نویسنده: کامبیز نوروزی، حقوقدان
پهپاد داخل حریم هوایی ایران بود؟ پهپاد داخل حریم هوایی ایران نبود؟ مسأله این است. اما مسأله این نیست. چیزی مقدم بر آن وجود دارد.
رسانه ها یا دولت ها در مورد میزان مشروعیت حقوقی یا جنبه های اخلاق بین الملل رفتارهای آمریکا با ایران کمتر سخن می گویند. خصوصاً از هنگامی که با تصمیم دونالد ترامپ ایالات متحده از برجام خارج شد، تقریباً تمامی رفتارهای امریکا نسبت به ایران در تعارض کامل با موازین و معیارهای حقوق بین الملل و حقوق بشر بوده است. اولین مورد آنها، خروج از برجام بود. سپس برگرداندن تحریم های اقتصادی و تشدید روزمره آنها که سلامت و حیات مردم ایران را با خطرات جدی مواجه کرده و از مصادیق نقض حقوق بشر است.
ما در مسائل داخلی، در نقد و بررسی رفتارهای حکومتی مرتباً به قوانین داخلی یا حتی معاهدات و کنوانسیونهای بین المللی استناد می کنیم، اما به روابط بین الملل و خصوصاً بررسی و نقد رفتار آمریکا با ایران که می رسیم با منطقی دوگانه معیارهای حقوقی و اخلاقی را فراموش می کنند.
ایالات متحده نسبت به ایران قواعد حقوق بین الملل و حقوق بشر را کنار گذاشته و صرفاً مبتنی بر "زور محض" عمل می کند. جریان مسلط رسانه ای نیز در این مورد ساکت است. رسانه های فارسی زبان هم چیزی نمی گویند. حتی رسانه های داخلی خودمان هم توجه چندانی به این واقعیت مهم و بزرگ ندارند که رفتار آمریکا چقدر با حقوق و اخلاق در روابط بین الملل ناسازگار و نامشروع است. گویی همه مرعوب فضای تبدار هیاهوی رسانه ای شده باشند. معمولاً حقوق بین الملل متأثر از قدرت بین الملل است ولی در هر حال معیارهایی برای داوری در اختیار ما قرار می دهد که میزان مشروعیت عمل در سطح روابط بین الملل را مشخص می کند.
حکومت ایران در داخل کشور، مشکلات زیادی دارد. حقوق ملت در بسیاری موارد نقض می شوند. آزادی های فردی و اجتماعی را تحدید می کنند. فقر و سوءاستفاده از قدرت و فساد فراوان است و... اما اینها تماماً مسائلی داخلی هستند که در داخل کشور باید حل و فصل شوند و ربطی به سایر دولتها ندارند. حکومت مکلف است از حقوق ملت مانند حق آزادی بیان، حق آزادی انتخابات، حق آزادی مطبوعات، حق دادرسی عادلانه، حق مسکن، حق رفاه، حراست از محیط زیست و... دفاع کند، آنها را محترم بشمارد و تضمین کند و ما هم با هر رنج و مرارتی که شده باید برای رسیدن به این اهداف بکوشیم.
درعین حال حکومت مکلف به دفاع از حق حاکمیت ملی و حق تمامیت ارضی کشور هم هست. حالا اگر آن حقوق اساسی ملت به درستی اجرا نمی شوند و دستگاه های قدرت آنها را نقض می کنند، دلیلی نمی شود که تکلیف دفاع از تمامیت ارضی و حاکمیت ملی در برابر قدرت های خارجی مداخله جو هم ساقط شود و مجوزی برای نقض حاکمیت ملی و تمامیت ارضی کشور توسط دولت های دیگر ایجاد شود.
اما در مورد پهپاد؛ بی آنکه نیازی به تخصص در امور هوانوردی نظامی باشد نکته ای نسبتاً ساده را می شود فهیمد. قطعاً تکنولوژی این هواپیمای بسیار پیشرفته چنان است که مرکز کنترل آن بتواند تمام مسیرها و رفتار هواپیما را دقیقاً ثبت کند.
اگر این پهپاد واقعاً به حریم ایران وارد نشده بود، مقام های آمریکایی با ارائه اطلاعات ثبت شده هواپیما آن را افشا می کردند و به جهان نشان می دادند که ایران در عملی غیرقانونی در بیرون از حریم هوایی خود به هواپیمای نظامی آمریکا تجاوز و آن را ساقط کرده است. آمریکا کاملاً محق می شد. می توانست مستقیماً به سازمان ملل شکایت کند و شاید از قاعده بین المللی "عمل متقابل" علیه ایران استفاده کند. پیداست مسئولان ارشد آمریکا حتی برای متقاعد کردن همکاران خود در دولت و کنگره هم دستشان چندان پر نبوده است که نیازمند جلسه ای طولانی و محرمانه شده اند. درصحنه بین المللی هم چیزی عرضه نکرده اند. اگر آمریکا برای اثبات عدم ورود پهپاد به حریم هوایی ایران سند محکمی داشت قاعدتاً آن را رو می کرد تا مشروعیت خود را در این موضوع اثبات کند.
اما از این سو، دستگاه دیپلماسی ایران شکایت به سازمان ملل برده و اسنادی ارائه کرده است. قاعدتاً اگر دستگاه دیپلماسی قادر به اثبات ورود پهپاد به حریم هوایی ایران نبود، چنین نمی کرد و مقدمه محکومیت احتمالی و هتک حیثیت خود و ایران را در بزرگترین مرجع بین المللی فراهم نمی آورد.
همین قرائن و شواهد فعلاً این فرض را تأئید می کنند که ایالت متحده همچنان برپایه زور عمل می کند، پهپاد آمریکایی به حریم هوایی ایران وارد شده و حق دفاع از حاکمیت ملی و دفاع از تمامیت ارضی به استناد ماده 51 منشور ملل متحد به نیروهای نظامی ایران اجازه داده است در عکس العملی دفاعی آن را ساقط کنند. اقدام ایران دفاعی، مشروع و قانونی بوده است.
