پس از روی کار آمدن «دونالد ترامپ» به عنوان رئیس جمهور در ایالات متحده آمریکا طی حدود دو سال و نیم پیش، سیاست های ضد ایرانیِ واشنگتن بیش از پیش تشدید شد. با این حال، خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکایی ها از توافق هسته ای موسوم به «برجام» و به تبع آن، اعمال تحریم های اقتصادی گسترده علیه ایران طی ماه های گذشته، نقش مهمی در افزایش روزافزون تنش‌ها میان واشنگتن و تهران داشته است.
در این گیر و دار، آمریکایی ها تلاش زیادی برای همراه سازی کشورهای مختلف با خود در عرصه های مختلف منطقه ای و بین المللی، به کار بسته اند. ازجمله کشورهایی که واشنگتن تاکنون تلاش زیادی کرده تا در رویارویی با ایران، آن را به جبهه خود ملحق کند، عراق است.
در واقع، آمریکایی ها با اعمال سیاست «تطمیع و تهدید» برحسب شرایط زمانی در هر برهه، طی ماه‌های گذشته تلاش کردند تا عراق را به عنوان یکی از همسایگان و البته متحدان ایران، به صورت مستقیم وارد تنش‌های خود با تهران کنند؛ مسأله ای که موجبات نگرانی مقامات دولت بغداد را به دنبال داشته است.
نگرانی مقامات دولت عراق از افزایش تنش ها میان ایران و آمریکا موجب شده تا آنها برای میانجی‌گری و وساطت میان طرفین برای فروکش کردن تنش ها، اعلام آمادگی کنند. حتی گفته می شود که نخست وزیر عراق به زودی به منظور تحقق این هدف به ایالات متحده آمریکا سفر خواهد کرد. عوامل نگرانی عراق از افزایش تنش ها را می توان در موارد ذیل خلاصه کرد؛
1ـ روابط استراتژیک با طرف‌های ایرانی و آمریکایی
بدون شک نگرانی های زیاد و البته بجایِ مقامات عراقی از افزایش تنش ها میان ایران و آمریکا، علل و عوامل مختلفی دارد که از جمله آنها برخورداری عراق از روابط استراتژیک با طرف های ایرانی و آمریکایی در عرصه های مختلف سیاسی، اقتصادی و نظامی است.
در همین ارتباط، اخیرا «سید عمار حکیم» رهبر جریان حکمت ملی ضمن هشدار درباره تبعات تنش های ایران و آمریکا بر عراق اعلام کرد که بغداد با هر دو طرف دارای روابط و مناسبات است و باید از تمامی ظرفیت ها برای کنترل تنش ها میان آنها استفاده کرد.
امروز بر هیچ کس پوشیده نیست که دولت بغداد در زمینه های مختلف سیاسی، نظامی و اقتصادی چه با ایالات متحده آمریکا و چه با جمهوری اسلامی ایران روابط و مناسبات گسترده ای دارد. به عنوان نمونه، از لحاظ سیاسی، عراق با ایران و آمریکا در سطوح بالای دیپلماتیک ارتباط دارد و سفارتخانه‌های تهران و واشنگتن در این کشور فعال هستند.
از لحاظ اقتصادی نیز در حال حاضر شرکت های آمریکایی زیادی با مجوز دولت بغداد در عراق فعالیت می کنند و مبادلات تجاری فراوانی میان طرف های عراقی و آمریکایی به صورت سالانه صورت می‌پذیرد. در نقطه مقابل، دولت بغداد روابط اقتصادی و تجاری گسترده ای را نیز با جمهوری اسلامی ایران دارد.
به عنوان مثال، عمده نیاز عراق به سوخت و انرژی از سوی ایران تأمین می شود و از سوی دیگر، قرار است میزان مبادلات تجاری و اقتصادی میان دو طرف نیز طی 2 سال آینده به سالانه 20 میلیارد دلار افزایش پیدا کند.
از لحاظ نظامی نیز امروز شاهدیم که پایگاه های ایالات متحده در برخی نقاط عراق درحال فعالیت هستند که ازجمله می توان به پایگاه «عین الاسد» در الانبار اشاره کرد. این درحالی است که ایران در عرصه نظامی به ویژه در زمان حمله داعش به عراق، کمک های زیادی را به این کشور ارائه کرده و می کند.
این مناسبات سیاسی، اقتصادی و نظامی موجب شده است تا عراق روابط استراتژیکی را با هر دو طرف ایرانی و آمریکایی داشته باشد و بدین ترتیب، مقامات عراقی به خوبی می دانند که افزایش تنش ها میان تهران و واشنگتن و به تبع آن دخالت دادن بغداد در این تنش ها، می تواند به قیمتِ نابودی روابط آنها با یکی از طرف های درگیر تمام شود.
2ـ ایجاد بی ثباتی و نا امنی در عراق
یکی دیگر از عوامل نگرانی مقامات بغداد از افزایش تنش ها میان ایران و عراق، این است که مقامات بغداد نیک می دانند که این مسأله به ایجاد بی ثباتی و ناامنی در عراق منجر خواهد شد. علت این مسأله هم آن است که برخی گروه های سیاسی در داخل عراق حامی ایران و برخی دیگر ـ هرچند اندک ـ حامی آمریکا هستند.
این مسأله را نیز باید در نظر گرفت که افزایش تنش ها میان ایران و آمریکا، موجب تحریک بیش از پیشِ شاخه هایِ نظامیِ گروه های سیاسیِ حامی ایران در عراق خواهد شد و آنها منافع واشنگتن در بغداد را هدف عملیات نظامی قرار می دهند و طبعا این مسأله موجب بروز ناامنی در داخل خاک عراق می شود.
به عنوان نمونه می توان به اصابت یک موشک به مکانی در نزدیکی مقر سفارتخانه آمریکا در مرکز بغداد اشاره کرد که در تاریخ 19 مِه سال جاری میلادی اتفاق افتاد. مقامات عراقی بر این باورند که وقوع اتفاقاتی از این دست زمینه برای ناامنی در این کشور را فراهم می کند و به همین دلیل نسبت به آن، نگران هستند.
در همین ارتباط، «عباس الموسوی» کارشناس و تحلیلگر مسائل سیاسی معتقد است: «افزایش تنش ها میان ایران و آمریکا موجب می شود تا منافع و مواضع واشنگتن در بغداد و دیگر شهرهای عراقی از تیررس گروه های نظامی حامی ایران در امان نباشند».
3ـ تشدید فشارهای سیاسی و اقتصادی واشنگتن بر بغداد
واقعیت آن است که مقامات عراقی به خوبی به این واقعیت واقف هستند که ایالات متحده آمریکا در صورت به خطر افتادن منافعش از اعمال هیچ گونه سیاستی ـ هرچند خشونت آمیز و ظالمانه ـ علیه طرف های دیگر ابایی ندارد.
از همین رو، مقامات بغداد نیک می دانند که در صورت افزایشِ بیش از پیش تنش ها میان ایران و آمریکا، واشنگتن از تمامی ابزارهای موجود نزد خود اعم از اهرم های فشارِ سیاسی و اقتصادی برای وادار کردن بغداد به ایستادن در کنار آن در رویارویی با ایران، بهره برداری خواهد کرد.
در واقع، مقامات دولت بغداد به منظور پیشگیری از آغاز فشارهای بی سابقه سیاسی و اقتصادی واشنگتن علیه خود، تلاش ها برای کاستن از شدت و حدت تنش ها میان ایران و آمریکا را کلید زده اند. درهمین ارتباط، برخی کارشناسان عراقی می گویند: «اگر عراق، آمریکا را در جریان تنش ها با ایران همراهی نکند، واشنگتن تمامی شرکت های نفتی بزرگ خارجی را از این کشور خارج می کند.»
4 ـ تصویب قطعنامه های بین المللی علیه عراق
یکی دیگر از نگرانی های مهم مقامات عراقی این است که می دانند در صورت بالا گرفتن تنش ها میان ایران و آمریکا و عدم همراهی آن ها با واشنگتن، مقامات آمریکایی از ابزارهای بین المللی علیه بغداد بهره برداری خواهند کرد.
تصویب قطعنامه های بین المللی علیه عراق در سازمان ملل و شورای امنیت این سازمان ازجمله راهکارهایی است که مقامات آمریکایی به منظور همراه‌سازی بغداد با خود در رویارویی با ایران بدان متوسل خواهند شد.
کارشناسان و ناظران مسائل سیاسی بر این باورند که تحمیل قطعنامه های بین المللی به بغداد آسیب‌های جدی سیاسی و اقتصادی برای آن به دنبال خواهد داشت و از ارتقاء روزافزون جایگاه عراق در سطح منطقه و بین الملل، ممانعت به عمل می آورد.
در واقع، مقامات دولت بغداد نگرانند که عدم حمایتشان از طرف آمریکایی در هر گونه رویارویی با جمهوری اسلامی ایران به ایجاد یک اجماع منطقه ای و بین المللی علیه بغداد از سوی ایالات متحده، منجر شود.
نویسنده: رامین حسین آبادیان، کارشناس مسائل خاورمیانه، دیپلماسی ایرانی
