانده شد که شاکی او یک مسیحی بود. در دادگاه حکم علیه عالی صادر شد و سرتسلیم فرود آورد. او تا آن جا که در توان داشت به شهروندانش سر می‌زد و در مواجهه با زبان‌های تند مردم صبر و مدارا پیشه می‌کرد. مطالبه‌گری مردم از خلیفه با همین رویکرد علی بود که حکومت مسلمانان را نهادینه کرد.

مسئله دیگر این بود که علی با وجود وصیت خاص و نزدیکی به پیامبر تا زمانی که مردم نخواستند هیچ گاه برای به دست گرفتن حکومت گامی به پیش نگذاشت. بعد از مرگ عثمان به سمت حکومت نرفت جز زمانی که مردم برای بیعت به سوی او هجوم آوردند و پیوسته او را طلب کردند. در آخر هم به توافق سیاسی با معاویه پایبند ماند هرچند می‌دانست که آن توافق پر از نیرنگ است.

همین نکات ریز و مهم در کنار تاکید امام علی(ع) به آبادانی و رشد دادن مردم، دوران حکومت او را به دورانی الهام بخش و موثر در تاریخ اسلام تبدیل کرد.