سلام نو – سرویس اقتصادی: بحران آب این روزها به عنوان یکی از ابرچالش های ایران مطرح است و افکار عمومی نیز به آن حساس شده است. با این حال علی رغم اینکه بارها و بارها رسانه ها به این معضل پرداخته اند، هنوز شاهد آن هستیم که صادرات محصولات کشاورزی با آب مجازی فراوان از هیچ الگوی مشخصی پیروی نمی کند.
به گزارش سلام نو، چند سالی است بحث آب مجازی و صادرات آن در شرایطی که ایران با خشکسالی مواجه است، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. مفهوم آب مجازی اشاره به میزان آبی دارد که که برای تولید یک محصول در صنعت یا کشاورزی مصرف می‌شود. متاسفانه صادرات آب مجازی به راحتی هر چه تمام تر در کشور با قیمت پایین صورت می‌گیرد.
بارزترین مثال در رابطه با صادرات آب مجازی بحث تولید بیش از حد هندوانه است. هندوانه ای که گفته می شود تا 500 لیتر آب به ازای تولید هر یک کیلوگرم از آن مصرف می شود. هرچند امروز این عدد به نزدیک به 300 لیتر رسیده است اما باز هم این انتقاد وارد است که چرا هنوز که هنوز است ما به تولید هندوانه ادامه می دهیم و مضاف بر آن هندوانه زیادی به کشورهای مختلف به ویژه کشورهای همسایه صادر می کنیم.
صادرات محصولاتی نظیر هندوانه، سیب، خیار که به شدت آب بر هستند، هیچ جای توجیهی ندارد. بر اساس آمار و ارقام اگر بخواهیم نگاه کنیم تنها در سال 93 صادرات هندوانه ما به اندازه هفت برابر ظرفیت کرخه بوده است و تقریبا در حال حاضر سالانه به اندازه سد کرج آب صادر می کنیم. نیازی به توضیح نیست که سود حاصل از این صادرات بی رویه قرار نیست به جیب کشاورزان برود و در این بین دلالان هستند که انتفاع زیادی کسب می کنند.
کشت هندوانه 10 درصد تولیدات کشاورزی سیستان و بلوچستان را به خود اختصاص داده است. در سال 97 تعداد تولید هندوانه در سیستان و بلوچستان آن قدر زیاد بود که شرایط مناسب برای حمل و نقل و انتقال آن به دیگر نقاط فراهم نشد و تعداد زیادی از هندوانه ها از بین رفتند. به تعبیری با این اتفاق مقدار قابل توجهی از آب کشور هدر رفت.
در ده سال گذشته ایران بین رتبه سوم و چهارم صادرات هندوانه قرار داشته و کشورهایی نظیر بلاروس، اتریش، آرژانتین، ارمنستان، استونی، آلمان، انگلستان، بحرین، بلغارستان، پاکستان، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان، رومانی، سوئد، عراق، عمان، فدراسیون روسیه، قبرس، قزاقستان، قطر، کویت، گرجستان، لهستان، مجارستان و هلند کشورهای هدفی هستند که ایران به آنجا هندوانه صادر می کند. در واقع در کنار کشورهای همسایه کشورهای قاره سبز مهم ترین مشتریان هندوانه ایران هستند.
معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی در گفت و گویی در رابطه با راهکار این وزارتخانه برای مقابله با از بین رفتن آب مجازی در کشور اظهار کرده بود: الگوی کشت در هر منطقه‌ای از کشور باید بر اساس میزان منابع آب و شرایط خاک اجرایی شود. هندوانه از محصولاتی است که در طول دوره رشد به آب زیادی نیاز دارد بنابراین تولید این محصول در کشور بویژه در مناطقی از جمله استان‌هایی که دچار بحران محدودیت منابع آبی است به هیچ وجه توجیه اقتصادی ندارد. صادرات این محصول نیز مقرون به صرفه نیست و درآمدی که از صادرات هندوانه به دست می‌آید در مقایسه با میزان آبی که مصرف شده است توجیه پذیر نیست.
متاسفانه آن طور که باید و شاید به بحث ارزش آب در مقوله صادرات و واردات توجه نمی شود و در نوبت های زیادی شاهد آن بودیم که بسیاری از اوقات به جای آنکه از صادرات کالایی سود کنیم، متضرر شده ایم.
به نظر می رسد مهم ترین راهکار برای مقابله با صادرات آب مجازی در شرایط فعلی تغییر الگوی کشت باشد. دولت وظیفه دارد با ارائه طرح‌های حمایتی در کنار مشوق مالی و هم چنین اعمال سیاست‌های صادراتی تغییر الگوی رفتاری کشاورزان در کاشت محصولات آب‌بر را جلو بیندازد و با این کار در حفظ منابع آب‌های زیرزمینی کشور قدم بردارد.
