از بارزترین ویژگی‌های دکتر حبیب الله پیمان برخورداری از مشی انتقادی و روحیه انتقاد پذیری اوست. نتیجه برخورداری از نگرش و مشی انتقادی دکتر پیمان را می‌توان در اقدام او برای راه اندازی نهادهای سیاسی و تلاش بی‌وقفه جهت یافتن راه‌ها و راهکارهای نو جهت نیل به دموکراسی و عدالت اجتماعی و دسترسی به توسعه اقتصادی پایدار و درون‌زا پیگیری نمود و دریافت. در دهه ۱۳۴۰ پیمان علاوه بر حضور در حسینیه ارشاد در تاسیس کانون توحید نیز نقش و حضور داشت.
تغییر شرایط روز و نیاز به نوشدن و پاسخ به شرایط جدید از جمله دلایل دکتر پیمان در عرصه راه اندازی این تشکل ها به شمار می‌رفت. چنان که بعد از ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و در پی سرکوب شدید مبارزان و به بن‌بست رسیدن سیاست مبارزه قانونی و مسالمت آمیز و گسترش روحیه ناامیدی و یاس بر مبارزان و روشنفکران ایرانی، او به همراه دکتر سامی در سال ١٣٤٤ جنبش آزادیبخش مردم ایران را با خط مشی قهرآمیز تاسیس کرد که پس از دوسال لو رفت و فعالان جاما بازداشت شدند. پیمان بعد از آزادی همراه بخشی از مبارزان به مطالعه و نقد و جمع بندی دلایل و چرایی مبارزات مسلحانه پرداخت. دکتر پیمان در سال ١٣٥٦ در آستانه خیزش انقلابی مردم و بنا بر ضرورت داشتن نقشه راه و تبیین شرایط، ابتدا جنبش مسلمانان ایران و با تغییر سریع شرایط سیاسی کشور جنبش مسلمانان مبارز را تاسیس کرد.
پیمان بعد از پیروزی انقلاب به عضویت در شورای انقلاب دعوت شد و در همان اثنا به انتشار نشریه امت که دیدگاه‌های او و سایر همفکرانش در جنبش مسلمانان مبارز را منعکس می‌کرد پرداخت. او همچنین در امر تدوین اساسنامه و تاسیس شوراها و تشکل‌های صنفی ودموکراتیک حضور فعال داشت. دیدگاه‌های دکتر پیمان همچون ضرورت قطع وابستگی‌های اقتصادی اجتماعی به امپریالیسم، تحقق همزمان دموکراسی و عدالت اجتماعی، نقد گرایش‌های لیبرالیستی، نگاه نقادانه به مواضع و عملکرد دولت موقت در مدیریت و رهبری دوره گذار انقلابی، او را واداشت تا راهی میانه و مستقل از دوقطب برانداز و انحصار طلب در قدرت برگزیند. و پیشنهاد قبول مسولیت‌های اجرایی را نپذیرفت.
تحولات بعد از خرداد ۱۳۶۰ و تغییر شرایط سیاسی در ایران موجب شد تا در نحوه و میزان حضور جنبش مسلمانان مبارز و دکتر پیمان تغییرات زیادی به وجود آید. با این حال پیمان در تمامی این سال ها همچنان تلاش کرد تا با توجه به شرایط موجود وظایف خود به مثابه یک روشنفکر متعهد و مسئول را در حد توان و در محدوده امکانات موجود ادامه دهد.
در طول این سال‌ها پیمان به‌رغم تضییقات و محدودیت‌ها با تحلیل شرایط اجتماعی سیاسی، از تلاش مداوم برای یافتن راههای برون‌رفت از بحران‌ها و مشکلات کشور و گشودن بن‌بست‌های فکری و عملی پیش روی مردم باز نایستاد. برون‌داد مکتوب این تلاش‌ها انتشار ده‌ها کتاب و مقاله و هزاران صفحه مطالب در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، تاریخی، فرهنگی، دینی و قرآنی تاکنون ادامه داشته است.
او در این سال‌ها از نقد عملکرد خود در عرصه فکر و عمل نیز هرگز غافل نماند. دکتر پیمان در سال هفتاد در جزوه «سخنی با خویش» به نقد عملکرد جنبش مسلمانان مبارز پرداخت و سعی کرد با طرح لزوم نقد خود دیگر گروه‌های سیاسی را به نقد عملکرد سیاسی اجتماعی خود وادارد.
آخرین تلاش دکتر پیمان در این زمینه مصاحبه مفصلی بود که در خرداد امسال با شبکه اعتماد آنلاین انجام داد. او در این مصاحبه با شهامت کامل به نقد نظرات و عملکرد خود در طول این چهل سال پرداخته. دکتر پیمان در این مصاحبه از ضرورت و لزوم تغییر انسان‌ها در گذر زمان، درباره مبانی ارزشی خود، اعتقاد به آزادی، برابری، دموکراسی و سوسیالیسم انسانی اخلاق‌مدار، ضرورت توسعه پایدار و درون‌زا و نیز آسیب‌های پیش روی جامعه ما، برخورد با نهضت آزادی و دولت موقت و روابط کنونی‌اش با نهضت آزادی ایران، وظایف امروزین ما و از جمله ضرورت بسط ارتباطات اجتماعی، نهادسازی، بسط دمکراسی شورایی... به تفصیل سخن گفته است.
امیر طیرانی
منبع: نشریه ایران فردا
