خوئین روستایی با پیشینه تاریخی در زنجان

به گزارش سلام نو، خوئین روستایی از توابع بخش حلب شهرستان ایجرود در استان زنجان ایران است. این روستا با پیشینه ای به قدمت تاریخ، گنجینه ‌ای غنی از بناهای تاریخی، جاذبه های طبیعی و مناظر بکر و چشم نواز دارد. غار زیر زمینی "دژ منده" و حمام باستانی، آسیاب ها و مساجد این روستا از مکانهای تاریخی منطقه می باشند. این روستا که به دلیل برخورداری از جاذبه های تاریخی و طبیعی به عنوان روستای نمونه گردشگری شناخته شده محصور در بین کوههاست و در خود آثار ارزشمندی را جای داده است آثاری که هریک به تنهایی روایتگر گوشه ای از تاریخ کهن و ارزشمند گذشته هستند.

خوئین روستایی از توابع بخش حلب شهرستان ایجرود در استان زنجان است. این روستا در دهستان ایجرود پایین قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۰، جمعیت آن ۲۶۳ نفر (۱۲۱ خانوار) بوده ‌است. اهالی خوئین به گویش خوئینی از زبان تاتی سخن می ‌گویند و هنوز می‌ توان، بازمانده‌ هایی از زبان پهلوی را در گویش مردم خوئین شنید. گفته می ‌شود اهالی این روستا در ابتدا در حوالی نجد عربستان سکونت داشته‌ اند که به دلیل ترویج تشیع با اجبار خلیفه ابتدا به استان سیستان و بلوچستان ایران مهاجرت کرده و با زبان سیستانی آشنا شده و از آنجا به ناحیه فعلی کوچ کرده ‌اند. در وصف اهمیت این روستا، همین بس که روزگاری خط تلگرافی میان آن و باکو ‌در آذربایجان‌ برقرار بوده و دیگر آن که اهالی اینجا سنگ میزانی برای توزین داشته‌ اند که حتی متفاوت با زنجانی‌ ها بوده است. بر پایه شنیده ها مساحت روستای خوئین در گذشته به زمین های اطراف محله موسوم به پالان دوز در نزدیکی روستای یینگی کند می رسیده است و روستای سفید کمر توسط خوئینی ها ایجاد گردیده و روستاهای قمچی قای و بلوبین در قدیم جزیی از خوئین محسوب میشدند. روستای خوئین ابتدا در محله لیج شکل گرفته و سپس از این محل گسترش یافته است. قبرستانی کهن در نزدیکی این روستا موجود است که گویند متعلق به زرتشتیان و غیر مسلمانان بوده است. قبرستانهایی نیز در اطراف روستا وجود دارد که یکی در بالای کوه نزدیک میل باستانی و دیگری در مدخل ورودی واقع شده که پیکر مطهر چند شهید از حدود پنجاه شهید این روستا در آنها به چشم می خورد.

موقعیت جغرافیایی

روستای خوئین در ۶۰ کیلومتری جنوب غربی زنجان به سمت بیجار و در ۳۰ کیلومتری از زرین آباد و در ۸ کیلومتری مرکز بخش حلب واقع گردیده است. مختصات جغرافیائی آن در ۴۸ درجه و ۶ دقیقه طول شرقی و ۳۶ درجه و۲۱ دقیقه عرض شمالی و ارتفاع آن ازسطح دریا ۱۷۸۰ متر است. اختلاف ارتفاع خوئین از قبرستان پائین تا چشمه بار ۱۲۰ متر می باشد.

شرایط اقلیمی

خوئین دارای چند کوه اصلی است که عبارتند از: "پیغمبر داغی" که مشرف به روستا است، " نماز گان" که بین روستاهای خوئین و سعید آباد واقع گردیده است، " امام داغی" که در مسیر قهوه خانه قرار گرفته است. این منطقه گیاهان داروئی متنوعی دارد که میتوان آویشن یا کاکوتی (کک لیک اوتی)، پونه، گل سرخ (قزل گول)، کنگر، زرشک، خاکشیر، بابونه، کتیرا، ریواس و پنیرک را نام برد. جنگل گردو نیز از جاذبه های طبیعی این خطه بشمار می رود.

اقتصاد و محصولات

این روستا باغات و مزارع متعددی دارد که عبارتند از: امند، پنبه جران (پمبوغلی)، خولی دره، ارضین کلا، سرخه رزان، جیلیکجان، و باغچه های لیج، حاجی باغچه و خوئین چائی. میوه جات آن شامل انگور، سیب، زردآلو، گیلاس، آلبالو، قیصی، گردو، بادام، انجیر، خرمالو، زیتون، هلو، به، گلابی، آلوچه، آلوزرد و شمس و صیفی جات نیز هندوانه، خربزه، طالبی، بادمجان، کدو، خیار، گوجه فرنگی، فلفل سبز و انواع سبزیجات می باشد.

زبان و فرهنگ

زبان مردم خوئین از زبان های کهن ایرانی است. زبان شناسان زبان مردم خوئین را زبان " تاتی جنوبی" نامیده اند که به زبان مردم سیستان (زابلی) نزدیک است و مردم " وفس " اراک و بوئین زهرا و تاکستان و برخی روستاهای خلخال و خوی نیز به همین زبان تکلم می نمودند. زبان" تاتی شمالی " هم در جمهوری آذربایجان وقفقاز مورد استفاده است.  مردم خوئین خصلتهای خوب فراوان دارند از آن جمله حفظ اصالت خود و دیگری برقراری ارتباط با دیگران که این امر باعث شده در هر کجا که ساکن گردیدند با مردم آن سامان ارتباط خوبی برقرار نموده و تاثیر گذار بوده اند. در گذشته خوئین را با وصف " دارالمؤمنین " یاد می کرده ند زیرا مردمان آن اهل علم و فضیلت بوده وعلما را تکریم می نمودند و در زمانی روحانی زیادی داشته که بعضی از آنها صاحب کشف و کرامت بوده اند.

آداب و رسوم

مردم این روستا مانند اغلب شیعیان ایران در ایام سوگواری محرم و صفر با برپائی مراسم سوگواری و همچنین شب و روز عاشورا با حرکت دسته عزاداری به سمت مساجد هشت گانه روستا به ساحت مقدس ابا عبدالله (ع) ادای احترام می کنند. در زمانهای نه چندان دور مساحت بزرگی در مرکز روستا و مقابل مسجد میرباقری وجود داشت به نام شبی یری (مکان تعزیه) که در این مکان مجالس مختلف تعزیه بر پا می گردید.

جاذبه‌های گردشگری خوئین

مساجد خوئین

این روستا در زمانی هشت مسجد فعال داشته که اولین مسجد خوئین در ارگی دره بنا گردیده و در حال حاضر نیز از رونق خاصی برخوردار است. وجود مساجد متعدد و تکایای مختلف در داخل روستای خوئین و احداث حسینیه و هیئت خوئینی ها در شهرهای تهران و قم، نشان از اعتقادات مذهبی و ارادت مردم این دیار به ائمه اطهار دارد. مساجد هشتگانه خوئین عبارتند از:

• "مسجد ارگی دره" در ارگی دره فعلی
• "مسجد میر باقری" متعلق به سید میر باقر خوئینی که به عنوان مسجد جامع فعال است و منبر موجود در آن یکی از آثار کهن و تاریخی به شمار می رود .
• "مسجد لیج" متعلق به ملارحمان در محله لیج
• "مسجد جوانمردی ها" متعلق به حاج علی جوانمردی و در محله وسطی (میانی)
• "مسجد خواجه خنک" واقع در پائین محله جنوب آسیاب دره
• "مسجد سنگبر" متعلق به خاندان سنگبر و در محله بالا نزدیک پلنگ دره
• "مسجد ملابابا" متعلق به حاج ملابابا و در محله پائین
• "مسجد حاجی" متعلق به حضرت آیت الله حاج ملا ابراهیم واقع در محله بالا

میل باستانی (کنبذ یا همان گنبد)

این بنای تاریخی متعلق به قرن ششم هجری (عصر سلجوقی) است که از سنگ و آجر و ساروج و خاک رس ساخته شده و به عنوان دکل دیدبانی مورد استفاده قرار می گرفته است و دارای دو سقف است که سقف داخلی آن با سنگ ساخته شده که در نوع خود کم نظیر است. گویند از این میل باستانی چهار عدد در چهار جهت جغرافیایی روستا قرار داشته که فقط همین یک عدد باقی مانده است. کنبذ (با کاف مضموم) یا میل باستانی فعلی از ارکوئین و بعد از زرین آباد قابل رویت است. این بنای تاریخی از نشانه های خوئین می باشد.

دژ منده (شهر زیرزمینی)

دژ منده (مانده) به گفته باستان شناسان یکی از بزرگترین ساخته های دستی انسان در زیرزمین است عمق تقریبی آن چهل متر و وسعت آن نیز تقریباً چهار هزار مترمربع می باشد. گویا در این شهر زیرزمینی، میدانی بزرگ بوده که اطراف آن را مغازه ها احاطه نموده و در وسط میدان حوض آب بشکل لوزی وجود داشته و اطراف حوض تخت هایی از چوب بوده که روی آنها گلیم انداخته که همه دراثر گذشت زمان پوسیده شده اند. در این دژ زیرزمینی اتاقهای مجزا، تاقچه، تنور، اصطبل و طویله برای نگهداری حیوانات و انبار و چهار راه های تو در تو در طبقات مختلف رویت شده است. گویا درب سنگی بزرگی در ابعاد دو در سه متر در آنجا موجود است که روی آن نوشته هایی به خط کهن وجود دارد (شباهت به خط اشکانیان) و درب کوچکی در ابعاد یک در یک و نیم متر سنگی و دارای حلقه در داخل دژ منده دیده شده است. این دژ زیرزمینی از طریق تونل هایی با اطراف ارتباط داشته که یکی از این تونلها با عبور از زیر رودخانه چای به روستای قمچقای متصل می شده است.

بازارهای خوئین

در زمانهای قدیم از شهرهای اطراف و بزرگ مانند تبریز و قزوین جهت مبادله کالا به این روستا رفت و آمد می شده است. خوئین دارای پنج راسته بازار مجزا بوده که در مجموع دویست باب مغازه را در خود جای می داده، بعضی از افراد حاضر پنجاه باب مغازه را به یاد می آورند. راسته بازار صباغ ها که در آن اغلب رنگرزها بوده اند، راسته بازار آهنگرها، راسته بازار زرگرها، راسته بازار مسگرها و راسته بازار نجارها از بازارهای خوئین بوده اند. در میان این بازارها مغازه های دیگری مانند خیاطی، آرایشگری، کفاشی، قصابی، تعمیرات چراغ و..... وجود داشته است.

آسیاب‌های خوئین

در این روستا یازده آسیاب فعال وجود داشته که همگی همزمان فعال بوده اند ولی به علت کثرت جمعیت نمی توانستند آرد مورد نیاز مردم را تامین کنند. آسیابهای خوئین از قسمت شمال روستا معروف به کلبر شروع می شوند و در دره سرخه رزان خاتمه می یابند. ارتفاع بعضی از آسیابها به چهارده متر می رسیده است. آسیابانها از هر پنج کیلو گندم که آرد می کردند یک کیلو به عنوان حق الزحمه بر می داشتند.

دره‌های خوئین

خوئین قدیم از دره هایی پوشیده از جنگل های انبوه تشکیل شده بود و حیوانات وحشی بسیاری در این دره ها می زیسته اند. دره های خوئین عبارتند از:

• "ارگی دره" یعنی دره آسیاب ها
• "پلنگی دره" زیستگاه پلنگان در زمانهای بسیار قدیم
• "دره سرخه رزان" که به معنای دره انگور سرخ است.
• "آسیه دره"
• "خولی دره یا موذی دره"

چشمه بار خوئین که محلی در شعر شعرای خوش ذوق آمده در کوه های شمال شرقی روستا واقع گردیده و از طریق غازان ارخی به ارگی دره به صورت آبشار سرازیر بوده است. غازان ارخی و چشمه بار از آثار غازان خان جانشین کیخاتو از نوادگان هولاکوخان مغول بوده که از خوئینی های فعلی بعضی به آنها منسوب اند.

حمام تاریخی

حمام قدیمی خوئین یکی ازچند حمام تاریخی و کهن متعلق به دوران قاجار می باشد که توسط اداره کل میراث فرهنگی زنجان مرمت گریده و قرار است جهت احداث موزه تغیر کاربری د

 منبع: تریپ یار