انتخابات ریاست جمهوری دوره سوم ایران دومین دوره انتخابات زود هنگام در جمهوری اسلامی ایران بود. محمدعلی رجایی که به عنوان دومین رئیس جمهور انتخاب شده بود، مسولیتش حدود 27 روز (از 11 مرداد 1360 تا 8 شهریور 1360) بیشتر دوام پیدا نکرد، چون در هشتم شهریور 1360 با اقدام تروریستی در ساختمان نخست وزیری، رئیس جمهور و نخست وزیر به اتفاق بسیاری از سیاستمداران ارشد جمهوری اسلامی به شهادت رسیدند.
بعد از این اتفاق طبق قانون اساسی، شورای ریاست جمهوری می بایست تشکیل می‌شد و اقدام به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری دوره سوم می‌کرد. مجلس دو روز پس از انفجار دفتر نخست وزیری، پیشنهاد نخست وزیری آیت الله مهدوی کنی را مطرح کرد و سرانجام مجلس با 178 رأی موافق، 10 رأی مخالف و 8 رأی ممتنع، مهدوی کنی را به ریاست دولت منصوب کرد و او با تأکید امام خمینی مأمور شد تا ضمن تشکیل کابینه، هرچه زودتر مقدمات انتخابات سومین دوره ریاست جمهوری را فراهم کند. در کل ویژگی های این دوره انتخابات را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:
حاکمیت فضای ترور که توسط سازمان مجاهدین خلق سازمان دهی شده بود
ورود روحانیون در عرصه انتخابات ریاست جمهوری که پس از شهادت دکتر بهشتی و رجایی در نهایت امام اجازه ورود روحانیون به انتخابات را داد
جدا شدن جناح لیبرال از بدنه سیاسی نظام و حمایت یک دست گروه‌های سیاسی از یک نامزد
ورود جدی ایران به جنگ و اوج گیری مناقشات بین المللی ایران
نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری دوره سوم
در این انتخابات ۴۶ نفر ثبت نام کردند اما ۴۲ نفر یعنی ۹۱ درصد نامزدهای ثبت نامی توسط شورای نگهبان رد صلاحیت شدند. نامزدها عبارت بودند از: 1- سیدعلی خامنه ای 2- سیدعلی اکبر پرورش 3- حسن غفوری فرد 4- سیدرضا زواره ای 5- محمدرضا مهدوی کنی. که با انصراف مهدوی کنی این تعداد به چهار نفر رسید.
در این انتخابات یک نفر دیگر هم قصد شرکت داشت که به علت مأموریت خارج از کشور و ارسال مدارک توسط شخص دیگر آن هم دیرتر از موعد مقرر، نامزدی او مورد پذیرش قرار نگرفت. این شخص دکتر علی اکبر ولایتی عضو برجسته حزب جمهوری اسلامی بود که در آن زمان برای مأموریت به بین المجالس کشورهای اسلامی رفته بود و در کشور حضور نداشت.
ابراهیم یزدی، وزیر خارجه دولت موقت و رییس دفتر سیاسی نهضت آزادی ایران، برجسته‌ترین چهره‌ای بود که در انتخابات ریاست جمهوری دوره سوم رد صلاحیت شد.
معرفی نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری دوره سوم
سیدعلی خامنه ای:
سید علی حسینی خامنه معروف به سید علی خامنه‌ای، روحانی مسلمان و امام جمعه موقت وقت تهران که سخنران درجه یکی بود و در کنار هاشمی و بهشتی از ستون‌های روحانیون سیاسی و از نزدیکان رهبر انقلاب بود. بعد از شهادت بهشتی او و اکبر هاشمی رفسنجانی به سران حزب جمهوری اسلامی و دو چهره اصلی انقلاب بدل شد. آیت الله خامنه‌ای مشهورترین چهره انتخابات ریاست جمهوری دوره سوم ایران بود.
سید علی فرزند سیدجواد در سال 1318 شمسی در مشهد به دنیا آمد و تحصیلات حوزوی را تا اجتهاد گذراند و از شاگردان امام خمینی بود. سید علی از نظر تحصیلات جدید دارای مدرک دیپلم بود. وی پیش از انقلاب اسلامی مدرس، مبلغ و امام جماعت بود و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، عضو شورای عالی انقلاب، عضو موسس حزب جمهوری اسلامی، معاون وزارت دفاع در کابینه دولت موقت، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نماینده امام خمینی در ارتش و شورای عالی دفاع بود. وی پنجمین نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی دوره اول با 1 میلیون و 405 هزار و 976 رای، و پس از شهادت آیت الله بهشتی و باهنر، سومین دبیر کلی حزب جمهوری اسلامی را بر عهده داشت. همچنین وی قبل از انتخابات در مسجد ابوذر تهران مورد سوء قصد عوامل سازمان مجاهدین خلق قرار گرفته و از ناحیه دست و سینه به شدت مجروح شده بودند.
سید علی خامنه‌ای به شدت بین جوانان و گروه‌های روشنفکر محبوب بود و پیش از انقلاب سابقه حضور در جلسات دکتر علی شریعتی را داشت و با نیروهای مبارز جوان درارتباط بود.
سید علی اکبر پرورش:
علی اکبر پرورش فرزند سیدحسین در 1321 در اصفهان به دنیا آمد. وی مدرک فوق لیسانس کارآموزی دبیری داشت و عضو جمعیت موتلقه بود. پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در دبیرستان تدریس می کرد و پس از پیروزی انقلاب، ابتدا وزیر آموزش و پرورش دولت باهنر و کابینه مهدوی کنی بود. سپس علاوه بر تدریس، نماینده مجلس خبرگان قانون اساسی شد. در انتخابات مجلس شورای اسلامی دوره اول، به نمایندگی مردم اصفهان برگزیده شد. پرورش همچنین در دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری نیز نامزد شده بودند، که با کسب 646/389 رأی نفر سوم شد.
سید رضا زواره ای:
سید رضا زواره ای فرزند سید اصغر در سال 1317 در ورامین به دنیا آمد. وی مدرک لیسانس حقوق داشت و عضو هیئت موتلفه بود. و در انتخابات میان دور ه ای سال 1360 مجلس اول شورای اسلامی به نمایندگی مردم تهران برگزیده شده بود. او اولین دادستان انقلاب تهران، معاون وزیر کشور (هاشمی رفسنجانی)، رئیس شورای امنیت کشور، نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی (از ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۶) وِ عضو حقوقدان و قائم مقام دبیر شورای نگهبان قانون اساسی (از ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۴)، رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور (از ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶) بود.
حسن غفوری فرد:
حسن غفوری فرد فرزند محمد در سال 1322 در تهران متولد شد. عضو انجمن اسلامی دانشجویان در امریکا بود و از آنجا مدرک دکتری فیزیک اتمی گرفت. مدتی استاد دانشگاه پلی تکنیک واستاندار خراسان بود. در انتخابات میان دوره ای 1360 مجلس شورای اسلامی دوره اول به نمایندگی مردم مشهد برگزیده شد. در کابینه شهید باهنر و مهدوی کنی وزیر نیرو بود. او بعدها نیز عضو مجلس و مجمع تشخیص مصلحت نظام شد.
نتایج انتخابات ریاست جمهوری دوره سوم
در نهایت سید علی خامنه‌ای با کسب ۱۵ میلیون و ۹۰۵ هزار و ۹۸۷ رای (۹۵٪) از مجموع ۱۶ میلیون و ۸۴۷ هزار و ۷۱۷ رای ماخوذه رئیس جمهور ایران شد. در این انتخابات که با میزان مشارکت حدود ۷۵٪ (۷۴٫۲) مردم برگزار شد، سید علی خامنه ای ۹۵٪ رای‌ها را به دست آورد که تا کنون بالاترین نسبت در تمامی انتخابات ریاست جمهوری ایران بوده است.
آرای سه نامزد دیگر انتخابات ریاست جمهوری دوره سوم عبارت بود از:
سید علی‌اکبر پرورش با ۳۳۸۲۹۴ رای رتبه دوم
سید رضا زواره‌ای با ۷۷۷۹۸ رای رتبه سوم
حسن غفوری فرد با ۶۱۸۰۵ رای رتبه چهارم
