ویروس کرونا یک خانواده است/ منتظر ویروس های جدید باید باشیم!

به گزارش سلام نو، استاد ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در مورد ماندگاری ویروس کرونا در محیط، توضیحاتی ارائه داد.

مریم واعظ جلالی گفت: برخی فکر می کنند تنها کسانی به علت بیماری کرونای جدید در بیمارستان ها بستری می شوند که نوع حاد ویروس را گرفته اند و خطری باقی مردم را تهدید نمی کند، در حالی که منبع این اخبار به مطالعه ای در چین بر می گردد که در آن محققان ۱۰۳ ویروس کویید ۱۹ را از نظر ژنتیکی بررسی و در آن چند جهش را مشخص و بر اساس این جهش ها ویروس را به دو دسته تقسیم کرده اند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ادامه داد: در این مطالعه قید شده است که ۷۰ درصد ویروس هایی که بررسی کرده اند سویه ال دارد، یعنی از آن نوعی است که می تواند از انسانی به انسان دیگر منتقل شود و ۳۰ درصد سویه اس دارد و از آن نوعی است که مستقیماً از منشا حیوانی وارد بدن انسان شده است.

وی افزود: در این مطالعه خطای علمی رخ داده است زیرا علی رغم اینکه به طور انتخابی ۷۰ درصد ویروس های بررسی شده از نوع ال بوده است، این طور نتیجه گیری کرده اند که نوع ال که نوع خفیف تر است در حال شیوع و گسترش است و به همین خاطر نباید در مورد این بیماری زیاد نگران بود.

واعظ جلالی تصریح کرد: محققانی از انگلستان از سایت ژورنالی که این مقاله را منتشر کرده درخواست کرده اند که این مقاله را از دسترس خارج کند زیرا اشتباه بسیار فاحشی در آن رخ داده است.

وی توضیح داد: ویروس هایی که ماده ژنتیکی آنها شبیه به کروناست، توانمندی تغییر دارند زیرا می خواهند مانند تمام موجودات زنده در طبیعت پایدار بمانند و باید برای این پایداری خود را مطابق با طبیعت تغییر دهند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: زمانی که زندگی میزبان ویروس کویید ۱۹ یعنی خفاش تهدید شد، این ویروس مجبور شد برای ادامه بقای خود آنقدر تغییر کند تا میزبان جدیدی مانند انسان را برای ادامه حیات خود انتخاب کند.

واعظ جلالی با اشاره به تغییرات ویروس ها اظهار کرد: تغییرات ویروس ها به دو دسته تقسیم می شود، این تغییرات یا به نفع ویروس و یا به ضرر آن است، ویروس نمی توند تصمیم بگیرد که دقیقاً یک جایگاه خاص را در خود تغییر دهد، بنابر این باید اول این تغییر را در خود ایجاد کند تا نتیجه بگیرد این تغییر چه دستاوردی دارد.

وی با بیان اینکه در این تغییرات یک مکانیسم انتخابی رخ می دهد، توضیح داد: یعنی ویروس هایی که تغییرات بهتری انجام داده اند سالها در طبیعت باقی می مانند و ویروس هایی که تغییرات بدی کرده اند ممکن است نابود شوند.

این ویروس شناس با بیان اینکه از تغییرات ویروس ها برای تولید واکسن نیز استفاده می شود، گفت: برای مثال واکسن سرخجه و سرخک ویروسی است که تغییرات آن را ضعیف کرده است.

پیش بینی تغییرات کرونا ممکن نیست

وی افزود: دسته بندی این تغییرات بر اساس یک مطالعه کوچک ۱۰۳ موردی و پیش بینی الگوی آن مکانیسم درستی نیست زیرا در حال حاضر با اطلاعات موجود چنین پیش بینی امکان پذیر نیست.

واعظ جلالی تاکید کرد: دسته بندی ویروس کویید ۱۹ به دو سویه اس و ال یعنی خفیف و ضعیف یک شایعه بی اساس است و محققان بر این باورند که ممکن است در حال حاضر مقالاتی منتشر شود که به خاطر اضطرار در شرایط فعلی بدون طی کردن مراحل داوری و اعتبار سنجی وارد فضای علمی شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تاکید کرد: اظهار نظرهایی که در مورد شیوع بیشتر نوع خفیف کویید ۱۹ انجام می شود از نظر مجامع علمی قابل قبول نیست.

وی تاکید کرد: در این مقاله چینی وضعیت بالینی بیمارانی که ویروس آنها مورد مطالعه قرار گرفته، بررسی نشده است و مشخص نیست که آیا فردی که دچار سویه خفیف این ویروس شده دچار علائم و بیماری خفیفی هم شده است یا خیر.

این ویروس شناس افزود: ویروس تصادفاً دچار جهش می شود و این جهش ها در طبیعت انتخاب می شوند و بر اساس الگوهای بیماری های ویروسی دیگر که همه گیر شده اند، انتظار داریم که ویروس در بدن افراد مختلف تغییر کند.

واعظ جلالی ادامه داد: ویروس قصد ندارد تمام میزبان های خود را از بین ببرد زیرا در این صورت در نهایت خودش هم از بین می رود و ما بر اساس هوشمندی که از ویروس ها سراغ داریم پیش بینی می کنیم ویروس آنقدر تغییر می کند تا در نهایت بتواند به یک هم زیستی مسالمت آمیز برسد.

وی اضافه کرد: این اتفاق زمانی رخ می دهد که سابقه برخورد با این ویروس در جامعه ایجاد می شود و پاسخ ایمنی در بدن افراد به وجود می اید و تعداد افرادی که در جامعه با ویروس برخورد می کنند زیاد شده و در آن زمان همه گیری خاموش می شود.

واعظ جلالی با اشاره به تجربه شیوع سارس در سال ۲۰۰۳ گفت: برای مثال سارس همچنان وجود دارد اما دیگر نمی تواند همه گیری ایجاد کند و گزارشی از شیوع جدی آن دیده نمی شود.

این ویروس شناس، با بیان اینکه در حال حاضر ده ها کشور در جهان به این ویروس آلوده شده اند، گفت: اکنون در اوج این اپیدمی هستیم و انتظار داریم که این ویروس آنقدر تغییر پیدا کند که در نهایت نه شدت همه گیری اولیه را داشته باشد و نه از بین برود.

واعظ جلالی با بیان اینکه در سال های آینده هم بروز بیماری کویید ۱۹ دور از انتظار نیست، افزود: اما در آن زمان بیماری کویید ۱۹ با بیماری فعلی تفاوت خواهد داشت و محققان بر اساس اپیدمیولوژی ملکولی ویروس باید بررسی کنند که تکامل ویروس چگونه خواهد بود.

وی تاکید کرد: نمی توان بر اساس رفتار فعلی ویروس انتظار داشت که خود به خود حذف شود، در مقاله چینی مذکور، پیش بینی شده که ویروس خود به خود حذف می شود در حالی که این طور نیست و ویروس برای پایداری خود را تغییر می دهد.

این ویروس شناس با بیان اینکه با مداخلات انسانی مانند تولید واکسن می توان ویروس را حدف کرد، توضیح داد: برای مثال ویروس آبله به طور کلی ریشه کن شده است اما این اتفاق با واکسن رخ داده است.

ویروس کرونا یک خانواده است

واعظ جلالی ادامه داد: خانواده کرونا ویروس ها شامل گروهی از ویروس ها می شوند که توانایی ایجاد بیماری را در انسان ها و حیوان ها دارند و عامل تعدادی از سرماخوردگی های هرساله ما نیز تعدادی از همین کرونا ویروس ها هستند.

وی با بیان اینکه کرونا ویروس ها می توانند دسته های مختلفی از جانوران از جمله انسان ها را در طبیعت آلوده کنند، افزود: گروه های مختلفی از جانوران وحشی و اهلی در معرض آلودگی با کرونا ویروس ها قرار دارند.

این ویروس شناس با بیان اینکه کرونا ویروس جدید که اول به عنوان کرونا ویروس ووهان شناخته شد، بعد کویید ۲۰۱۹ نامیده شد، گفت: این ویروس هفتمین عضو از اعضای خانواده کروناست که می تواند انسان را آلوده کند.

واعظ جلالی افزود: در خانواده کرونا ویروس هایی مانند ویروس ۲۲۹E و یا OC۴۳ به عنوان ویروس های ایجاد کننده سرماخوردگی شناخته شدند و به تدریج با ورود ویروسی مانند سارس که عامل بیماری حاد دستگاه تنفسی است و ویروس مرس که به عنوان عامل بیماری حاد دستگاه تنفسی در خاور میانه شناخته شده، تعداد ویروس هایی از این خانواده که می توانستند انسان را آلوده کنند زیاد شد و در حال حاضر کویید ۲۰۱۹ به عنوان ویروسی که توانایی انتقال انسان به انسان را پیدا کرده وارد جامعه بشری شده است و توانسته آلودگی فراگیری را ایجاد کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ادامه داد: خانواده کرونا ویروس ها، ویروس هایی را در برمی گیرند که در زیر میکروسکوپ الکترونی در اطرافشان تاج هایی دیده می شود و ترجمه لغوی این تاج ها کرونا نامیده می شود.

وی با بیان اینکه سایز این ویروس ها بزرگ است، توضیح داد: این ویروس ها علاوه بر سایز بزرگ، ظرفیت ژنتیکی بالایی دارند و امیدهای زیادی وجود دارد که بتوانیم در کرونا ویروس ها دست ورزی های ژنتیکی انجام دهیم تا بتوانیم از آنها برای درمان به عنوان حامل های دارو استفاده کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: در ویروس شناسی برای قرار دادن ویروس ها در یک خانواده معیارهایی مانند نوع بیماری های ایجاد شده، راه انتقال، شکل ویروس و شباهت در پاسخ ایمنی وجود دارد و یکی از راه های بسیار مناسب برای قرار دادن ویروس ها در یک خانواده تقسیم بندی بر اساس ژنتیک است و ویروس هایی که از نظر ژنتیکی تا حد مشخصی به یکدیگر شباهت دارند در یک خانواده قرار می گیرند.

واعظ درباره اینکه کویید ۱۹ با کدام یک از ویروس ها نیای مشترک دارد، توضیح داد: در این خانواده ویروسی مانند سارس وجود دارد که توانسته عامل عفونت حاد دستگاه تنفسی باشد و در افراد با سن بالا ریسک مرگ ۵۰ درصدی را ایجاد کرده است، بنا بر این کویید ۱۹ از نظر علائم بیشترین شباهت را با سارس داشته است.

این ویروس شناس با اشاره به وجود آمادگی ذهنی برای رویارویی با کویید ۱۹ در پی شیوع سارس و مرس در سالهای گذشته، تصریح کرد: مقایسه این ویروس کرونای جدید با سارس نشان می دهد که این دو ویروس حدوداً ۸۰ درصد به یکدیگر شباهت دارند و شباهت اینها با ویروس هایی که از حیوانات جدا می شوند نیز بسیار زیاد است، یعنی این ویروس جدید از نظر ژنتیکی هم به سارس شباهت دارد و هم به ویروسی که از خفاش جدا شده است.

وی درباره مخزن و میزبان این ویروس توضیح داد: این ویروس در آغاز در استان ووهان چین و بازار ماهی فروش ها گزارش شد و در این بازار افرادی تردد می کردند که مبتلا به ذات الریه شده و هیچ علت مشخصی برای ذات الریه آنها به دست نیامده بود و ویژگی مشترک تمام این افراد از نظرمدل زندگی، تردد در آن بازار بود.

وی ادامه داد: به نظر می رسد که این ویروس اولین بار توانسته است با جهش ژنتیکی از میزبانی که در طبیعت داشته و احتمالاً این میزبان خفاش و یا مورچه خوار فلس دار بوده است، در بدن انسان تکثیر پیدا کند و آلودگی ایجاد کند.

غیرفعال سازی کرونا روش خاصی ندارد

این ویروس شناس با بیان اینکه این ویروس علاوه بر ورود به بدن انسان، توانسته در بدن انسان ها زندگی و عفونت ایجاد کند، درباره ساختار این ویروس از نظر ماندگاری در محیط توضیح داد: تا کنون تحقیقات خیلی کمی در مورد کویید ۱۹ انجام شده است اما سابقه تحقیقات روی سارس و مرس وجود دارد بنابر این پاسخ به این سوال مبنی بر مطالعاتی است که روی پایداری ویروس سارس و مرس بر روی سطوح مختلف انجام شده است.

وی با بیان اینکه ویروس ها خارج از سلول زنده توانایی تکثیر ندارند و تنها هنری که برای پایداری می توانند از خود نشان دهند حفظ شکل و قیافه اصلی آن هاست، ادامه داد: علت توانمندی ویروس برای باقی ماندن بر سطوح این است که ویروس در سطح خود ملکول هایی مانند یک کلید دارد و بر سطح سلول های بدن ما که قرار است ویروس در آنها تکثیر پیدا کند ملکول هایی شبیه به کلید وجود دارد و اگر اتصال قفل و کلید اتفاق بیفتد ویروس می تواند در سلول تکثیر پیدا کند و رطوبت و سرما باعث می شود که ویروس شکل اصلی خود را در محیط حفظ کند.

عضو هیئت علمی افزود: در گرما شکل این کلید عوض می شود و اگر مدت زیادی خارج ازسلول باقی بماند به علت تغییر شکل توانایی حیات در سلول زنده را از دست می دهد و ویروس ها نمی توانند همیشه پایدار باقی بمانند و برای پایداری احتیاج دارند که در محیط مناسب قرار بگیرند زیرا در غیر این صورت بعد از مدتی غیرفعال می شوند.

واعظ جلالی با بیان اینکه برای غیرفعال کردن ویروس نباید به دنبال روش خاصی گشت، گفت: می توان با پختن یک ماده غذایی آلوده و یا جوشاندن آب آلوده به ویروس، ویروس را غیرفعال کرد زیرا پروتئین سطح ویروس غیرفعال شده و کلید خود را از دست می دهد.

این ویروس شناس ادامه داد: پایداری ویروس ها بر روی سطوح از چند ساعت تا چند روز است و بر اساس ویژگی های غشایی خود میزان پایداری آنها متفاوت است.

وی با بیان اینکه ویروس هایی که پوشش دارند از جمله هپاتیت نوع بی، سی، اچ آی وی، کرونا ویروس و عامل تبخال، نسبت به شرایط محیطی حساس تراند، افزود: از آنجایی که پوشش این ویروس ها از نوع چربی است حلال چربی می تواند آنها را غیرفعال کند و استفاده از حلال های چربی مانند صابون می تواند کلید را از ویروس بگیرد.

واعظ جلالی ادامه داد: تحقیقات نشان داده این ویروس ها به علت پوشش در محیط پایداری ندارند و این نوع ویروس های پوشش دار تنها از چند ساعت تا پنج روز می توانند شکل اصلی خود را در محیط حفظ کنند.

وی افزود: تحقیقات در مورد پایداری ویروس ها بر روی سطوح مختلف نشان داده است که کرونا ویروس ها بر روی کاغذ حدود چهار ساعت زنده می ماند زیرا کاغذ رطوبت را می گیرد و ویروس را غیر فعال می کند.

کرونا در سطوح فلزی پایدارتر می ماند

واعظ جلالی با بیان اینکه این نوع ویروس بر روی دستکش جراحی نیز بعد از چند ساعت غیر فعال می شود یادآور شد: اما ویروس کرونا بر روی سطح فلز پایداری بیشتری دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، با بیان اینکه فلزاتی مانند نقره تنها در صورتی می توانند ویروس را جذب کنند که فعال باشند تا یون های آنان ویروس را جذب کند، تصریح کرد: نقره ای که در ساختار ظرف و سطوح استفاده شده است چنین خاصیتی ندارد و تنها نقره ای چنین خاصیتی دارد که در محیط آزمایشگاهی با آن کار انجام می شود.

وی با بیان اینکه ویروس بر روی سطح فلزی می تواند تا پنج روز زنده بماند گفت: تحقیقات خیلی زیادی در مورد پایداری ویروس کرونا بر روی پارچه انجام نشده است اما بر روی پلاستیک می تواند تا چند روز باقی بماند و بنابر این لازم است برای جلوگیری از ابتلا به ویروس در مورد پارچه هم احتیاط شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، وجود ویروس های نوپدید را یکی از معضلات قرن فعلی عنوان کرد و گفت: با توجه به اینکه ۷۰ درصد ویروس های نوپدید منشا حیوانی دارند، باید به این مسئله توجه کنیم که اهمیت به طبیعت بسیار ضروری است و مسئله محیط زیست نباید یک موضوع حاشیه ای در نظر گرفته شود.

این ویروس شناس تاکید کرد: یکی از مسائل مهم در مورد ویروس های نوپدید تغییر سبک زندگی انسان هاست زیرا انسان ها هر روز بیشتر از روز قبل در طبیعت دخالت کرده اند و اکوسیستم های طبیعت را به خاطر منافع دستکاری کرده و سطح تماس خود را با آنها افزایش داده اند در نتیجه ویروس ها که موجودات هوشمندی هستند تغییر کرده و توانسته اند میزبان های جدیدی برای خود پیدا کنند.

وی ادامه داد: زمانی که میزبان های جانوری از ویروس ها گرفته شوند ویروس ها مجبورند برای پایداری در محیط خود را تغییر دهند.

این ویروس شناس با بیان اینکه برخی از این تغییرات به ضرر ویروس و برخی از آنها به نفع ویروس است یادآور شد: به همین خاطر این ویروس کرونای جدید با جهش توانسته از خفاش و یا مورچه خوار به انسان برسد.

وی درباره درگیری حیوانات اهلی با کویید ۱۹ توضیح داد: در مورد حیوانات خانگی باید آسوده خاطر بود زیرا حیوانات خانگی معاینه پزشکی می شوند و وارد طبیعت نمی شوند اما از آنجایی که کرونا ویروس ها می توانند حیواناتی مانند اسب را نیز آلوده کنند بنابر این بهتر است که منتظر تحقیقات بیشتر بر روی این موضوع بمانیم.

وی با بیان اینکه احتمال آلودگی حیوان خانگی مانند گربه به کویید ۱۹ خیلی ضعیف است، گفت: نباید نگران آلودگی گربه به این ویروس باشیم زیرا آلودگی به این ویروس مشروط بر آن است که کویید ۱۹ در مدت زمان کوتاهی آنقدر تغییر کند که بتواند میزبان خود را تغییر داده و آن را آلوده کند که این مسئله این تغییر نیازمند سالها زمان است.

واعظ جلالی با اشاره به برخی مقالات علمی که در سال ۲۰۱۳ در مورد کرونا ویروس ها منتشر شده است توضیح داد: در این مقالات اشاره شده است که ویروسی مشابه کویید ۱۹ از خفاش جدا شده است و با توجه به خصوصیات ژنتیکی که دارد توانایی انتقال به انسان ها را هم دارد.

وی تاکید کرد: این مسئله موید آن است که نباید نسبت به طبیعت بی تفاوت بود زیرا زندگی همه انسان ها وابسته به یکدیگر است و در حال حاضر به خاطر حجم بی شمار سفرهایی که روی کره زمین انجام می شود اندازه زمین کوچک شده و به همین خاطر می توان در مدت کوتاهی ویروس ها را بر روی کره زمین جا به جا کرد.

وی با هشدار نسبت به احتمال جابه جایی ویروس هایی که در بدن بندپایان وجود دارد و می توانند با بارهایی که در سفرها جابه جا می شود از محیطی به محیط دیگر انتقال یابند، گفت: با توجه به اتفاقاتی که در دوره کنونی رخ می دهد با ویروس های نوپدید زیادی رو به رو خواهیم شد.

این ویروس شناس افزود: از سال ۲۰۰۹ تا کنون سازمان بهداشت جهانی ۶ بار نسبت به بیماری های ویروسی و نوپدید هشدار داده است و اپیدمی بیماری هایی مانند ابولا، سارس و کویید ۱۹ نشانگر حائز اهمیت بودن توجه به بیماری های ویروسی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با تاکید بر ضرورت توجه بیشتر به مبحث ویروس شناسی و تحقیقات در این زمینه، یادآور شد: با توجه به اینکه از سال ۲۰۰۹ تا کنون ۶ تذکر سازمان جهانی بهداشت در مورد بیماری های ویروسی بوده است، اگر مراکز تحقیقاتی بیشتری با تجهیزات کافی در حوزه ویروس شناسی فعالیت کرده، همکاری متخصصان این حوزه در کشور با سازمان جهانی بهداشت توسعه یافته و با توجه به توان محققان و دانشگاهیان امکانات لازم برای تشخیص ویروس های نوپدید فراهم شود، می توان با آمادگی بیشتری در برابر این بیماری ها اقدام کرد.

/مهر