سلام نو – سرویس بین الملل: آن‌چنان که روزنامه نیویورک‌تایمز امروز گزارش داده مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا در تلاش است با رجوع به یکی از بندهای توافق هسته‌ای «برجام» از اتمام تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل متحد علیه ایران جلوگیری کند و به تیم حقوقی وزارت خارجه آمریکا دستور داده تا با یک استدلال حقوقی نشان دهد واشنگتن هم‌چنان یکی از اعضای برجام است و هنوز در آن مشارکت دارد.
جواد ظریف وزیر امورخارجه روز گذشته در واکنش به این خبر در توییتی نوشت: «دو سال پیش، پمپئو و رئیس‌اش اعلام کردند مشارکت آمریکا در برجام را متوقف می‌کنند، با این امید که فشار حداکثری ایران را به زانو درآورد. بعد از شکست تحقیرآمیز این سیاست، او می‌خواهد دوباره به مشارکت در برجام بازگردد.»
اما چرا دولت ترامپ پس از خروج از برجام ناگهان به دنبال استدلال حقوقی برای بازگشت به آن است؟ بر اساس یکی از بندهای قطعنامه ۲۲۳۱ که از سال ۲۰۱۶ میلادی اجرایی شد، ایران تا پنج سال از خرید تسلیحات تهاجمی منع شده است. این بند از قطعنامه در اکتبر سال ۲۰۲۰ (مهر ماه ۱۳۹۹) غروب می‌کند و ایران می‌تواند تسلیحات پیشرفته نظامی بخرد.
دونالد ترامپ و مایک پمپئو می‌خواهند به هر شکل ممکن جلوی این اتفاق را بگیرند. آن‌ها کم و بیش مطمئن هستند روسیه و چین جلوی تجدید نظر در قطنامه شورای امنیت را می‌گیرند، در نتیجه امیدوارند با بازگشت به برجام مکانیزم ماشه را فعال کنند تا نه تنها جلوی لغو تحریم تسلیحاتی ایران را بگیرند، بلکه تمام تحریم‌های قبلی را فعال کنند و عملا برجام را نابود و ایران را به خروج از ان پی تی سوق دهند.
اما آیا چنین چیزی ممکن است و آمریکا می‌تواند چند سال پس از خروج از برجام به همین سادگی بگوید که از برجام خارج نشده است و دوباره به عنوان عضوی موثر در آن چنین نقش آفرینی مهمی بکند؟
یوسف مولایی در گفت‌وگو با سلام نو هرچند این کار را غیرممکن نمی‌داند اما تاکید می‌کند که آمریکا مسیر دشواری پیش رو دارد و در این مسیر به موافقت روسیه نیاز مبرم دارد.
این استاد دانشگاه با اشاره به تجربه چالش‌های حقوقی ایران در دوران بعد از انقلاب گفت: ما باید مروری بر زور آزمایی‌های حقوقی خود از ابتدای انقلاب نگاهی داشته باشیم و ببینیم در هر کدام از این بزنگاه‌ها ما چه انتظاراتی از ظرفیت حقوق بین الملل داشتیم و در نبردهای مختلف حقوقی به ویژه با آمریکایی‌ها چه به دست آوردیم؟
او ادامه داد: از نخستین چالش‌های حقوقی ما با آمریکا ماجرای گروگانگیری سفارت آمریکا بود که ما در دیوان بین المللی دادگستری و شورای امنیت سازمان ملل محکوم شدیم و به دنبالش بیانیه آزادی الجزایر را نوشتیم. دعاوی این ماجرا هنوز با آمریکا ادامه دارد و باز است و ما به طور شفاف در جریان آن قرار نگرفتیم.
این استاد دانشگاه با اشاره به سابقه چالش‌های حقوقی بسیار ایران با آمریکا گفت: ما در بحث‌هایی مثل مصونیت، تابعیت دوگانه، خسارت و دیگر موارد نگاه سنتی در حقوق بین‌الملل داریم، در مقابل ما دانش به روز آمریکایی‌ها در حقوق بین‌الملل قرار دارد که ظرفیت‌های حقوقی بیشتری را به کمک آن‌ها آورده.
این حقوق‌دان با اشاره به توان حقوقی بالای آمریکا و فاصله ایران با آمریکا در این مسئله گفت: آمریکایی‌ها قدرت حقوقی زیادی دارند چون به این دانش بسیار توجه می‌کنند. در همین دعاوی اخیر ایران و آمریکا هم شما دقت کنید می‌بینید که وکلایی که از طرف آمریکایی‌ها می‌آمدند از دفترهای بزرگ، قوی و پرامکانات بودند.
مولایی با اشاره به بحث حقوق بازگشت آمریکا به برجام گفت: در موضوع اخیر رویه مشابهی وجود ندارد. در این ماجرا هنوز درباره ماهیت حقوقی سند برجام، وابستگی‌اش به قطعنامه سازمان ملل و ماده حل اختلافش تفسیرهای مختلفی وجود دارد که این نشان می‌دهد این پرونده تا چه حد نو و البته پیچیده است.
او ادامه داد: حقوق علمی نرماتیو و تفسیر پذیر است و مثل ریاضیات حساب و کتابش از قبل قطعی و مشخص نیست. بستگی دارد در تفسیرهایی که صورت می‌گیرد تا چد حد استدلال‌های قوی و قانع کننده صورت پذیرد و به کیس‌های معتبر دیگر رفرنس داده شود و توانع اقناع وجود داشته باشد.
این استاد دانشگاه با تاکید بر سیاسی بودن پرونده اخیر گفت: مسئله اما این جا است که کیس اخیر بیش از حقوقی بودن سیاسی است. آمریکا بارها به صورت یک جانبه اعلام کرده که از برجام خارج شده هرچند این مسیر هیچ وقت آن طور که باید شفاف نشد.
او در توضیح شفافیت می‌گوید: شفافیت به این معنی که با خروج آمریکا از برجام بقیه کشورها باید با یک بیانیه قطعی و محکم اعلام می‌کردند از این به بعد 5+1 تبدیل به 4+1 می‌شود.
مولایی با اشاره به نقش تفسیر و پرسش‌هایی مهمی که در این پرونده مطرح می‌شود گفت: حتما بحث خواهد شد که خروج آمریکا چگونه قطعی تلقی می‌شود؟ ایران برای گرفتن خسارت چه کرده؟ تمام این موارد به تفسیر و این تفسیر هم به نهاد داوری کننده باز می‌گردد که می‌خواهد آن تفسیر را به اجرا بگذارد. حالا باید دید چه کسی نظر نهایی می‌دهد؟ شورای امنیت سازمان ملل یا دیوان دادگستری بین المللی؟
این استاد دانشگاه شورای امنیت را بازیگر احتمالی این پرونده دانست و گفت: اگر از مسیر شورای امنیت پیش برویم نقش دیگر اعضا پررنگ می‌شود و موافقت آن‌ها برای تفسیر از قطنامه فعلی یا صدور قطعنامه جدید نیاز است. اگر اعضای شورای امنیت نظر یکسانی داشته باشند توجیه حقوقی مورد نیاز خود را نیز پیدا می‌کنند چون این شورا وابسته به اراده سیاسی است و پس از اخذ تصمیم سیاسی راه حل حقوقی را هم پیدا می‌کند. به ویژه این که بر اساس منشور سازمان ملل تصمیمات شورای امنیت بر تمام قطعنامه‌های دیگر رجحان دارد.
او ادامه داد: به نظر من نتیجه این دعوای حقوقی بسیار وابسته به نقش روسیه است چون در نهایت انگلیس و فرانسه و آلمان به دنبال آمریکا می‌روند و این روس‌ها هستند که تکلیف را روشن می‌کنند. اگر روس‌ها با بازگشت آمریکا موافق باشند می‌توانند مسیر ورود آمریکا به برجام را هموار کنند وگرنه آمریکا کار چندانی در این ماجرا به پیش نمی‌برد.
مولایی درباره احتمال پیروزی ایران در این ماجرا گفت: اگر روسیه از ایران حمایت کند قطعا این ایران است که برنده این نبرد می‌شود چون آمریکا نقاط ضعف زیادی دارد و خودش از برجام خارج شده است و اگر حمایت روسیه را جلب نکند نمی‌تواند در این نبرد برنده شود.
