امروز روز ولادت محمد رسول الله به روایت شیعیان است، یک هفته پیش از این هم تاریخ تولد پیامبر اسلام به روایت اهل سنت بود و به همین مناسبت سال‌ها است که فاصله این دو تاریخ به عنوان هفته وحدت نامگذاری شده است.
سال‌هاست که در این هفته همایش‌های گوناگونی در کشور برگزار می‌شود. علمای تشیع و تسنن در کنار هم می‌نشینند و از ضرورت وحدت در جهان اسلام به خصوص در گستره ایران اسلامی می‌گویند.
اما اختلاف مذهب در امت آخرین رسولِ پروردگار تنها به شیعه و سنی مربوط نیست. اهل سنت چهار مذهب اصلی دارند و شیعیه دو یا سه مذهب مطرح و قدرتمند که درون خود هم اختلافاتی دارند، اختلافاتی که این روزها از دایره اندیشه خارج شده و جلوی همزیستی این فرق با هم را در مناطقی از جهان گرفته.
اختلاف امت پیامبر رحمت است؟
این اختلاف مذهبی که امروز بسیاری از معتقدین و حتی غیرمعتقدین به اسلام را آزرده خاطر کرده مسئله عجیبی است و ذکری که پیغمبر از آن آورده است عجیب‌تر! حدیثی مشهور از پیامبر اسلام نقل است که می‌گوید «اختلاف امت من رحمت است.»
امام موسی صدر، عالم معاصر ایرانی و رهبر سابق شیعیان لبنان، در این باره می‌گوید:« تردیدی نیست که مذاهب اسلامی، با وجود آنکه در اصول و مبانی کلی مشترک هستند و یک کتاب و یک قبله دارند، تفاوت‌هایی در آموزه‌ها و احکام دارند و این تفاوت‌ها، در چارچوب خود، نه تنها وحدت مسلمانان را بر هم نمی‌زند، که راه اجتهاد را برای آنان هموار می‌کند. اگر اسلام قالبی ثابت و همیشگی داشت، مانعی بر سر راه به کارگیری فکر و اندیشه بود و مومن در برابر آن خاشع بود و تسلیم می‌شد؛ ولی وقتی در فهم حکم دینی، دیدگاه‌های گوناگون مطرح باشد، انسان مسلمان اجازه دارد اجتهاد کند و فکر خود را به کار گیرد و همواره برای تشریع احکام تلاش کند تا پاسخ‌گوی نیازهای فزاینده و گوناگون همۀ عصرها باشد. این یکی از معانی این سخن رسول خدا (ص) است که: «اِختِلافُ أُمَّتی رَحمَه.» (اختلاف امت من رحمت است.) این امر با مقایسۀ آرای گوناگون فقهی در یک موضوع واحد روشن می‌شود.»
به باور امام موسی صدر اختلاف با چاشنی اجتهاد تبدیل به نقطه قوت اسلام و تجلی نوعی از پولورالیسم مذهبی می‌شود و زمینه گفت‌وگو و همزیستی را فراهم می‌کند.
چرا اختلاف برای ما چالش است نه رحمت؟
حالا اما پرسش این است اختلافی که به تعبیر محمد رسول الله باید مایه رحمت امتش باشد این روزها به چالشی اساسی و حل نشدنی تبدیل شده است؟
شاید بتوان پاسخ را در جمله ویلیام مونتگمری وات، مورخ برجسته و جست‌وگر که گفته: برای محمد(ص) مذهب موضوعی شخصی و انفرادی نبود بلکه «پاسخ کلی شخصیت او به وضعیتی بود که او خود را در آن می‌یافت. او نه تنها به جنبه‌های مذهبی و نظری شرایط موجود، بلکه به وضعیت اقتصادی، اجتماعی، و فشارهای سیاسی که بر مکه در زمان او حاکم بود، پاسخ می‌داد.»
رسول الله دین و مذهب را صرفا به عنوان راهی برای سلوک به خداوند نمی‌دید و دین را برای زندگی آدم‌های اطرافش می‌خواست و از ره‌آورد دین در پی پاسخ به پرسش‌های موجود در جامعه بود.
از سوی دیگر محمد رسول‌الله چه آن وقت که محمد امین بود، چه آن وقت که رسول الله شد انسانی خوش منش، اهل مدارا، گفت‌وگو و همزیستی بود. هم او بود که در پیمان جوانمردان مکه مشارکت کرد و تا آخر عمر هم به آن افتخار کرد. هم او بود که به دیدار همسایه هتاکش رفت و با مهر و محبت دل او را به دست آورد.
هم او بود که قول مشهور"از دل‌ها وارد مکه شد، نه از دیوارها" و به بت پرستان امان داد. او بود که در دوران اوج قدرتش از میان مردمش قابل شناسایی نبود و شبیه‌ترین به مردم بود.
او با این منش از اختلاف رحمت می‌ساخت و ابوذر عرب و سلمان فارسی را چونان دو بال کنار خود داشت. همین منش بود که اختلافات قبیله‌ای را تا حد قابل توجهی کم کرد.
امروز همایش برای نمایش وحدت در ایران و حتی جهان بسیار برگزار می‌شود و بسیاری از وحدت شیعه و سنی یا وحدت جهان برای عبور از افراطی‌گری می‌گویند ولی تا زمانی که این وحدت به یک شیوه زندگی تبدیل نشود نمی‌توان گفت که اختلافات امت پیامبر از چالش به رحمت تبدیل شدند.
آیا راه حلی وجود دارد؟
حتما راه حل هست که پیامبر اسلام اختلاف را رحمت قلمداد کرده است. شاید بهترین راه را شهید آیت‌الله بهشتی به شکلی مستقیم برای ما روشن کرده و آن عبور از اختلافات بی اهمیت است. او در سخنرانی خود که اتفاقا به میلاد پیامبر اشاره دارد می‌گوید:« عده ای از بزرگان اسلام چه از شیعه، چه از سنی و از مذاهب گوناگون بر این عقیده اند که بهتر است ما اینگونه اختلافات را اصلاً اختلاف تلقی نکنیم. به جای اینکه بیاییم بکوشیم و بگوییم که همه حتماً باید روز هفدهم جشن بگیرند و یا حتماً همه باید روز دوازدهم جشن بگیرند بگوییم این مهم نیست؛ دسته ای روز دوازدهم جشن گرفتند و دسته ای روز هفدهم جشن گرفتند به دلیل اینکه در تواریخ ما هر دو روز ذکر شده است. دسته ای هم ممکن است روز هشتم جشن بگیرند، دسته ای هم روز دهم، بعضی هم ممکن است روز دوم جشن بگیرند. اما مسئله مهم روز جشن نیست. یعنی هر کدام از ما هر روزی که می خواهیم را جشن بگیریم چراکه همه ما پیروان اسلام، دوستان محمد، و پیروان راه محمد هستیم.»
علمای دین و همه‌ی ما باید به این باور برسیم که تفاوت در اذان و شیوه نماز و تاریخ ولادت پیامبر مسئله چندان مهمی نیست که برای اختلاف در آن دست یک دیگر را ول کنیم! جامعه‌ای که دین گریز شده فرقی بین شیعه و سنی نمی‌گذارد. جوان اهل سنت کردستان یا شیعه تهرانی یا مشهدی همه با هم دین گریز می‌شوند و در خجالت هیچ کدام از سحابه،ائمه، خلافا و حتی خود پیامبر نمی‌مانند! باید با وحدت عملی و گام به گام به همه از جمله خودمان ثابت کنیم دینی که رسوال الله آورد دینی برای زندگی بهتر انسان است.
