مقدمه:
از آنجا که توافق هسته ای ایران با قدرتها، با خروج ایالات متحده آمریکا و اقدامات خصمانه این کشور و شرکای آن، دچار تغییرات جدی شده، ضرورت اتخاذ راهبرد جدید از سوی جمهوری اسلامی ایران بیش از گذشته، نمایان شده است.
به رغم اینکه صبرو شکیبائی از ویژگی های مهم در رویکرد ایران در تثبیت جایگاه و حقوق خود در چالش های فرارو است اما این امر به معنای آن نیست که خود را در تنگنای ناشی از باقی ماندن در شرایط جبری قرار دهیم. بر همین اساس، تصمیم برای ورود به فرآیندی برای تغییر وضعیت در برجام و استفاده از ظرفیتهای آن، از اهمیت بسیاری برخوردار است که باید با هوشیاری و دقت، مراحل آتی بر اساس زمان بندی اعلام شده ادامه یابد.
سخن در این زمینه بسیار است که مقتضای آن در این نوشته نیست اما اجمالا به رعایت چند نکته به عنوان عناصر تغییر موازنه دیپلماسی اشاره می شود:
الف- تغییر وضعیت:
با شرحی که رفت ایران باید به هرصورت ممکن شرایط را از مرحله فعلی یعنی پایبندی یکجانبه به برجام و روند رو به تزاید و بی محابای تحریم ها به شرایط متوازن پایبندی همه طرف های ذینفع به برجام و متعهد شدن آنها به اقدام عملی در کاهش تحریم ها تغییر دهد. این منطقی ترین ضرورت دیپلماسی ایرانی در شرایط کنونی است که الزمات و قواعد خود را دارد که خود را باید برای عملی ساختن آن آماده کنیم.
ب- اقدام گام به گام:
یکی از راهکارهای متعارف برای دستیابی به اهداف، برنامه ریزی و اجرای سناریوها به صورت گام به گام است. این اقدام باعث می شود که جدیت و منطقی بودن از یک طرف و سنجیدن همه جوانب کار و محاسبه نقاط ضعف و قوت با مشاهده رفتارهای بازیگران مورد مطالعه قرار گرفته و با کارکرد دیپلماسی کشورهای مختلف در این فرآیند بصورت جدی تر وارد شوند.
ج- تقسیم هزینه ها:
یکی از پیامدهای تصمیم ایران، سهیم کردن کشور در عملی کردن توافق هسته ای است. متاسفانه شرایط به گونه ای درآمده بود که قدرت های بزرگ بخصوص بخش غربی آنها بر اساس منطق سوداگری تاکید و اصرار خود برای ماندن ایران در برجام را بدون هزینه می خواهند و این در حالی است که هیچ توافق در جهان نمی تواند با نفع یک طرف و انتفاع طرف مقابل تضمینی برای بقاء داشته باشد.
د- بازیگران جدید:
فعلا سیاست ایران استفاده از ظرفیتهای درون برجامی است و این فرصت داده می شود که جهان و به خصوص کشورهای اروپائی از میراث گفت وگو و تعامل که بر آن تاکید دارند صیانت کند و مصلحت نیز ایجاب می کند که بازیگران مختلف در مدار دیپلماسی حفظ شده و از موفقیت واشنگتن برای اجماع سازی جلوگیری شود.
اما نکته آن است که اروپا به دلائلی چون: منطق سودانگاری یکجانبه، روحیه محافظه کاری و نیز قرار گرفتن در میانه مثلث: آمریکا، اسرائیل و برخی کشورهای عربی، گرفتار آمده و نباید انتظاری بیش از واقعیت ها داشت. این امر ایجاب می کند بخشی از قدرت دیپلماسی که این مجموعه می توانست از آن بهره گیرد را به بازیگران با انگیزه در گوشه و کنار جهان بدهیم که ژاپن یک تجربه آزموده شده است. باید با برخورد اصولی و پخته با این قبیل کشورها، فرصت داد دیپلماسی با انگیزه های بازیگران جدید جان تازه ای به خود گرفته و از قالب های کلیشه ای خارج شود که البته این امر به معنای پشت پا زدن به شرکای سنتی در وزن کشی های منطقه ای و جهانی نیست.
جمع بندی:
تحولات شتابان در منطقه و به صحنه آمدن بازیگرانی که فرصت را برای دستیابی به آمال خود سهل و آسان پنداشته و در این راه همه موازین و قواعد بازی را کنار گذاشته اند، ایران را در درون بازی بزرگی قرار داده است. این وضع نیاز به تدبیر، هوشمندی، محاسبات درست و بهره گیری از همه ظرفیتهای مادی و معنوی کشور با هدف اجماع سازی در داخل و مشارکت حداکثری با کشورها در محیط پیرامونی و فضای بین المللی دارد.
برخلاف دیدگاه حداقلی، داشته های ایران برای پیشبرد مواضع اصولی خود، شنوندگان و علاقمندی قابل توجهی دارد که با طراحی های دقیق و مناسب می توان همچون ژاپن آنها را در روندهای جاری سهیم کرد. البته باید به الزامات و قواعد بازی متعهد ماند و ادبیات و مواضع منطقی و جذابی اتخاذ و ضمن احترام به تلاش بازیگران بی طرف و مسئولیت پذیر برای کمک به مدیریت شرایط کنونی، از تحریک، تحقیر و تشویش کشورها در عین تاکید بر عناصر اقتدار و مواضع اصولی و منافع ملی کشور اجتناب کرد.
