سلام نو - سرویس اجتماعی: در سال های اخیر بحث درباره محصولات دستکاری شده ژنتیکی یا همان تراریخته ها بسیار بالا گرفته تا حدی که موافقان و مخالفان تراریخته بحث و جدل های زیادی داشته اند. طی دو دهه گذشته مصرف این محصولات اتفاق غریبی نبوده است اما رسانه‌ای شدن مواد لایحه برنامه ششم توسعه در پاییز سال 94 که دولت را ملزم به کشت 1.6 میلیون هکتار محصولات تراریخته با اولویت پنبه و برنج می کرد مناقشات در این زمینه را بیشتر کرد. این بحث کارشناسان حوزه سلامت و همچنین محیط زیستی ها را به پای مناظره کشیده است. اما خروجی همه این مباحثه ها استدلال روشنی برای مخاطبین در استفاده یا عدم استفاده از محصولات تراریخته نمی آورد.
محصولات تراریخته چیست؟
محصولات تراریخته یا محصولات تغییر ژنتیکی داده‌شده به گیاهان مورداستفاده در کشاورزی گفته می‌شود که DNA آن‌ها با استفاده از روش‌های مهندسی ژنتیک تغییر داده شده است. در بیشتر موارد هدف از این تغییرات ژنتیکی، وارد کردن صفت جدیدی به گیاه است که به طور طبیعی در گونه‌ها وجود ندارد. تراریزی محصولات تراریخته به این منظور است که محصول در برابر تهدیدها، آفت ها یا بیماری ها مقاوم شود.
موافقین تراریخته کردن محصولات، تولید محصولات قوی تر، محافظت محیط در برابر سموم، کاهش گرم شدن زمین، کاهش قیمت غذا، تولید، محصولات جدید،مقاومت در برابر حشرات را به عنوان مهم ترین فواید این محصولات برشمرده اند و در مقابل مخالفین این موضوع ، نامناسب بودن این محصولات از جهت تغذیه ای برای انسان ها، کاهش کارایی آنتی بیوتیک ها، واکنش آلرژیک، کاهش تنوع زیستی و طعم غیرمتداول را دلایل خود برای دوری از تراریخته می دانند.
محصولات تراریخته؛ مفید یا سرطان زا
منتقدین تراریخته می گویند این محصولات سرطان زا هستند و سیستم ایمنی بدن را به مرور زمان ضعیف می کنند. اما برای این ادعا دلایل مستندی وجود ندارد و بایستی تاثیرات آن روی یک نسل آزمایش شود و بعد نتیجه اعلام شود. بزرگترین استدلال موافقان تراریخته همین قطعی نبودن ادعاهای مخالفین است. به زعم کسانی که تراریخته را مضر می دانند این دلایل برای صدور مجوز استفاده از این محصولات کافی نیست.
برخی از مخالفین استفاده از محصولات تراریخته موافقین را به منفعت طلبی مالی متهم می کنند و معتقدند بازار 20 میلیارد دلاری بذرهای تراریخته در سال باعث شده تا چشم بر مضرات این محصولات ببندند. این در حالی است که به استناد اظهارنظر صریح سازمان بهداشت جهانی یکی از دلایل مقاومت انسان نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها، استفاده از محصولات تراریخته است. از طرفی تا سه دهه آینده با توجه به رشد جمعیت جهان و نیاز بیشتر به غذا، برخی روی آوردن به تراریخته ها را راه حلی برای از پیش رو برداشتن گرسنگی در جهان در سال های آینده می دانند.
تولید محصولات تراریخته از 30 سال پیش شروع شده و 15 درصد تولیدات کشاورزی جهان نیز از این محصولات است. از این رو رییس سازمان حفاظت محیط زیست انتقادات وارده نسبت به استفاده از محصولات تراریخته را غیرمنطقی و فاقد ادله های علمی و نوعی سیاسی کاری می داند. کلانتری می گوید: 70 درصد واردات خوراک دام و روغن‌های ما تراریخته است؛ یعنی مرغ، تخم‌مرغ، و روغن‌های نباتی حدود 70 درصد تراریخته هستند. در حدود 9 سال طول کشید که بیش از 70 دانشگاه معتبر با بودجه‌ای معادل 500 میلیون دلار در بیش از 30 کشور دنیا تحقیق کردند که به اتفاق درباره مضر بودن و یا نبودن آن نتیجه منفی نگرفتند.
تاثیر تراریخته ها بر محیط زیست
حامیان استفاده از محصولات تراریخته بر این باورند که سمومی که برای این محصولات مورد استفاده قرار می گیرد اندک اندک در خاک تجزیه و بدل به فسفر و کربن دی اکسید می شوند. مخالفان اما با رد تجزیه این سموم آن را باعث آلودگی آب و خاک می دانند. انتقال ژن از یک موجود به موجود دیگر همواره در طبیعت اتفاق افتاده و باعث تنوع گونه های زیستی شده است. مخالفان می گویند آنچه نظم و تعادل ظریف طبیعت انجام داده را نمی توان با آنچه چند شرکت عظیم در ابعادی بسیار بزرگ برای سوددهی بالا انجام می دهند مقایسه کرد.
نیره خوش خلق سیما، مشاور بیوتکنولوژی سازمان حفاظت محیط زیست در این باره معتقد است بهره‌مندی از محصولات تراریخته در کشاورزی به طور حتم ما را به کشاورزی پایدار و سازگار با محیط زیست نزدیک‌تر خواهد کرد. دکتر علی بیات، دکترای بیولوژیک نیز با بیان اینکه محصولات تراریخته برای محیط زیست موثر هستند، چون با خشکسالی مبارزه می کنند، گفته است: گیاهان تراریخته می توانند در خاک شور یا سرمای بسیار زیاد هوا هم رشد کنند و به عمل بیایند. این عملیات در رشته مهندسی ژنتیک اتفاق می افتد و ذات محصولات را عوض می کند؛ مثلا ما می توانیم چمنی را تولید کنیم که نیاز به آب کمتری داشته باشد. این ها همه در فعالیت های مربوط به محصولات تراریخته قابل انجام است.
از محصولات تراریخته استفاده کنیم؟
سوال اینجاست که بالاخره از محصولات تراریخته استفاده کنیم یا خیر؟ سوالی که برای آن نمی توان به پاسخ قطعی رسید. با توجه به علمی که امروز بشر به آن دست پیدا کرده به نظر می رسد استفاده از محصولات تراریخته نه تنها زیان آور نیست بلکه در موارد گوناگونی استفاده از آن مفید است. اما استدلال مخالفین درباره ناکافی بودن ادله های موافقین و لزوم گذشت زمان بیشتر برای مشخص شدن آسیب های احتمالی تراریخته تامل برانگیز است. شاید بهتر باشد تصمیم گیری برای نحوه مواجهه مخاطب با محصولات تراریخته را به عهده خود مخاطب بگذاریم. البته در این راستا نیاز است تا با تفکیک محصولات تراریخته و غیرتراریخته این حق انتخاب برای خرید به مشتری داده شود. در تمام دنیا محصولات تراریخته با برچسب اداره بهداشت در فروشگاه ها عرضه می شوند اما در ایران این طور نیست.
