به گزارش سلام نو، در مه ۱۹۹۷، پسربچه‌ای سه‌ساله به‌نوعی بیماری مبتلا شد که ابتدا به سرماخوردگی معمولی شباهت داشت. وقتی علائمش ازجمله گلودرد و تب و سرفه ۶ روز ادامه یافت، او را به بیمارستان کویین الیزابت در هنگ‌کنگ بردند. در آنجا، سرفه‌اش شدیدتر و به تنگی‌نفس دچار شد و با وجود مراقبت پزشکی ویژه از دنیا رفت. پزشکان که از وخامت حال پسرک متعجب شده بودند، نمونه‌ای از خلط او را به وزارت بهداشت چین ارسال کردند؛ اما پروتکل استاندارد آزمایش نمی‌توانست به‌طورکامل ویروس عامل بیماری را شناسایی کند؛ از‌این‌رو، ویروس‌شناس ارشد وزارتخانه تصمیم گرفت قدری از نمونه را برای همکارانش در دیگر کشورها ارسال کند.
در مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده (CDC) در آتلانتا، نمونه‌ی خلط پسربچه در انتظار رسیدن نوبتش در فرایند کُند تجزیه‌و‌تحلیل تطبیق پادتن یک ماه معطل ماند. درنهایت، نتایج تأیید کرد آنچه جان کودک را گرفت، گونه‌ای از ویروسی است که در طول تاریخ بیش از هر عامل بیماری‌زای دیگری باعث مرگ انسان‌ها شده است: آنفلوانزا. این نوع ویروس پیش‌تر هرگز در انسان دیده نشده بود این سویه که H5N1 یا آنفلوانزای مرغی نام دارد، دو دهه قبل شناسایی شده بود؛ اما تا آنجا که می‌دانستیم، تنها پرندگان را آلوده می‌کرد.
در آن زمان، دانشمندان که در ماه اوت در میانه‌ی تابستان بود، درباره‌ی ویروس به سرتاسر دنیا هشدار دادند. حکومت چین با وجود اعتراض‌های مرغداران به‌سرعت ۱/۵ میلیون مرغ را از بین برد. موارد ابتلای بعدی به آنفلوانزای مرغی از نزدیک زیرنظر قرار گرفتند و قرنطینه شدند. تا پایان سال، ۱۸ مورد ابتلا در انسان‌ها شناسایی شد که از این بین ۶ نفر جانشان را از دست دادند.
از نظر دنیا، مهار سریع آنفلوانزای مرغی واکنش جهانی موفقیت‌آمیزی بود و ویروس تا سال‌ها دیگر دیده نشد. مهار ویروس مرگ‌بار تاحدی بدین‌دلیل امکان‌پذیر شد که بیماری ناشی از آن بسیار شدید بود. افرادی که آنفلوانزای مرغی می‌گرفتند، به‌وضوح و به‌شدت بیمار می‌شدند. H5N1 نرخ مرگ‌ومیر نزدیک به ۶۰ درصد داشت و اگر شخصی به آن مبتلا می‌شد، احتمالا از دنیا می‌رفت. بااینحال از سال ۲۰۰۳ تاکنون، آنفلوانزای مرغی تنها ۴۵۵ نفر را کشته است. درمقابل، سویه‌های خفیف‌تر آنفلوانزا که به‌طور متوسط موجب مرگ کمتر از ۰/۱ درصد از افراد آلوده می‌شوند، هرساله مسئول مرگ صدها هزار نفر از مردم هستند.
آنفلوانزای مرغی با نرخ مرگ‌ومیر ۶۰ درصد به‌شدت کشنده است.
همچنین، بیماری شدید ایجادشده دراثر ویروس‌هایی نظیر H5N1 بدین‌معنا است که امکان شناسایی و جداسازی افراد آلوده وجود دارد. علاوه‌بر‌این، بیماران به‌سرعت از دنیا می‌روند و امکان حضور عادی بین مردم و انتقال ویروس را پیدا نمی‌کنند. ویروس کرونا جدید با نام علمی سارس کو ۲ (SARS-CoV-2) که هم‌اکنون به‌سرعت در حال انتشار به سرتاسر دنیا است، می‌تواند به بروز نوعی بیماری تنفسی منجر شود که امکان تشدیدش وجود دارد. این بیماری با نام کووید۱۹ (COVID-19) ظاهرا کمتر از ۲ درصد میزان مرگ‌ومیر دارد که از اغلب همه‌گیری‌هایی که تیتر اخبار جهانی شدند، کمتر است. کروناویروس جدید ظاهرا به‌دلیل میزان مرگ‌ومیر کم چندان کشنده نیست؛ اما دقیقا به‌همین‌دلیل زنگ‌خطر را در دنیا به‌صدا درآورده است.
ویروس‌های کرونا شباهت زیادی به ویروس‌های آنفلوانزا دارند و در افراد مبتلا به آن‌ها علائمی تقریبا یکسان ظاهر می‌شود. چهار عضو خانواده‌ی ویروس کرونا که به‌طور معمول انسان را آلوده می‌کنند، به بروز سرماخوردگی منجر می‌شوند و به باور دانشمندان، برای حداکثرسازی انتشارشان در ما تکامل یافته‌اند؛ بدین‌معنی که موجب بیماری و نه مرگ افراد می‌شوند. درمقابل، دو همه‌گیری اخیر ویروس کرونا جدید شامل سارس (سندرم تنفسی حاد) و مرس (سندرم تنفسی خاورمیانه) همچون H5N1 از حیوانات نشئت گرفته است. بیماری ناشی از این ویروس‌ها به‌شدت برای انسان‌ها کشنده بود و تعداد بسیار معدودی از موارد خفیف یا بدون علامت گزارش شد. اگر تعداد این گونه موارد بیشتر بود، بیماری به‌طور گسترده منتشر می‌شد. درنهایت، سارس و مرس هرکدام باعث مرگ کمتر از هزار نفر شدند.
براساس گزارش‌ها، مرگ‌ومیر کووید۱۹ تاکنون بیش از سه برابر سارس و مرس بوده است. ویروس جدید با ترکیبی از خصوصیات قدرتمند به اغلب دیگر مواردی بی‌شباهت است که توجه عمومی را به خود جلب کردند. کرونا جدید کشنده است؛ اما نه آن‌قدر و افراد را بیمار می‌کند؛ اما تشخیص آن‌ها به روش‌های پیش‌بینی‌پذیر و منحصربه‌فرد امکان‌پذیر نیست. ماه گذشته، ۱۴ آمریکایی در کشتی تفریحی دایموند پرینسس با وجود آنکه حال خوبی داشتند، آزمایششان مثبت اعلام شد. کرونا جدید ازآنجاکه ظاهرا برخی اوقات به ظهور هیچ علائمی منجر نمی‌شود، ممکن است خطرناک‌ترین ویروس دنیا باشد.
جهان با بسیج منابع و سرعت بی‌سابقه به شیوع ویروس کرونا جدید واکنش نشان داد. دانشمندان با سرعتی بسیار زیاد توانستند ویروس جدید را شناسایی کنند. ژنوم عضو جدید خانواده‌ی کرونا به‌دست دانشمندان چینی تعیین توالی شد و در چند هفته، دراختیار سرتاسر جهان قرار گرفت. جامعه‌ی علمی جهانی داده‌های ژنومی و بالینی را با سرعتی بی‌سابقه منتشر کرد و گروه‌ها و شرکت‌های مختلف نیز به سرعت مشغول ساخت واکسن شدند. دولت چین اقدامات چشمگیری برای مهار ویروس انجام داد و سازمان بهداشت جهانی (WHO) پس از اندکی تعلل وضعیت اضطراری بین‌المللی اعلام کرد. تمام این اقدامات در کسری از زمانی اتفاق افتاد که صرفا برای شناسایی H5N1 در سال ۱۹۹۷ صرف شد و بااینحال، گسترش همه‌گیری تازه همچنان در حال تداوم است. مارک لیپسیچ، استادتمام همه‌گیرشناسی در دانشگاه هاروارد، به وب‌سایت آتلانتیک گفت:
تصور می‌کنم پیامد احتمالی این است که ویروس کرونا جدید درنهایت مهارشدنی نخواهد بود.
«مهار» نخستین گام در واکنش به هرنوع همه‌گیری است. درباره‌ی کووید۱۹، به‌نظر می‌آید فرصت جلوگیری از دنیاگیری رسمی ظاهرا تا چند روز آینده به پایان خواهد رسید. با انتشار ویروس در ژانویه، چین قرنطینه‌ی مناطق آلوده را از شهر ووهان آغاز و درنهایت، نزدیک به ۱۰۰ میلیون نفر را از سایر جمعیت کشور جدا کرد. افراد از خروج از خانه منع شدند و پهپادها درصورت مشاهده‌ی آن‌ها در خیابان هشدار می‌دادند. با وجود انجام این اقدامات سختگیرانه، ویروس هم‌اکنون به بیش از ۶۰ کشور جهان سرایت کرده است.
کووید۱۹ احتمالا همانند سرماخوردگی و آنفلوانزا به بیماری فصلی تبدیل خواهد شد.
با وجود ناکارآمدی ظاهری اقدامات چین برای مهار ویروس دست‌کم باتوجه‌به هزینه‌ی بی‌اندازه‌ی اجتماعی و اقتصادی آن‌ها، برخورد شدید همچنان تشدید می‌شود. زیر فشار سیاسی برای «توقف» ویروس ماه گذشته دولت چین اعلام کرد مقام‌های بهداشتی در استان هوبئی با مراجعه‌ی خانه‌به‌خانه، تب افراد را اندازه خواهند گرفت و به‌دنبال علائم بیماری خواهند گشت و سپس تمام موارد احتمالی را به کمپ‌های قرنطینه خواهند فرستاد. بااینحال حتی با چنین اقدامات ایدئالی برای مهار، انتشار ویروس همچنان اجتناب‌ناپذیر بوده است. اگر افراد می‌توانند حتی بدون ناخوشی زیاد در حدی که خانه‌نشین شوند، ویروس را منتشر کنند، پس آزمایش افرادی که هم‌اکنون به‌شدت بیمار هستند، راهبردی ناقص است.
لیپسیچ پیش‌بینی می‌کند تا سال آینده، نزدیک به ۴۰ تا ۷۰ درصد از افراد سرتاسر جهان به ویروس عامل بیماری کووید۱۹ مبتلا خواهند شد. درعین‌حال، تأکید می‌کند ابتلا به ویروس به‌معنای بیماری شدید تمام افراد نیست. به‌گفته‌ی وی، احتمال دارد اغلب موارد ابتلا به‌طور خفیف بیمار شوند یا شاید بدون علامت باشند. همانند آنفلوانزا که معمولا جان افراد دارای شرایط مزمن پزشکی و افراد مسن‌تر را تهدید می‌کند، اغلب موارد بدون مراقبت پزشکی بیماری را پشت‌سر می‌گذارند. درمجموع، تقریبا ۱۴ درصد افراد مبتلا به آنفلوانزا هیچ علامتی ندارند.
لیپسیچ، تنها کسی نیست که اعتقاد دارد ویروس به انتشار گسترده ادامه خواهد داد. همه‌گیرشناسان به‌تازگی بدین‌نتیجه رسیده‌اند که به‌احتمال فراوان پیامد همه‌گیری اخیر، بیماری فصلی جدید و تبدیلش به پنجمین کروناویروس همه‌گیر است. افراد با ابتلا به چهار کرونا دیگر معمولا طولانی‌مدت از آن مصون نمی‌شوند. اگر کرونا جدید نیز از همین رویه پیروی کند و اگر بیماری ناشی از آن به همان شدت امروز ادامه یابد، «فصل سرماخوردگی و آنفلوانزا» می‌تواند به «فصل سرماخوردگی و آنفلوانزا و کووید۱۹» تبدیل شود.
درحال‌حاضر، معلوم نیست دقیقا چند نفر به ویروس کرونا جدید مبتلا شده‌اند. به‌نقل از دانشگاه جان هاپکینز، تا سه‌شنبه ۱۳ اسفند، بیش از ۹۲ هزار نفر در سرتاسر جهان آلوده شده‌اند که از این بین، بیش از ۸۰ هزار نفر درون قلمرو چین قرار دارند. همچنین پس از دو هفته از اعلام رسمی ورود ویروس به ایران، کشور به کانون انتشار ویروس در منطقه‌ی خاورمیانه‌ی تبدیل شده است و به‌نقل از وزارت بهداشت، اکنون ۲،۳۳۶ مورد تأییدشده دارد. بااینحال به‌نقل از پژوهش تازه‌ی دانشمندان کانادایی، احتمالا نزدیک به ۱۸ هزار نفر در ایران به ویروس کرونا جدید مبتلا شده‌اند. میزان گسترش ویروس به میزان سرایت بیماری در موارد خفیف‌تر بستگی دارد. دانشمندان چینی چندی پیش یک مورد آشکار از انتشار بدون علامت ویروس از بیماری با سی‌تی اسکن سینه‌ی طبیعی را در نشریه‌ی پزشکی جاما گزارش دادند. پژوهشگران با خوش‌بینی بدین‌نتیجه رسیدند این یافته ناهنجاری غیرمعمول نیست و پیشگیری از ابتلا به کووید۱۹ چالش‌برانگیز خواهد بود.
حتی اگر برآورد لیپسیچ از نظر وسعت نادرست باشد، احتمالا تغییری در پیش‌بینی‌های کلی به‌وجود نخواهد آمد. به‌گفته‌ی او، شناسایی ۲۰۰ مورد ابتلا به بیماری شبه‌آنفلوانزا حین فصل آنفلوانزا وقتی برای تشخیص آن آزمایش نمی‌دهند، به‌شدت دشوار است؛ اما خوب است به‌جای آنکه بعدا بفهمیم مبتلا شده یا در تشخیص اشتباه کرده‌ایم، زودتر از بیماری مطلع شویم. تنها راه تشخیص، آزمایش است.
درابتدا، به پزشکان در ایالات متحده توصیه می‌شد که تنها افرادی را آزمایش کنند که به چین سفر کرده یا با فردی تماس داشته‌اند که مبتلا به ویروس تشخیص داده شده است. بااینحال پس از افزایش موارد ابتلا در این کشور و شناسایی دو مورد مبتلا با منشأ آلودگی نامعلوم، به‌نظر می‌آید با پخش ویروس در میان مردم، امکان شیوع گسترده‌تر آن وجود دارد. با دراختیارداشتن داده‌های اندک، پیش‌بینی دشوار است؛ اما نگرانی از اینکه ویروس کرونا جدید دیگر مهارشدنی نیست و برای همیشه با ما خواهد بود، بیش از همه در میدان رقابت جهانی برای یافتن واکسن آشکار است. ساخت واکسن یکی از راهبردهای بدیهی برای نجات جان مردم در سال‌های پیش رو محسوب می‌شود.
در ماه گذشته، بهای سهام شرکت داروسازی کوچکی به‌نام اینویو (Inovio) بیش از دوبرابر شده است. در روزها و هفته‌های گذشته، بارها گزارش شد که واکسنی برای کروناویروس جدید کشف و این ادعا بارها در بسیاری از گزارش‌های خبری تکرار شده است؛ اما واکسن‌ها همانند دیگر داروها به فرایند آزمایش طولانی نیاز دارند تا معلوم شود واقعا به‌طور ایمن می‌توانند از افراد دربرابر بیماری محافظت کنند یا نه. آنچه هم‌اکنون شرکت یادشده و دیگران انجام داده‌اند، تکثیر ذره‌ای از RNA ویروس است که روزی می‌تواند به‌عنوان واکسن به‌کار آید. انجام این کار گام اولیه‌ی امیدوارکننده‌ای محسوب می‌شود؛ اما نامیدن آن با عنوان کشف همچون معرفی جراحی جدید پس از تیزکردن تیغ جراحی است.
کادر درمانی در یکی از بیمارستان‌های ایران
ویروس کرونا امکان جهش دارد و ممکن است همچون آنفلوانزا برای مقابله با آن به ساخت مداوم واکسن نیاز باشد
هرچند توالی‌یابی ژنتیکی اکنون سرعت بسیار سریعی دارد، ساخت واکسن امری پیچیده و زمان‌بر است. این کار شامل یافتن توالی ویروسی است که ضمن ایجاد حافظه در سیستم ایمنی بدن به‌طور مطمئن، به بروز واکنش التهابی حادی منجر نمی‌شود که خود عامل ظهور علائم خواهد بود. رسیدن به این نقطه نیازمند آزمایش ابتدا در مدل‌های آزمایشگاهی و حیوانات و درنهایت، انسان است. علاوه‌بر‌این به‌محض کشف واکسن، امکان ارسال سریع و راحت نمونه‌ی ساخته‌شده به سرتاسر جهان وجود ندارد.
ساخت واکسن چنان دشوار و هزینه‌بر و پرخطر است که در دهه‌ی ۱۹۸۰ وقتی شرکت‌های داروسازی متحمل هزینه‌هایی قانونی شدند که بنا به گزارش‌ها براثر آسیب‌های ناشی از واکسن‌ها به‌بار آمده بود، بسیاری‌شان تصمیم گرفتند از فعالیت در این عرصه دست بکشند. به‌منظور به‌پیش‌راندن صنعت داروسازی و برانگیختن انگیزه در شرکت‌ها برای تداوم تولید این محصولات حیاتی، دولت ایالات متحده به هرشخصی که ادعا می‌کرد از واکسن‌ها آسیب دیده است، مبلغی برای جبران خسارت پرداخت و این قرار همچنان تا امروز تداوم یافته است. بااینحال، شرکت‌های داروسازی به‌طورکلی دریافته‌اند سرمایه‌گذاری در داروهایی سودآورتر است که برای شرایط مزمن پزشکی مصرف روزانه دارند. ویروس کرونا امکان جهش دارد و ممکن است همچون آنفلوانزا برای مقابله با آن به ساخت مداوم واکسن نیاز باشد.
به‌گفته‌ی جیسون شوارتز، استادیار مدرسه‌ی سلامت عمومی دانشگاه ییل و کارشناس سیاست‌گذاری واکسن، اگر به‌کلی به واکسن به‌عنوان پاسخ امید ببندیم، دچار دردسر می‌شویم. آن‌طور که شوارتز می‌گوید، بهترین سناریو این است که ساخت واکسن بسیار دیرتر از آن اتفاق بیفتد که بر همه‌گیری کنونی تأثیر بگذارد. مشکل اصلی این است که آمادگی برای این همه‌گیری باید از دهه‌ی گذشته و بعد شیوع سارس رخ می‌داد. استاد دانشگاه ییل گفت:
اگر برنامه‌ی پژوهش واکسن سارس را کنار نمی‌گذاشتیم، می‌توانستیم فعالیت‌های بنیادی انجام‌شده‌ی بیشتری دراختیار داشته باشیم و آن‌ها را برای این ویروس تازه و هم‌خانواده‌ی سارس اجرا کنیم.
همانند ابولا، به‌محض آنکه احساس خطر از بین رفت، بودجه‌های دولتی قطع و توسعه‌ی صنعت داروسازی متوقف شد. برخی پژوهش‌های بسیار اولیه درنهایت روی قفسه‌ها خاک خوردند؛ زیرا آن همه‌گیری پیش از نیاز به ساخت واکسن به‌پایان رسید. ایران و ایتالیا و کره‌‌جنوبی اکنون ازجمله کشورهای درگیر با رشد چشمگیر شمار موارد ابتلا به کووید۱۹ هستند. بسیاری از کشورها با وجود ناکارآمدی و آسیب‌های ذاتی برخورد شدید و بی‌سابقه‌ی چین، با انجام اقدامات پیشگیرانه درصدد مهار ویروس برآمده‌اند و برخی اقدامات دراین‌زمینه مناسب خواهد بود؛ اما ممنوعیت گسترده‌ی مسافرت و تعطیلی شهرها و انباشت منابع، راهکارهایی واقع‌گرایانه برای همه‌گیری ویروسی نیست که تا سال‌ها دوام می‌آورد و انجامشان به‌نوبه‌ی خود خطرآفرین خواهد بود. سازمان بهداشت جهانی احتمالا تا چند روز آینده سرانجام دنیاگیری ویروس کرونا جدید را اعلام خواهد کرد و در‌آن‌صورت، بازشدن مرزها و نه بستن‌شان ضروری خواهد بود. باید این انتظار را کنار گذاشت که هر منطقه می‌تواند از تأثیرات کووید۱۹ بگریزد؛ زیرا این بیماری باید به‌عنوان مشکلی فراگیر دیده شود.
/دیجیاتو
