به گزارش خبرنگار سلام نو ، مراسم بزرگداشت سی و هشتمین سالگرد شهادت آیت‌الله سید محمد بهشتی (نخستین رئیس قوه قضاییه پس از انقلاب) عصر روز پنج‌شنبه در موسسه پژوهشی دین و اقتصاد با حضور جمعی از چهره‌های دانشگاهی، حوزوی و سیاسی برگزار شد.
عدالت مهم‌ترین پارامتر در ثبات سیاسی است
در ابتدای این نشست، فرشاد مومنی (اقتصاددان) ضمن خیر مقدم به حضار عنوان کرد: خداوند را سپاس می‌گذاریم که بعد از گذشت سی و هشت سال از شهادت دکتر بهشتی، این توفیق برای ما فراهم شد که بخواهیم بزرگداشت آنها را به عنوان فرصتی مغتنم، دست‌مایه بررسی نابه‌سامانی‌ها و گرفتاری‌های کشورمان کنیم و با شناسایی ناعدالتی‌ها، راهکارهای برون‌رفت از آنها را سامان دهیم.
وی افزود: واقعیت‌های جهانی نشان می‌دهد هیچ قدرتی به اندازه بی‌عدالتی نمی‌تواند علت فقر و بدبختی و هم‌چنین توسعه‌نیافتگی ملت‌ها را توضیح دهد.
عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه اظهار داشت: موسسه مطالعاتی پژوهش‌های توسعه سازمان ملل در سال 2006 گزارش تکان دهنده‌ای در رابطه با بحران جهانی آب منتشر کرد که در ذیل آن پس از برشمردن دلایل اصلی بحران آب، ناعدالتی در این عرصه را خطری به مراتب بزرگ‌تر در بحث آب دانست. پیش‌تر نیز همین موسسه مطالعاتی پژوهش‌های توسعه در سال 1999 در پی واکاوی ریشه‌های توسعه‌نیافتگی بر یک یافته کلیدی در مطالعاتش انگشت می‌گذارد و آن قدرت بسیار زیاد ناعدالتی در توزیع وضعیت فقر و عقب‌افتادگی کشورهاست.
رئیس موسسه پژوهشی دین و اقتصاد با بیان اینکه این موسسه زیر نظر دانشگاه سازمان ملل متحد کار می‌کند، خاطرنشان ساخت: نهادهای پژوهشی معتبر دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که واکاوی موضوع ناعدالتی در قرن بیست و یکم هم بسیار مهم و کلیدی است. مومنی افزود: در مهم‌ترین متون اساطیری ایران از دوران پیشاتاریخ تا حدود هفتصد سال پیش مساله عدالت اثر بسیار مهمی در زمینه ثبات حکم‌رانی سیاسی و نسبت آن با عدالت داشته و حکومت‌های ناعادلانه در این فرایند همواره محکوم به سقوط بوده‌اند. امروز بیش از هر روز دیگری در تاریخ بشر، موضوع عدالت در رابطه با مهار عدم اطمینان‌ها بسیار مهم است و آن چیزی که در میان عموم مردم تحت عنوان "نظام باورها" شناسایی می‌شود، نسبت به سنجه‌های عدالت بسیار حساس است.
وی افزود: بنابراین واکاوی اندیشه دینی و نسبت آن با نظام باورها حتی برای توسعه‌گرایانی که شاید اعتنای چندانی به نظام باورها ندارند، قابل بررسی است.
این اقتصاددان با بیان اینکه نظام باورها در منظومه تمام ادیان توحیدی نیز قابل باور است خاطرنشان ساخت: تقریبا از این زاویه هم متفکران مختلف در ساحت‌های گوناگون بشری و هم‌چنین ائمه معصومین(ع) به این نکته مهم اشاره کرده‌اند که هرکس بخواهد و ما انزل الله را فقط مورد یک تفسیر قرار دهد و بر آن تاکید کند به انحراف و ابتذال کشیده خواهد شد.
استاد دانشگاه علامه اذعان داشت: "فوکوتساوا یوکیشی" در کتاب "نظریه تمدن" خودش اشاره می‌کند که آیین "شینتو" هم‌چون آیین‌های "بودا و کنفسیوس" می‌توانند همانند مسیحیت با توسعه کنار بیایند و این بستگی به سطح برداشت‌های عمومی از دین دارد.
وی در پایان با قرائت بخشی از خطبه 125 نهج‌البلاغه که می‌فرماید: قرآن خطی‌ست نوشته میان دو پاره مجلد که به زبان سخن نمی‌گوید و به مترجمانی نیاز دارد که آن را به زبان حال درآورند؛ به همین اعتبار ما باید با توجه به چالش‌های اقتصادی در کشور اندیشه‌های راه‌گشای شهید بهشتی را بازخوانی و تبیین کنیم و آن را به سیاست‌گذاران کشور هدیه دهیم.
مهم‌ترین شعار اسلام، آزادی است
دومین سخنران این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی فاضل میبدی (مدرس حوزه و دانشگاه) بود.
وی با اشاره به اینکه قرار است روی سه مفهوم آزادی، عدالت و عقل از منظر دکتر بهشتی سخن بگوید ابراز داشت: من از شهید بهشتی کتاب مدونی در این زمینه‌ها ندیده‌ام اما در بسیاری از سخنرانی‌هایشان مباحث مرتبط با اندیشه و عقل، آزادی و عدالت بسیار پررنگ است و لازم می‌دانم پیش از آن‌که بخواهم به موضوع عدالت و آزادی از منظر ایشان بپردازم به دیدگاه‌شان در رابطه با موضوع عقل اشاره کنم.
وی افزود: ایشان روی عقل تاکید بسیار داشت و معتقد بود که اسلام می‌خواهد که مردم بیاندیشند و هر چیزی را نپذیرند و حتی یک گام جلوتر می‌گذارد و می‌گوید که اندیشیدن نخستین اصل در جهان‌بینی اسلامی‌ست.
فاضل میبدی ادامه داد: اگر در جامعه‌ای اندیشیدن آزاد نباشد انسان نمی‌تواند مسیر زندگی‌اش را انتخاب کند و اگر در جامعه‌ای همه آزادی‌ها وجود داشته باشد اما آزادی از اندیشیدن آغاز نشود هیچ‌کدام از آزادی‌های دیگر پابرجا نخواهد ماند. ایشان معتقدست که: اسلام با وحی به پیامبر، آغاز نمی‌شود! بلکه با زبان عقل آغاز می‌شود و در مسیرش به وحی و پیامبر برخورد می‌کند و در ادامه‌اش هم عقل و وحی به کار می‌آید.
میبدی افزود: شهید بهشتی معتقد بود که وحی یک نورافکن است برای خودش و عقل و علم هم یک نورافکنند برای خودشان و در مسیرشان نیز اشتراکات فراوانی وجود دارد ولی هر حرکتی باید نخست با عقل آغاز شود و سپس با عقل توضیح داده شود.
این مدرس حوزه علمیه با بیان اینکه عقل مهم‌ترین پارامتر در مسیر انتخاب است خاطرنشان ساخت: عقل انسان اگر در مسیر انتخاب خودش آزاد نباشد، وحی را هم نمی‌تواند درست بشناسد.
وی افزود: من مرحوم بهشتی را از ابتدای دهه پنجاه می‌شناختم و این مربوط به تاسیس مدرسه حقانی یا همان مظفریه بود که اساس‌نامه آن مدرسه را شهید بهشتی نوشت. مهم‌ترین جمله‌ای که در این اساس‌نامه می‌توانید ببینید در رابطه با چرایی تاسیس این مدرسه است.
فاضل میبدی با ذکر خاطراتی از آن دوران توجه مخاطبان را به این جمله از اساس‌نامه جلب کرد: هدف از تاسیس مدرسه تربیت انسان‌هایی است که محققانه و نه مقلدانه، انسان و جهان را بشناسند.
وی با ذکر خاطره‌ای از صدور فتوای تکفیر دکتر شریعتی توسط یکی از فضلای مدرسه حقانی، اظهار داشت: شهید بهشتی طی یک نامه مستقیما به این موضوع اشاره کرد که بخشی از نامه را برایتان قرائت می‌کنم: من به آقای مصباح مکرر گفته‌ام که مدرسه‌ای که عده‌ای طلبه لجوج و بی‌انصاف بار بیاورد چه خدمتی به اسلام کرده است؟ ما باید تشیع انصاف‌محور را در میان طلاب این مدرسه پرورش دهیم و اگر قرار باشد در این‌جا تعصب، تکفیر و هیاهو وجود داشته باشد من در ادامه همکاری خود با آن مدرسه تجدید نظر خواهم کرد.
فاضل میبدی در پایان با بیان اینکه شهید بهشتی مهم‌ترین شعار اسلام را آزادی می‌دانست یادآور شد که اسلام دین آزادگان و احرار است و از نظر دین اسلام انسان تا آزاد نباشد انسان نیست و آزادی عبارت است از تسلط انسان بر درون خود و امکان ساخت محیط بیرونی و ای کاش رسانه ملی ما و دولت‌مردان و حکام کشور توجه جدی‌تری به اندیشه‌های این شهید والا مقام داشته باشند.
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام رحیم نوبهار (مدرس حوزه و دانشگاه) با بیان اینکه شهید بهشتی یک برابری‌خواه اعتدلی بود عنوان کرد کسی که حتی کم‌ترین شناختی از وی را داشته باشد در برابری‌خواهی و اعتدالی بودن ایشان کوچک‌ترین تردیدی نخواهد داشت.
بهشتی برابری‌خواه اعتدالی بود
رحیم نوبهار اظهار داشت: هرچند پرسش از برابری در سراسر مسیر اندیشه بشری مورد واکاوی قرار گرفته است، اما هیچ‌گاه یک پاسخ واحد به این اندیشه داده نشده است.
وی افزود: آیا برابری یک مطلوبیت ابزاری است؟ آیا یک غایت مطلوب است؟ آیا آزادی همین نسبت‌ها را دارد؟ وقتی از برابری صحبت می‌کنیم، دقیقا از چه چیزی صحبت می‌کنیم؟ با توجه به اینکه منابعی که در اختیارمان قرار دارد محدود است، وقتی بر یک سری از حقوق تاکید می‌کنیم به طور طبیعی از یک سری حقوق و وجوه دیگر عقب می‌مانیم. از همین روست که برابری خواهی تئوری‌ها و آلترناتیوهای رقیب دیگری نیز دارد. مثلا مفهوم کفایت و مفهوم استحقاق مطرح هستند و در آنجا تکلیف در رابطه با برابری نامشخص است.
این مدرس حوزه ادامه داد: البته همه این ابهامات و حتی ابهاماتی مازاد بر موارد یاد شده، باعث نشده که ارزش مفهومی برابری قوت خود را از دست بدهد و هنوز برابری‌خواهی شانه به شانه عدالت‌طلبی پابرجاست هم‌چنان که در جامعه ما نیز نزاعی از حوالی یک و نیم قرن پیش تا کنون تداوم دارد و تضاد دیالکتیکی که میان شیخ فضل الله نوری و علامه نائینی بر اساس مفهوم مساوات شکل گرفته بود در همین رابطه بود.
این استاد دانشگاه با اشاره به اصول دوم و هشتم متمم نخست قانون اساسی مشروطه تصریح داشت قانون اساسی مشروطه به صراحت هم از برابری حقوقی افراد و هم برابری قانونی شهروندان حمایت می‌کرد و شهید بهشتی نیز به عنوان مقوم این گفتمان تلاش بسیار زیادی برای گنجاندن این اصول و حتی روزآمادسازی آنها در قانون اساسی پس از انقلاب داشت.
نوبهار در پایان با بیان اینکه شهید بهشتی یکی از وجوه تلاش برای پاسخ به پرسش در اندیشه برابری‌خواهی مبتنی بر آزادی و عدالت در میان اندیشمندان مسلمان قرن بیستم بود و کوشید تا هم بر عقل و هم بر آزادی‌خواهی در کنار عدالت‌طلبی تاکید کند.
شهید بهشتی بر آزادی و عدالت توامان تاکید داشت
در پایان این برنامه، محمدرضا بهشتی (استاد دانشگاه تهران و فرزند ارشد شهید بهشتی) با بیان اینکه عدالت جزو مفاهیم کهنی‌ست که در اندیشه بشری سابقه‌ای دیرینه و دیزپا دارد خاطرنشان ساخت یکی از منابع جالب ما برای بررسی نسبت انسان و جهان پیرامونش همین اسطوره‌ها هستند که اتفاقا در یونان باستان بسیار مورد توجه هستند. در الهیات مسیحی نیز مفهومی تحت عنوان تئودیسه که ما از آن به عنوان عدل الهی یاد می‌کنیم جایگاهی بسیار مستحکم دارد که در آن بر ایمان ورای عقل و آزادی و در کمال میل به برابری‌خواهی تاکید می‌شود.
محمدرضا بهشتی با بیان اینکه در تمامی ادیان و نیز اندیشه‌های مدرن در سراسر جهان به مفهوم عدالت و نیز برابری تاکیدات فراوانی صورت گرفته است که دین اسلام نیز یکی از ادیان پیشتاز در این زمینه است و حتی در جهان‌بینی توحیدی شیعیان مفهوم عدل جایگاهی هم‌وزن توحید و معاد دارد، گفت: در قرآن نیز بسیار بر مفهوم قسط در برپایی آسمان‌ها و زمین تاکید شده است و به نظر می‌رسد که شهید بهشتی تلاشی ژرف برای عرضه یک تصویر نو و در عین حال وفادار به اصول ناب اسلامی برای تئوریزه کردن مفهوم عدالت در برابر سایر ایدئولوژی‌ها داشت.
بهشتی ادامه داد: ما امروزه باید بکوشیم تا این اندیشه‌ها را پس از گذشت چهار دهه زنگارزدایی کنیم و دوباره به کار ببندیم تا با زیستی عادلانه مقدمات توسعه و پیشرفتی استعلایی و در عین حال عقلانی را داشته باشیم.
وی در پایان خاطرنشان ساخت: از منظر شهید بهشتی آزادی و عدالت، مهم‌ترین راه‌های دستیابی به جامعه حق و سعادتمند است./ایلنا
